Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

 

Кіріспе...................................................................................................................3

1. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлаудың теориялық және әдістемелік негіздері........................................................................................................................5
1. Кәсіпорындағы жоспарлаудың теориялық және ұйымдастырушылық аспектілері....................................................................................................................5
2. Жоспарлаудың түрлері және олардың ерекшелігі....................................8
2. Кәсіпорынның бизнес-жоспарын құрудың тәжірибелік негіздері...........14

2.1.Кептірілген  нан, печенье және  өзге де  нан пісіру өнімдері цехын құру бизнес-жоспарының үлгісі........................................................................................14

2.2 Бизнес-жоспардың экономикалық  тұрақсыздық жағдайындағы маңызы........................................................................................................................33

Қорытынды........................................................................................................37

Қолданылған әдебиеттер..................................................................................39

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Жалпы экономикада халықаралық, халық шаруашылығы, салааралық,  әр саланың саланың өз ішінде, өндірісаралық  және аймақтық жүйелер арасында белгілі  бір тепе-теңдік пен тығыз байланыс бар. Бұл көрсетілгендердің барлығы бір-біріне тәуелді болып келеді және бұлардың барлығы халық шаруашылығының жоспарлы түрде дамуына және жоспардың жасалуына алып келетін алғышарттардың бірі болып табылады. Олар экономиканың өсу қарқынын, тұрақтылығын, қоғамдық еңбек бөлінісі мен өнімділікті анықтайтын, экономиканың өсу қарқынын көрсететін, белгілі бір уақытта жоспарланған жоспардың орындалуын көрсетеді.

Сонымен жоспарлау мен  болжау адамдардың саналы түрде, белгілі  бір экономикалық заңдарға бағына отырып, бір-бірімен тығыз байланысты өндіруші жүйелерді ұйымдастыруы мен қолдану қызметін атқарады. Сондықтан жоспарлау халық шаруашылығында үлкен маңызға ие. Мақсаты, экономиканың өсу кезеңіндегі жағымсыз және белгісіз әсер етуші факторлардың алдын алу болып табылады.

Жаңа шаруашылық қатынастар кезеңінде, яғни әміршіл-әкімшіл жүйеден  нарыққа ауысуынан жоспарлау  жаңадан өзіне тән бағыт-бағдар мен міндеттерді алады. Сапалы жоспарлаудың бір қыры ол әкімшілік тарапынан  ғана емес, сондай-ақ басшылықтың келісімімен  қатар, аймақтық, жергілікті ұйымдармен қоса кәсіпорындар тарапынан да қызу талқыға салынады. Яғни, жоспарлау процесіне барлық мүшелер қатысады деген сөз. Нарық өнімділікті жомпарлауда бірден-бір сарапшы және тексеруші рөлін атқарады және барлық субьектілермен тығыз қарым-қатынас жасауға бағыттайды. Мысалға, аймақтық және жергілікті ұйымдардың кәсіпорындармен қарым-қатынасы.

Нарықтық экономика  жүйесінде бәсекелестік пен жеке меншік толықтай дамыған кезеңде  мемлекет экономиканы өсіру үшін жоспарлауды да қолданады. Нарық жүйесінде мемлекеттен бастап барлық субьектілер өніиділік пен өнімді жоспарлаусыз жұмыс істей алмайды.

Нарықтық бостандықта  ешқанда да декларация немесе кодекстер  емес, тек жоспарлау ғана көптеген елдерде тиімді жұмыс істеп келеді. Жоспарлау мен болжаудың қажеттігі келесідей себептерден туындайды:

Біріншіден, экономиканың өсу қарқынымен қатар ҒТР, жаңа технологиялар  дамып келе жатыр. Өнім арттырудың инновациялық, ұтымды тәсілдері, еңбек күшінің  техникамен алмастырылуы қарқынды өсіп келе жатқандықтан, нәтежиесін жоспарлау мен болжау қажет,

Екіншіден, жоспарлау  мен болжау экономиканы реттеу үшін мемлекет тарапынан жиі қолданылады. Экономикалық циклді реттеп отыру үшін қажетті. Халықтың әлсіз топтарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету  үшін де мемлекетке тиімді.

