Пәнге кіріспе. Инновациялық менеджменттің негізгі түсіні мен заңдылығы

-жеке салымдар-12,5 %;

-шетелдегі салымдар-10%;

-ірі корпорация салымдары- 10 %;

-сақтандыру компаниялары- 13%;

-мемлекеттік және  қайырымдылық қорлары-7,5 %.

Тәуекелділі бизнес үшін берілетін қаржылар ұзақмерзімді коммерциялық банктік несиеден өзгеше болады. Инновациялық венчурлы бизнесте қаржыландырылатын  жобаның құлдырау мүмкіндігіне жол  беріледі. Бірінші жылы жоба кәсіпкері  шығын қорлары мен процентті төлеу бойынша қаржыгерлер алдындағы жауапкершілігі болмайды. Тәуекелділі  капиталдың инвесторлары бес жыл бойы жаңадан құрылған фирманың акциясын алғандығымен ғана қанағаттанады. Егер  меншік акция түрінде берілсе, онда акционерлер  старттық мезгіл аяқталмағанша оны биржаларда сата алмайды Егер инновациялық фирмалар пайда бере бастаса, онда олар тәуекелділі капитал иегерлеріне сыйақы төлеудің көзі болып табылады. Көбінесе венчурлы капиталист инновациялық кәсіпорынның меншігі болып табылады. Венчурлы бизнестің жоғарғы тәуекелділігіне қарамастан  жылына 25-30% пайда алатындығы қызығушылық тудырады.

Соңғы жылдары венчурлық  капитал құрылымы күрделінуде. Дәстүрлі формасымен қатар жаңа формалары  да қалыптасуда. Кіші инновациялық фирмалардан бастап ғылыми-техникалық консорцумдарға дейін   өздерінің қызметтерін  бір жағынан диверсификациялық өңдеулерге сүйенсе, екінші жағынан зерттеулік фирмалары және қаржылық венчурлық қорлары бар. Жаңа фирмаларды құрудағы  төменгі рентабельділігі  алғашқы инвестиция көлемінің бес жыл ішінде он есе рет капиталдың көбеюімен саналады.

Жаңа ғылыми зерттеулерді  енгізетін фирмалар жоғарғы коммерциялық тәуекелділікке кездеседі. Тек инвестициялайтын техникалық жобалардың  оныншы бөлігі ғана рентабелділі болады, сондықтан венчурлы қорлар өз инновациялық әріптестерін сақтандыра отырып тәуекелділікті өз мойнына алады.

Инновациялық қорлар тығыз байланыста көптеген ендіруші фирмалармен  әсіресе ең қиын, өмірлік  циклдың старттық этапында өзгеше интеллектуалды диферсикаттарға айналады.

Инновациялық қорлар академиялық ғылымдармен, университеттермен  тығыз қарым-қатынас жасайды. Университет  лабораторияларында  венчурлы қаржыландыруға қызығушылық білдіретін, жоғарғы  рентабельді техникалық жобалар өңделінеді. Инновациялық банктердің өздері перспективалы идеяларды іздеп, тез өтелінетін техникалық жобалармен қатынас жасайды.

Кәсіпкерлер ең перспективалы  инновациялық жобаларды жүзеге асыру  үшін біліктілікпен басқаратын инновациялық венчурлық қорлар көмегіне сүйенеді. Бұл қорлар бюрократиялық  қамқор болудан  тәуелсіз жоғарғы деңгейлі басқарудан және олар инновациялық старттық капиталды ұсынады.

Бірақта кәсіпкер өз табыстылық мүмкіншілігін көтеру үшін венчурлық  кәсіпкерліктің философиясын біліп қоймай, оның критериясын, принциптерін білу қажет. Инновациялы венчурлы қорлар қызметіне сүйенгенде  рның оптимальды инвестициялық портфель құрылымына, ұсынылатын жобаның жоғарғы деңгейлігіне, күтілетін табыстың жоғарлығына  бағдар жасау керек. Мысалы, инновациялық бизнестегі келісім құның анықтағанда ғылыми-техникалық  жаңалықпен, жобаның нарықтық табысымен қатар, фирманың болашақтағы перспективалы және жобалық қоманданың сапалығы, қызметкерлердің біліктілігіде үлкен рөль атқарады.

 Әдетте,венчурлы портфель 10 жобадан тұрады, оның 4-жарамсыз деп танылса, 3-аз қанағаттандырарлық, 2 – барынша  қанағаттандырады, 1 ғана барлық талаптарға сәйкес келеді. Бастапқы периодта  20% инвестиция бөлінгенде, 50-60% пайдаға жету кере. Екінші қаржыландыру периодындағы 40%-тік құйылған капитал 40 % пайда беруі керек. Соңғы қаржыландыру периодында (40%) инвестицияланған капитал 30 % кем емес пайда беруі керек. Тек осындай жағдайда  инновайиялық қор жобаны өңдеуге қатысады.

