Салықтық бақылаулар

     2. Салық қызметі органдарының Қазақстан  Республикасының заңдарында көзделген  өзег де құқықтары бар.

     Салық қызметі органдарының міндеттері

     1. Салық қызмет органдары:

     1) салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;

     2) мемлекетің мүделерін қорғауға;

     3) салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық есептелуіне және уақытылы төленуіне, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының де кезінде ұсталуына және аударылуына  салық бақылауын жүзге асыруға;

     4) салық төлеушілердің, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілердің есебін, есептелген және төленген  салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген тәртіппін жүргізуге;

     5) белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіруге;

     6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;

     7) Салық кодексінің ережелеріне сәйкес салық құпиясын сақтауға;

     8) Салық кодексінде көзделген мерзімдер мен жағдайларда салық төлеушіге салық міндеттемелерінің орындалуы жөнінде хабарлама тапсыруға;

     9) салық төлешінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық міндеттемелерін орындау жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;

     10) салық төлеушіге берілетін, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындадалу фактісін растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз етуге;

     11) мемлекет меншігіне айналған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау, одан әрі пайдалану және өткізу тәртібінің сақталуын, оның Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тиісті уәкілетті органға толық және уақытылы тапсырылуын, сондай-ақ ол сатылған жағдайда ақшаның толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;

     12) салық міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға және салық төлеушіден салық берешегін Салық кодексіне сәйкес мәжбүрлеп өндіріп алуға;

     13) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар міндетті; 

     2. Салық тексеруі барысында салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдерді төлеуден қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ қылмыс белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде, салық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын материалдарды жібереді.

       3. Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен көзделген өзге де міндеттерді орындайды. [2.14-16]

       

     

3. Салықтық бақылау және оны жүргізудің негізі

 

     Салықтық  бақылау деп – салық заңдарын яғни Салық кодексі, заңдылық нормативтік актілерді тағы басқа орындалуын қадағалау. Салық бақылауын жүзеге асыру – іс жүзінде мемлекеттің қаржылық іс әрекетіне бағытталып, ақша қорларын құюға кететін және осы мемлекеттік қаржы жүйесінің құрамына кіретін табыстарды жинау болып табылады.

     Салықтық  бақылау субъектілері салықтық тексеру  жүргізуге айрықша құқық берілген мемелекеттің салық органдары болып табылады.

     Бақылауды жүргiзу уақытына қарай салықтық бақылаудың негiзгi үш формасын белгiлейдi – алдын-ала, ағымдық және кейiнгi бақылау. Олардың  барлығы бiр-бiрiмен тығыз байланыста, бақылаудың үздiксiз сипатына ие.

     Алдын-ала  бақылау тексерiлiп жатқан алдын-ала  операцияларды жетiлдiредi. Бұл жоспарлау  сатысында салықтық заң шығарудағы бұзушылықты шығаруға көмектеседi. Алдын-ала бақылауды өткiзудiң  негiзгi әдiсi болып өңдеулiк тексерулер табылады. Олар бухгалтерлiк есеп берулерге және салықтық есептеулерге түсетiн барлық тексерулер арқылы, түскен күнi немесе келесi кезеңiнде инспекцияда жүзеге асырылады өңдеулiк тексерулердiң негiзгi мiндеттерi:

• бухгалтерлiк есеп берулердi дұрыс орындауды визуалдық тексеру, яғни уәкiлеттi лауазымды тұлғалардың қолы қойылғанын, есеп берулердiң барлық қажеттi реквизиттерiн толтыруды тексеру;
• салықтар бойынша есептеудi дұрыс құрғанын тексеру, олар өзiне бюджетке төленетiн салықтық сомалардың қорытындысын арифметикалық есептеудi, салық мөлшерлемесiн және салықтың жеңiлдiктердi дәлелдi қолдануды тексерудi, салық салу базасын шығару үшiн қажеттi көрсеткiштiң дұрыстығын ықпалдауды, салықтар бойынша есеп берулердi дер кезiнде көрсетiлуiн тексерудi кiргiзедi;
• алдағы өткен есеп беру кезенiнiң көрсеткiштерi мен есеп беру көрсеткiштерiнiң сәйкестiгiн тексеру;
• бухгалтерлiк есеп берулер мен салықтың есептеулердегi қайталанатын көрсеткiштердiң келiсуiн тексеру.
• өңдеулiк тексерулердi нақты әдiстерi бақылау аймақтарында салықтың заң шығарудағы бұзушылықтың, ақпаратты автоматтандырылған өңдеудi қамтамасыз ету мүмкiндiгiнiң, қызметкерлердiң бiлiмi мен тәжiрибесiнiң сипатынан шыға отырып инспекцияларымен анықталады.