Үшіншіден, нарықта кез-келген фирма өзінің саласына қарамастан, белгілі бір нәтежиеге жету үшін, жұмысқа кіріспес бұрын алға қойған мақсаттары мен жоспарын, кәсіпкерлік  стратегияын жасауға міндетті. Дұрыс  бағыт-бағдар таңдау арқылы ғана экономиканың қажетті түрде дамуына болады.

Жоспарлау – атқарылатын іске бағытталған, ақпаратты саналы түрде талдау процесі. Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсатқа жетуі, ғылыми немесе логикалық тұрғыдан нәтежиесін болжаудың әсерінен болады.

Жоспарлау жүйесінде бизнес-жоспар әр түрлі ңүқық-тың үйымдастыру үлгісіндегі кәсілкерліктің жалпы қабылданған ңүралы болып табылады.

Нарықтық экономикалы  дамыған шетел елдерде кәсіпорында  бизнес-жоспар ең басты элемент болып  табылады. Қазақстан енді ғана бизнес-жоспарды қарастыруда тәжірибе жинауда. Көбінесе қызығушылықты мекемелер мен ұйымдардың жеке формалары танытуда.

Бизнес жоспар қазақстандық кәсіпкерліккі стратегиялық жоспарлау  құралы ретінде кірді, сондай-ақ инвесторлармен, кредиторлармен және мемлекеттік басқару  органдарымен келіссөздерді жүргізу үшін қажетті құжат болып табылады.

Курстық жұмыстың  мақсаты– кәсіпорынды басқаруда жоспарлаудың қалыптасуы мен дамуының теориялық-әдістемелік негіздерін әзірлеу болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлаудың теориялық және әдістемелік негіздері

 

1. Кәсіпорындағы жоспарлаудың теориялық және ұйымдастырушылық аспектілері

 

Жоспарлау деп кәсіпорынның нақты перспективаға бағытталған  маұһқсатын анықтау, оған жеті жолдарын талдау және ресурстармен қамтамасыз ету. Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау ұзақ мерзімге және оперативті ағымдағы деп екіге бөлінеді.

Жоспарлау шаруашылықты жүргізудің негізгі формаларының бірі. Олай болса, мынандай сұрақ туындауы заңды: нақты өмірде нарық механизмі  мен жоспарлау қалайша қатар бола алады?

Әрбір кәсіпорын өз әрекетін баға механизміне, сұраныс және ұсыныс заңына икемдеуге соған бағынуға мәжбүр, өйткені бұл объективті заңдар әрекетін ешкімде өзгерте алмайды, не оны жоққа шығара алмайды.

Бірақ та әр кәсіпорынның ішкі құрылымындағы баға механизмі әкімшілік аппаратының, менеджерлердің және басқа да мамандардың саналы әрекетімен ығыстырылады. Сондықтан да кәсіпорын қызметі қабылданған жоспарлы шешіммен реттеледі. Мәселені осы тұрғыдан қарасақ жоспарлау – кәсіпорынның ішкі қызметінен бағаны және нарықты ауыстыратын механизм ретінде алуға болады.

Сонымен қатар жоспарлау  менеджмент құрамының бір бөлігі болып табылады. Сондықтан да жоспарлау  кәсіпорынның мақсатын және оған жетудің  негізгі құралы, ресурстарды және кәсіпорын қызметінің нәтижесін алдын-ала болжай білу қабілеттілігі

 Неміс ғалымдары  жоспарлауға әртүрлі сипаттама  берді. Солардың кейбіреуін келтірейік.