Инновациялық кәсіпкерлік  Жапонияда біршеме өзгешелеу. Бұл елдің үкіметі ҒЗТКЖ-ды қаржыландыруға мемлекеттік үлестің 25 % бөледі. Тек ірі ұлттық бағдарламаларды (биотехнология, экология, әлемдік мұхиттық зерттеулер, космостық зертеулер) жүзеге асыру үшін қаражат бөледі.  Жапонияның ең ірі мемлекеттік қаржылық институттарынң бірі Даму банкі приоритетті салаларды жаңарту және модернизациялауға ұзақ мерзімді, яғни 30 жылға дейінгі ссудалар береді және несиелік процентті төмендетеді.

Зерттеулі ассоциациялар- өндірісті дамытудың инновациялық бағыттары және техникалық жаңару формаларының перспективасы. Үлестік негізде құрылатын бірнеше компаниялар жобаға қатысушылар арасында шығындарды бөліп қоймай, ҒЗТКЖ перспективасын жүзеге асырып, инвестициялық тәуекелділікке де жауаптылықты тартқызады. ҒЗТКЭЖ нәтижелері нақты болғанмен, лиценнзиялауға  және патенттеуге жатпайды. Зерттеулік  асоциациялар Жапонияда 1960 жылдары пайда болды. олар негінен қолданбалы зерттеулер айналысты. олардың өсуіне, күшті бәсекелестер, шетелдік технология, ноу-хау кедергі жасады. 1970 жылдары ассоциациялар саны өсе бастады.Олардың көбісі ЭЕМ өндірісімен, машинажасау өндірісімен, телекоммуникациямен айналысты.

Қазіргі халықаралық, қаржылық қызметте перспективалы бағыттардың  бірі  жобалық қаржыландыру  түрі кең дамуда. Бұл жобалық қаржыландыру түрі банктердің қатысуымен, өндірістік жетілдіру, модернизациялауды қажет ететін елдерде  кең қолдау тапты.

Қазіргі уақытта дейін  дамыған елдерде  электроэнергетика, қазбалы пайдаларды өндірумен байланысқан  инвестициялық жобалар  әйгілі болса, енді өндірістік инфраструктурамен байланысқан жобалық қаржыландырудың кең таралуы қызығушылық тудыруда.

Жобалық қаржыландыру  инновациялық қызметті қаржыландыру мен  ұйымдастырудың үш түрлі принципиальды  ережесі бойынша жүзеге асады.

Бірінші-индустриалды дамыған  елдер  тәжірибесіндегідей, инновациялық процестердің негізгі массасын құрайтын әртүрлі масштабтағы жеке компаниялар күшімен жүзеге асыруға болады. Инновациялық процесті кәсіпкерлік табысқа жетудің құралы ретінде қарастыру керек.

Екінші- мемлекеттік инновациялық саясат  инновациялық процеске тікелей әсер етіп қоймай, қолайлы экономикалық климатпен қатар, қаржылық, заңдылық, салықтық, әлеусметтік және басқада жанама әдістер арқылы қолдау жасауы керек.

Үшінші-инновациялық қызметтік  икемділігі, альтернативтілігі  мемлекет пен кәсіпкерлер, шетелдік инвесторлармен қатынас жасаудың қолайлы формасы болып табылады.  Жобалық қаржыландыру мемлекет тарапынан саяси, макроэкономикалық, экологиялық, тәуекелділіктің гаранты болған жағдайда инновациялық қызметте өзінің абыройлы орнын табады. Бірақта жобалық қаржыландыру тұрақты ақша қаражатын генерациялау жасайтын обьектілерге  беріледі. Ал олардың активтері қарыздарды төлеу көздері болуы керек. Жобалық қаржыландыру мүмкіншіліктерін кеңейту принциптерінің маңыздылығы жобалық тәуекелділікті диверсификациялау болып табылады, яғни тәуекелділікті ұйымдастырушылар, кредиторлар, жоба гарантары арасында бөлістіру.

Инновацияны жобалық  қаржыландырудың бірнеше түрлері  бар. Жобаның  өміршеңдігіне негізделген  қаржыландырудың маңызы зор және жобаға   қатысушыларының төлемқабілеттілігіне, гарантына қарамайды.  Екінші түрі жобаны жүзеге асыру нәтижесінде алынған  қаржылық ағымдарды қарыздарды төлеу көздері болып табылатын қаржылық инвестиция. Үшінші түрі  кәсіпорын активтері саналады. Төртінші түрі кәсіпорынның техникалық және экономикалық өміршеңдігінін несиесін қамтамасыз ететін жобалық қаржыландыру болып табылады.