     Салық органдары жұмыстарында қолданылатын салықтың бақылаудың негiзгi формаларының бiрi ағымдық бақылау болып табылады. Ағымдық бақылауды басқаша оперативтi деп те атайды. Ол күнделiктi салық инспекциясының бөлiмдерiмен, бюджет алдындағы, олардың мiндеттерiн орындайтын кәсiпорын мен заңды тұлғалардың қаржылық-шаруашылық қарекетiн жүзеге асыру процесiндегi салықтық тәртiптi бұзуды қысқарту үшiн, жүзеге асырылады. Бұл бақылау нысанында қолданылатын негiзгi әдiс болып қадағалау, зерттеу және талдау әдiсiмен қолданылатын эксперт – тексеру.

     Эксперт-тексеру  – бұл қысқа уақыт iшiнде ұйымның  қаржылық-шаруашылық қарекетiнiң тар айналымына сәйкес жүргiзiлетiн тексерулер. Көрсетiлген тексерулер дәрежесiн жоспарлаудың негiзi болып салық төлеушiлердiң бухгалтерлiк есеп берудi алдын-ал талдау нәтижесi бойынша иеленетiн орны, жеке көрсеткiштердi ұйымдастырудың шынайлықсыз көрiнiсi туралы болжаулар, сұрақтардың аз көлемi бойынша кезектi және басқа тексерулердi жұргiзу туралы басқа салықтың органдардың сұрансы болуы мүмкiн. Жоғары нәтиженi кездейсоқ таңдау әдiсi бойынша таңдаулы ұйымдарда және экспресс-тексерулердi жүзеге асыру арқылы алуға болады. Тексерудiң көрсетiлген категориясын жоспарлау салық төлеушiлердi тексерулермен қамту деңгейiн өсiруге мүмкiндiк бередi. Егер берiлген тексерулер нәтижесiнде ұйымның салықтық есептеуi және есеп беру, бухгалтерлiк есептiң аның еместiгi туралы куәладыратын қандай да бiр бұзушылықтар шықпаса, онда оны әрi қарай тексеру жүргiзiлмейдi. Кейiнгi бақылау салықтық бақылаудың бөлiнбес бөлiгi болып табылады. Ол заң шығарумен жүргiзiлетiн, қарастыратын салықтар және басқа да мiндеттi төлемдердiң толық және өз уақытында түсуi, шығарудың дұрыс пәнiне өткен кезеңде жеке тұлға және ұйымдардың қаржылық-шаруашылық қарекетiн тексеруге етпейдi. Кейiнгi бақылау қаржылық-шаруашылық қарекетiнiң барлық жағын терең зерттеумен байқалады, бұл алдын-ала және ағымды бақылаудың кемшiлiгiн ашуға мүмкiндiк бередi. Бақылаудың бұл нысаны құжаттық тексерулердiң бақылау, зерттеу және талдау сияқты әдiстерiн қолдануымен жүргiзу жолымен жүзеге асырылады – кәсiпорындарда, мекемеде және ұйымдарда.

     Салықты бақылаудың тиімділігі олардың заңды бұзушылықтарды болдырмауына және салық қарыздықтарын болдырмау мен салық салу объектілерін көбейту арқылы бюджет тапшылығын жою.

     Салық бақылауы:

     1. Салық бақылауы – салық қызметі  органдарының салық заңдарының  орындалуын, жинақтаушы зейнтақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының және Мемлеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және уақытылы аударылуын бақылау.

     2. Салық бақылауы:

1. салық төлеушілерді тіркеу есебі;
2. Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алу;
3. бюджеке түсімдерді есепке алу;
4. қосылған құн салығын төлеуілерді есепке алу;
5. салық тексерістері;
6. камералдық бақылау;
7. салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметі мониторингі;
8. фискалдқ жады бар бақылау-касса машиналарын қолдану ережелері;
9. акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік постыларды белгілеу;
10. мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату тәртібін сақтауды, сондай-ақ мемлекет меншігіне айналдырылған мүліктің толық және уақтылы берілуін тексеру;
11. уәкілетті және жергілікі атқарушы органдарға бақылау жасау нысандарында жүзеге асырылады;

     3.Кеден  органдары өз құзыреті шегінде  Қазақстан Республикасының кеден  шекарасы арқылы тауарлардың  өтуімен байланысты төленуге  тиіс салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алу жөніндегі салық бақылауын Салық Кодексіне және Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес жүзеге асырады.