1) Жоспарлау мақсаты,  мақсатқа жету құралы және  әртүрлі әрекеті, алдағы жағдайда  әртүрлі альтернативті әрекеттері  жөніндегі шешім қабылдаудың жүйелі дайындығы.

2) Жоспарлау әрекет  ету мүмкіндігін іздеу жүйесі  және осы әрекет етудің нәтижесін  жобалау.

3) Жоспарлау – бұл  мына схема бойынша рациональды  әрекет етудің бір бөлігі:

Жоспарлау→ шешім  қабылдау→ жүзеге асыру→ бақылау.

Жоспарлауды оның бірнеше критериясына қарай былайша бөлуге болады: мәселені қамту деңгейіне қарай, кәсіпкерлік саясатты жоспарлау, мазмұнына қарай (жаңа мүмкіндіктер мен өнімдерді іздеуге байланысты – стратегиялық жоспарлау болады; тактикалық жоспарлау - бұл белгілі мүмкіндіктер мен өнімдер үшін алдын-ала жағдай жасау; оперативті жоспарлау – бар мүмкіндіктерді жүзеге асыру); жоспарлау пәніне қарай (мақсатты жоспарлау, құрал-жабдықтарды жоспарлау, бағдарлама, жоспарлау әрекеті).

Жоспарлау белгілі проблеманы шешу үшін өзара байланысты қадамдар жасау тәртібі түрінде болады және мыналарды қамтиды: іздеу, талдау, синтез, өлшеу, болжамдау, бағалау, талқылау, салыстыру және таңдау.

Жоспарлау принциптері

Әрбір кәсіпорын жоспарлаудың мынандай прициптерін орындауы қажет: жоспарлау толықтығы, нақтылығы, дәлдігі, үздіксіздігі, икемділігі және иілгіштігі. Жоспарлау тиімділігінің критериесі ретінде қабылданған шешімнің сапасы немесе жоспарлауға жұмсалған шығындар алынады (жұмыскерлер еңбекақысы).

Нарық пен жоспар бір  проблеманы шешуге бағытталған: белгілі бір өнім қажеттілігіне өндірістің құрылымы мен пропорциясының сәйкес келуі. Мұнда нарық өндіріске өндірілген өнімге тұтынушылардың реакциясы арқылы әсер етеді. Бірақ та бұл реакция стихиялы түрде емес. Өндірушілер тұтынушы реакциясын ұғынуға тырысады. Сол үшін жоспарлау элементтері енгізіледі (болжау жасалынады, маркетингтік қызмет іске қосылады т.б.). Жоспар бұл жағдайда тұтынушы реакциясын алдын-ала білуге бағытталады және бұған орай өндіріс бағдарламасы жасалынады.

Нарық экономикасы дамыған Батыс елдерінде экономикалық дағдарыс зардабын мейлінше азайту үшін алдын-ала өндірістің дамуына корректировка жасап, оның құрылымын өзгертіп, өзгерген жағдайға икемдеп, болашақта қажеттіліктің өзгерісін еске алады.

Батыс фирмаларының тәжірибесіне қарай, жоспарлауды төрт фазаға бөлеміз: талдау, болжау, бір мақсатты белгілеп анықтау және бағдарлама жасау.   

Жоспарлау кезінде өткен  жағдайлар мен процестерді және көрсеткіштерді қазіргі кезеңмен салыстырады, сонсоң келешектегі даму бағытын  анықтайды.

Кәсіпорын мына сұраққа  жауап беруге тиіс: егер қазіргі  бағыттағы курсты жалғастырсақ, біз  қайда боламыз? Қандай деңгейге жете аламыз? Бұған жауапты компьютер  арқылы болжау жасайды, нақты экономикалық жағдайлар ескеріледі. Көптеген болжамдар: сұранымды, сату көлемін, қолда бар шикізатты, барлық нарықты және конкуренттерді анықтайды.

