Акция келетін пайдасының есептеу әдістері және олар бойынша ақпараттың берілуі мен ашылуы

      
 
 
 
 

^{ІІ. Акция келетін пайданы есептеу әдістері және олар бойынша ақпараттың берілуі мен ашылуы.}

^{2.1. Акцияға келетін базалық пайда есебі.} 
 

    ^{Акцияға келетін базалық пайда есептік кезеңдегі таза пайданың (зиянның) сол кезеңдегі орташа алынған қарапайым акциялар санына бөлу арқылы табылады.}

    ^{Базалық пайданы анықтау. Мысалы, есептік кезең ішінде ұйым 1000000 теңге мөлшерінде пайда тапты. Артықшылығы бар акцияларға 350000 теңге сомасында дивиденттер есептелді. Есептік кезең ішінде базалық пайдасы: 1000000-350000=650000 теңге.}

    ^{Акцияға келетін пайданы есептегендегі келесі қадам есепті кезеңдегі орташа акциялар саны анықталады.}

    ^{Есептеу алгоритмі келесідей болады:}

1. ^{әр айдың 1-ші күнінде айналымдағы қарапайым акциялар санын қосу;}
2. ^{алынған көрсеткішті есепті кезеңдегі акциялар санына бөлеміз.}

^{Мысал 1.}

    ^{1.01.05 айналымда 2000 қарапайым  акциялар болған. Шілде айында және  қосымша 200 акция  орналастырылды. Қазан  айында акционерлік қоғам акционерлерден 400 акциясын сатып алды. Демек, 2005 жылы айналымда 2033 акция болған.}

    ^{Сонымен, акцияға келетін  базалық пайда  мөлшері келесідей  болады:}

    ^{650000/2033=319,72 теңге.}

    ^{Акцияға келетін пайданы есептеудің барлық жағдайларында негіз ретінде есепті кезеңдегі айналымда жүретін қарапайым акциялардың орташа саны алынады. Есепті кезең ішіндегі шығарылған немесе сатып алынған акциялар айналым санына әсер етеді және шамалары орташалануы тиіс.}

    ^{Акциялардың орташа шамасына акциялар, әдетте, дебиторлық берешектің төлеуі бойынша пайда болғанда есепке алынады (акциялар шығарған кезден бастап). Сонымен бірге акцияның шығарылуымен байланысты кез келген шарттарды есепке алу керек:}

    ^{Осы және басқа да жағдайларда  қарапайым акцияларды есепті кезең айналысындағы  орташа есептелген акциялар құрамына алу олардың шығару шарттарын ескере келе нақты жағдайға байланысты анықталады.Акцияның шығарылуына байланысты кез келген шарттар мазмұнын есепке алу керек.}

    ^{Иеленген  кезден бастап қарапайым  акциялар бизнесті біріктіру  кезінде орташа есептелген акциялар санына қосылады. Бұл сатып алушы алған ұйым қызметінің көрсеткіштерін дәл осы сәттен бастап есепке енгізгенмен байланысты.}

    ^{Қарапайым акциялар толығымен  төленбеген кезде, онда олардың шығарылу үрдісінде жарым-жартылай төленген акциялар қарапайым  акциялардың үлесі ретінде қаржылық кезең ішінде толық төленген қарапайым акцияларға тиесілі, дивидент алуға ие құқығы мөлшерінде есептелінеді.}

    ^{Белгілі бір шарттарды (шартты түрде шығарылған акциялар) орындағаннан кейін шығарылған қарапайым акциялар кезең ішінде айналыста жүр деп есептелінеді және шығарумен байланысты барлық шарттарды орындағаннан кейінгі сәттен бастап акцияның базалық пайда есебі алынады.}

    ^{Әлеуетті  қарапайым акциялардың  конвертациялануының  арқасында айналыстағы  қарапайым акциялар санының өзгеруі  активтерде сәйкесінше өзгермуінен басқа, кезең ішінде және басқа белгіленген уақытта айналыста жүрген орташа есептелген қарапайым акциялар саны болып жатқан корпоративті оқиғаларды ескере түзетілуі тиіс.}