     Алматы  қаласының өңірлік қаржы орталығының  қатысушыларын салықтық бақылауды  салық органдыры уәкілеті орган белгіленген нысан бойынша аудиторлық есеппен расталатын салықтық есептілік негізінде ғана жүзеге асыруы мүмкін. Аудиторлық ұйымдардың тізбесін Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының қызметін реттеу жөніндегі уәкілетті орган қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті органмен және аудиторлық қызмет саласын реттеу мен аудиторлық және кәсіби аудиторлық ұйымдардың қызметін бақылау жөніндегі уәкілетті органмен келісе отырып айқындайды.

     Салықты бақылаудың нәтижесі тек салықты төлеушілердің заңсыздығы мен қатар, салық органы қызметкерлері тарапынан жіберілетін ескерту керек.

     Салықтық  бақылау – салықтық тексеру немесе тапсыру мақсатындағы бақылау болады. Салықтық бақылау тексерілетін салық төлеуші туралы ақпараттарды жинау, жинаған ақпараттарды бағалау.

     Қазіргі кезендегі салықтық бақылаудың басты  мақсаттарына салық заңдарының тиісінше орындалуына тексеру жүргізу, сондай-ақ салық төлеушілер (олардыңішінде  ірі салық төлеушілер) мен салық  салу объектілерін уақытылы есепке алу жатады. Салықтық тексерулер де тек салық органдары тарапынан ғана жүзеге асырылатын Қазақстан Республикасының салық заңдарын тексеру болып табылады.

     1. Салық тексеруi - салық қызметi органдары  жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасы  салық заңдарының орындалуын тексеру. Ұғарымда көрсетiлген салық қызметi органдарының лауазымды адамдары, Салық кодексіне сәйкес тексерудi жүргiзуге тартылатын өзге де адамдар мен салық төлеушi салық тексерулерiне қатысушылар болып табылады.

     1-1. Арнайы бiлiмдi және дағдыны талап ететiн мәселелердi зерттеу және консультация алу үшiн, қажет болған жағдайларда, салық қызметi органы салықтық тексеруге салықтық тексерудiң нәтижесiне мүдделi емес маманды тартуы мүмкiн.     

     Алға  қойылған мәселелер бойынша маман  қорытынды жасайды, ол салықтық тексеру актiсiне қоса берiледi.      

     2. Салық тексерулерiн салық қызметi органдары ғана жүзеге асырады.

     3. Салық тексеруi мынадай түрлерге бөлiнедi

     1) құжаттық тексеру;

     2) рейдтiк тексеру;

     3) хронометраждық зерттеу.

     4. Құжаттық тексеру мынадай түрлерге бөлiнедi: 

     1) кешендi тексеру - салықтың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң барлық түрлерi бойынша салық мiндеттемелерiнiң орындалуын тексеру; 

     2) тақырыптық тексеру – салық мiндеттемесiнiң салықтың және (немесе) бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң жекелеген түрлерi бойынша орындалуын;

• міндетті зейнетақы жарналарын жинақтаушы зейнетақы қорларына және әлеуметтік аударымдарды Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына толық және уақтылы ұстап қалуды және (немесе) есептеуді;
• банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың Салық кодексінде белгіленген міндеттерді орындауын;
• трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылау мәселелері бойынша;
• акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлерінің өндірілуі мен айналымын мемлекеттік реттеу мәселелері бойынша; 
• салық төлеушi мен оның дебиторлары арасындаєы өзара есеп айырысуды айќындау мәселелерi бойынша тексеру; 

     3) қарсы тексеру - егер салықтық  тексерудi жүргiзу кезiнде салық  органында аталған тұлғаларға байланысты салық төлеушiлердiң жүргiзген операцияларының салық есебiнде дұрыс көрсетiлуi туралы қосымша ақпарат алу қажеттiгi туындаса, үшiншi бiр тұлғаларға қатысты жүргiзiлетiн тексеру.