Сөзсіз, ең табысты жоба көптеген критерияларға сай келетін  жобалар болады. Жобалық тәуекелділікті минимизациялау үшін портфельдік әдіс кең  қолданылады.

Инновациялық портфель әдісі көптеген ірі, кіші, жақын, алыс, мезгілі бойынша, жүзеге асыру принципі бойынша жобалардан тұру керек. Бұл  инновацияны тиімді ендірумен қатар, каржылық-экономикалық көрсеткіштерін жоғарғы нәтижелігімен бірге жүру үшін қажет. Портфель мазмұны ревизияға, қайтақарауға, жаңартуға тез ұшырайды.

Үлкен портфельді болу  мүмкінділігі тәуекелділік дәрежесі жоғарғы  болғанымен, жалпы портфельдік тәуекелділіктің  шегінен аспайтындығымен анықталынады. Тек ірі жобалардан құралыған портфель тәуекелділі, өйткені олардың табыстылық ықтималдылығы төмендейді. Кіші жобалардан құралған портфель пайда нормасын көбейте алады. Сонымен қатар кіші жобалар  ресурстарды көп қажет етпейді. Бірақ кіші жобалар сыртқы орта талаптарына бейімделуі, тәуекелділікті диверсификациялау мүмкіндіктері төмен болады.

Әрбір жобаның табыстылығы  олардың көлемдерімен емес, портфельдік  жобаны басқаратын және жоспарлайтын инновациялық және қаржы менеджерлерінің  біліктілігімен анықталынады.

Бақылау сұрақтары:

1. Инновациялық қызметтерді кім қаржыландырады?
2. Венчур дегеніміз не?
3. Венчурлық қорлар немен айналысады?
4. Венчурлық қаржыландыру дегеніміз не?
5. Жобалық қаржыландыру қандай принциптер бойынша жүзеге асады?

СӨЖ тапсырмасы:

Тауардың бәсекеқабілеттілігін арттыру жолдары  Жұмыс көлемі 4-5 беттен аспау тиіс

Әдебиеттер  тізімі:

1. Круглова Н. Инновационный  менеджмент: учебное пособие –  М.: РДЛ, 2001

2. Фатхутдинов Р. Инновационный менеджмент – СПб: Питер, 2003

3. Абдыгаппарова С. Инновационный потенциал Казахстана: механизмы активизации – Алматы: Экономика, 2001

4. Есімжанова С.Р. «Маркетинг»  Алматы: «Экономика», 2003ж.

 

Тақырып 11: Инновация тиімділігін талдау.

Жоспар

 

1. Инновациялық жобаның аспектілері

2. Инновациялық менеджментті жетілдіру жолдары

     Лекцияның мақсаттары: Кәсіпорынның инновациялық қызметін қаржыландыру жолдары, венчур түсінігі, венчурлық қорлардың атқаратын қызметі және венчурлық қаржыландыру түрлері.

Лекция мазмұны:

 

«Инновациялық жоба»  түсінігін бірнеше аспектілерден: инновациялық мақсаттар үшін шаралар жиынтығы ретінде, инновациялық қызметті жүзеге асыру процесі ретінде,  шаралардың негізділігін көрсететін құжаттық пакеттер ретінде қарастыруға болады.

Бұл үш аспект инновациялық қызметті мақсаттылы басқару мен  ұйымдастырушылық формасы ретінде  инновациялық жобаның маңыздылығын көрсетеді. Инновациялық жоба, өзаранегізделген, мезгілі. стадиясы. ресурстары бойынша күрделінген жүйе процесі.

Маңызды ғылыми-техникалық жағдайларды шешетін инновациялық жобаларды қалыптастыруда комплексті, жүйелі әдістер қолданылады. Жүзеге асырылатын жобаның түріне қарай көптеген ұйымдар, интитуттар, мемлекеттік мекемелер, коммерциялық құрылымдар қатысуға болады.

Мемлекет пен жеке сектор мүдделерінің іс-қимылдары шоғырланған,үйлестірілген  жағдайда инновация табысты болуы  мүмкін.

Инновациялық жобаның  жүзеге асырылуының маңызды шарттары ендірілетін жаңалықтың базалық  талдауы және болжауы, қызметкерлердің  кредиторлардың жоғарғы жауаптылығы  болып табылады. Инновациялық жобаларда  базалық модельді табу қиынға түседі.

Инновациялық жобаның өзгешелігі жеке жаңалықты бөлу бірліктік бақылау және талдау проблемасы болып табылады.