Жоспарлау түрлері

Барлық кәсіпорындар, әсіресе, батыс елдеріндегі ірі  фирмалар ағымдағы және перспективалы  жоспарлауды жүзеге асырады және 15-20 жылға болжау жасалынады. Біздің елдегі және нарық экономикасы дамыған елдердегі жоспарлау тәжірибесі жоспарлау процесінің мынандай тиімділігін және пайдалылығын тұжырымдайды: 

- басшылар мен менеджерлерді  (мамандарды) әрдайым тұрақты перспективаны  ойлауы қолдап отырады; 

- жоспарды жасау кезінде және оны орындауда кәсіпорынның күш жұмсауы жөніндегі бағыттарына нақты координация жасауды жүзеге асырады;

- кәсіпорынның өзінің  нақты міндеттерін орындауға  мәжбүр етеді;

- менеджерлердің қабылдаған  шешімдерін жүзеге асыруға ынталандырады;

- ресурстарды рационалды  бөлуге ықпал етеді;

- кәсіпорынды күтпеген  өзгерістерге икемді болуға дайындайды.

 Сонымен барлық  шаруашылықты жүргізетін субъектілер  жоспарды жүйе ретінде қарап,  оны жасау кезінде мына әрекеттерді  ескеруі керек: 

- мақсаттары мен міндеттерін анықтау;

- ресурстарды табу;

- пропорцияны жасау  – көрсеткіштердің қажеттілігі  мен қолда бары баланста болу  керек;

- жоспарды жүзеге асыруды  ұйымдастыру;

- жоспардың орындалуына  бақылау жасау;

- ұзақ мерзімді жоспар-жоба (10-15 жыл);

- орташа мерзімді жоспар-жоба (3-5 жыл);

- қысқа мерзімді жоспар  – бір жылға қаржы жоспары;  өнім өндіру, өткізу, зерттеу жұмыстары,  маркетинг, ақша қорының қозғалысы,  пайда, зиян, баланс т.б.;

- оперативті жоспар  – он күнге, бір айға, тоқсанға;

- инвестициялық жобалар – кәсіпорынның жаңа өндіріс қуаттарына және құрылыс объектілеріне капитал жұмсауы;

- бизнес жоспар –  бұл кәсіпорынның бизнес операцияларына  жүзеге асыру бағдарламасы: онда  кәсіпорын туралы, тауар, оның  өндірісі, өткізу нарығы, маркетинг,  операцияларды ұйымдастыру және олардың тиімділігі жөнінде мәліметтер беріледі.

Жоспарлаудың әдістемелік  негіздері

Кәсіпорынның қызметінің тиімділігі кәсіпорынның дамуының жақынарадағы және болашақтағы күйін көре алудың сенімділігіне  байланысты болады. Кәсіпорында жоспарлау процесі оның саясатын қалыптастырудан, қызметінің күтілетін нәтижелерін  нақтылаудан, негізгі  техникалық зкономикалық көрсеткіштерін есептеуден тұрады.

Жоспарлау әдістемесі деп  кәсіпорын жоспарын дайындаудың  әдістері мен тәсілдерінің  жиынтығын  айтады. Жоспарлау әдістемесін жетілдіру жоспардың дәйектігін жоғарлатуды, прогресивті нормалармен нормативтерді, баланстық есептеулерді қолдануды, көрсеткіштер жүйесін жақсартуды білдіреді.

Жоспарларды дәйектеу прогресивті  нормалармен нормативтер жүйесінің  негізінде жүргізіледі.

Норма - өнім немесе жұмыс бірлігіне шикізаттың, материалдардың, жанар маймен энергияның, еңбектің және т.б. абсолюттік шығындардың максималдық рұқсат етілетін шамасы.

Норматив - еңбек қаруларын, еңбек заттарын қолдану дәрежесін,  оларды бөлме, көлем, салмақ бірлігіне шығындау дәрежесіне сипаттайтын салыстырмалы шама.