    ^{Қарапайым акциялар шығарылуы  немесе айналыстағы  акциялар саны активтерде сәйкесінше өзгертілуінсіз келесі жағдайларда қысқартылуы мүмкін:}

1. ^{қорлану немесе жеңілдіктер негізінде акциялардың орналастырылуы (дивиденттер акция ретінде);}
2. ^{кез келген шығарылымындағы жеңілдіктер, мысалы, бар акционерлерге құқық шығарудағы жңілдік элементі;}
3. ^{акциялардың бөлінуі;}
4. ^{акциялардың қайта бөлінуі (акциялардың бірігуі).}

    ^{Акциялардың бөлінуі – акционерлер акцияның номиналды құнын төмендетіп, ал ол өз кезегінде нарықтағы бағасын төмендету арқылы оладың өнімділігін жоғарлату үшін жасалынатын іс-шара.}

   ^{Акциялардың бірігуі (консолидация) – бөлінуге қарағанда аз тараған және акциялардың номиналды құнының жоғарылауы олардың санының азаюымен бір уақытта жүретіндігі.}

      ^{Қарапайым акциялар бар акционерлердің арасында ешбір қосымша  төлемсіз келесі жағдайларда орналастырылады:}

• ^{қорлануы кезінде;}
• ^{жеңілдіктер негізінде акциялардың шығарылу кезінде;}
• ^{акциялардың бөлшектенуі кезінде.}

      ^{Сонымен бірге, айналыстағы  қарапайым акциялар саны кәсіпорынның активтерін өсімсіз ұлғайтады. Осы берілген оқиғаға дейінгі кезең ішіндегі айналыста болған қарапайым акциялар санының пропорционалды өзгеруімен ескере түзетіледі, демек, ол оқиға берілген уақыт ішіндегі ең ретелерінде болған кезде болуы мүмкін. Мысалы, «екеудің орнына біреу» жеңілдіктер шартымен акциялар шығарылған кезде, орналастырудың көрсетілген уақытына дйінгі айналыста болған акциялар саны басқа жаңа акциялар санын алу мақсатында 3-ке тең коэффициентіне көбейтіледі немесе қосымша акциялар санын алу үшін 2-ге тең коэффиентке көбейтіледі.}

        

 

     ^{Қарапайым акцияларды шығару құқықтарды жүзеге асырғанда немесе әлеуетті қарапайым акцияларды қарапайым акцияларға конвертациялау көмегімен орындалады және ол бонустік (сыйақы) эленменттің пайда болуына алып келмейді. Ол әлеуетті қарапайым акциялардың шығарылуы олардың құнын толық төлеу арқылы және соның негізінде ұйым ресурстарының пропорционалды түрде өзгеруі арқылы түсіндіріледі. Көбінесе құқықтарды шығару барысында опционның орындалу бағасы акцияның әділетті құнынан төмен болады. Сонымен, құқық шығарылуының мұндай түрі сыйақылық элементті кірістіреді. Құқық шығаруға дейінгі барлық кезеңдерге акцияға келетін базалық пайдасын есептеуде қолданылатын қарапайым акциялар саны коэффициентке көбейтілген құқық шығарылғанға дейінгі айналыстағы қарапайым акциялар санына тең болуы керек:} 

^{құқықты жүзеге асырудың алдындағы  акциялардың әділетті құны}

құқық шығарылмаған акциялардың есептелген әділетті құны 

мұндағы –  

                                                                                                                                                                            

                                      құқықты жүзеге           +  құқықты жүзеге                                                                                        

                                      асырғандағы түсімдер    асыру  алдындағы                                                    

                                                                            акциялардың                                     

құқық                                                                   әділетті құнының                                         

шығарылмаған           =                                         жиынтығы                                                   

акциялардың                          құқықты жүзеге асырғаннан кейінгі                                                                                          

есептелген  әділетті құны          айналыстағы акциялар саны