Тәжірибелі бола отырып, модификация бірте-бірте азайып, базалық модель пайда болады.  Бірлік жаңалықтар өмірлік циклының басында қаржылық табыс әкелсе, базалық  модельдің өзгеруіне қарай моральды тозуы мүмкін. Инновациялық жобаның техникалық белгісіздігінің төмендеуі, қаржылық және коммерциялық тәуекелділіктің төмендеуі деген сөз емес. Бірнеше жобаларды өңдеуде техникалық тәуекелділікті төмендетудің арқылы таңдалған технологияның кемшіліктерін тауып, қаржыландыруды қысқартуға болады.

Жаңалықты болжау мен  талдау әдісін таңдағанда жоспарланатын  инновацияның өмірлік циклынын ұзақтиылығы  үлкен мағынаны береді. Қысқа өмірлік  циклы бар жаңалық, ҒЗТКЖ стадиясы ұзақтығына және техникалық принциптеріне, бәсекелестік жаңалықтардың пайда болуына тәуелді болады. Осындай инновация түрін болжағанда жаңалық шеңберінде берілген принциптің  тозу уақытын да қарастыру керек. Пайдалы жұмыс істеу  уақытын ұзарту мен нарыққа тез арада шығу, жаңалықтың өмірлік циклын ұзарту крқылы қаржылық табысқа жетуге болады.

Инновациялық жоба рационалы  шектелген барлық қажетті жағдайларда  даму керек. Әрбір жоба нақты қойылған мақсаттан, табысты орындалынатын  критериялардан және негізгі этаптарды  алдын –ала жүзеге асырудан басталады.

 Шектелген жағдайлар  фундаменталды зертеулердің белгісіздігімен   жоба мақсатының технологиялық  ресуртар шетігіне сәйкес келмеуінен  болады. бірінші өңдеу стадиясында  орындалынатын жоба  бөлшектерінен  гөрі,  табыстылық критериясына көп көңіл бөлу керек.

Егер инвестициялық  жобалардың негізгі критериясы қаржылық табыстылық болса, онда инновациялық жобалардың критериясы  принципті жаңалық, патент, лицензиялық қорғалуы, инновациялық баұыттардың приоритеттілігі, бәсекелестілігі болып табылады. Сонымен бірге, аталған критериялардың ішінде ресурстық, өндірістік, қаржылық мүмкіншіліктер,  шешімнің әлеуметтілігі де өз күштерін жоғалтпайды.

Нарықтық экономикаға  көшу, экономикалық өсу модельдерінің  пайда болуы, өндірістік циклдың  барлық стадиясында инновациялық белсенділікті

арттыруды қажетті етті. Бұл үшін инновациялық қызметті басқару  мен формасын, технологиялы және ұйымдастырушылық жүйесін түпкілікті өзгерту керек.

Инновациялық менеджментті жетілдіру  көпмақсаттылы критериялар әдістеріне  сүйенген инновациялық жобаларды басқарумен байланысты.

Инновациялық менеджердің  негізгі міндеті еңбек өнімділікті, капиталды, технологиялық жобаны басқару  болып табылады.

Жаңа технологияны ендіру, капиталсиымдылығын ұйымдастыруды, қызметкерлерді оқытуды, ынталандыруды жоба ретінде қарастыру керек. Ірі компаниялар басшыларының алдында технологиялық өнім түрлерін тез өзгертіп, жоғарғы бәсекелестікке, тәуекелділікке арналған өндіріс перспективасын  жасауды қажет ететін шешімдерді қабылдау керектігі тұрады.

Басқару принциптері  стратегиялық және рентебельділік критериялары бойынша радикалды шешім қабылдауға, әртүрлі қызмет түрлерін қаржыландыруға мүмкіндік береді. Инновациялық қызметтте  инвестицияны басқарудың маңыздылығы  капиталсалымдарын ұйымдастыру  болып табылады. Капиталсалымдарын «басқару» түсінігі қазіргі корпорацияларда мазмұны өте кең колданылады. Құрал-жабдықтар, технологиялық жабдықтар ұзақмерзімді шығындардың бір ғана бөлігі.  Корпорация капиталсалымына зерттеулерге кткен шығындарды, маркетингтік зерттеулерді, жарнаманы жатқызуға болады. Ірі корпорация менеджерінің  қаржылық әріптестікті таңдау өз еркіндігінде болады. Басқарушы жоспарланған капиталсалымдарды қаншалықты қаржылық ресурстарымен қамтамаыз ететінің білу үшін шығындар мен  қаржылық тәуекелділік және сыртқы бақылау араларындағы тиімді балансты таба білгені жөн.