Салықтық бақылаулар

     Бюджетке  бөлiнген сомалардың iшiнен 14 830 590,5 мың теңге немесе 41,5% алынды. Салық коммитетiнiң ең көп пайыздық алым Қызылорда облысы бойынша – 88,6% және Батыс Қазақстан бойынша – салық коммитетiнiң ең төменгi проценттiк алым Жамбыл облысы бойынша – 8,3% және Солтүстiк Қазақстан бойынша – 16,9%.

     Жалпы мемлекет бойынша бөлiнген сомалар  бойынша бөлiнген сомалар бойынша  бересi 50 072 639,4 мың теңге құрайды, соның iшiнен 2006- жылдарға – 2 111 426,0 мың теңге, 2006 жылға – 26 620 389,4 мың теңге, 2007 жылға – 21 340 823,6 мың теңге. Бұл бөлiнген сомалардың алымы бойынша салық органдарының жұмыспен қанағаттандарылмағанын түсiндiредi.

     Салық коммитетiнен жiберiлген төлемiнiң салықтық төлемге бөлiнген қарыздардың ең көп сомасы Алматы қаласында – 19 964 175,5 мың теңге, Қарағанды облысында – 4 895 828,8 мың теңге, Солтүстiк Қазақстан облысында – 4 825 060,2 мың теңге.

     Егер  де тексерiс қорытындысы бойынша  бөлiнген сомалармен және бөлiнген сомалары бойынша қарыздарды салыстыратын болмақ, онда жоғарыдағы облыстар бойынша мiндеттi деңгейде бөлiнген сомалардың алынуы бойынша жұмыс қойылғанын айтуға болады.

     Осылайша, Алматы қаласының салық коммитетiмен  бөлiнген сомма 121 245 549,0 мың теңге, қарыз 19 964 175,5 мың теңгенi құрайды, Қарағанды облысы бойынша – 4 917 938,0 мың теңге және сәйкесiнше 4 995 825,8 мың теңге; Оңтүстiк Қазақстан облысына – 1 232 421,0 мың теңге бөлiнедi, ал қарызы 4 825 060,2 мың теңге. Салықтық оперативтi жұмысшылардың өткiзiлген тексерiстердiң санына байланысты, 2-кестеде салықтық тексерiстермен, олардың нәтижелерi туралы деректер көрсетiлген.

     01.06.2006 жылға Қазақстан Республикасының салық органдарында 193 590 заңды тұлғалар есептерде тұрған, ал олардың iшiнен Қазақстан Республикасының салық органдарында тiркелген сандардың iшiнен 11% немесе 21 894 кәсiпорындарды бюджетке толық халықтық төлемнiң өз уақытында және дұрыс төленуi сұрақтар бойынша тексерiске алынды. Орташа алғанда оперативтi жұмысшы 1 жылдың iшiнде 14 шаруашылық қызметшiлердi тексерген (Қосымша Б).

     Осымен  бiрге, салықтық заң шығарушылық  мөлшерiн жұмысшылардың дұрыс  емес қабылдауы жiберiледi, нәтижесiнде  салық төлеушiлердiң өтiнiшiнiң  қарастырылуы жолында бөлiнген салықтық сомалар және айыппұл санкциялары 2 829 411,4 мың теңгеге азайады.

     Аймақтық  салықтық коммитетiнiң кесiндiсiнде  бөлiнгенге дейiнгi сомманың азаюы  көрсетiлген деректермен мiнезделедi.

     Келтiрiлген мәлiметтерден көргендей, әрбiр тексерiлген салық төлеушiден салық  заңдылығының нормасын бұзушылығы байқалды. Бұл аумақтық салық органдарының әрекет етушi заңдылықты түсiндiру бойынша жұмыстарының нашар нәтижесi. Салық тексерiсiнiң сапасы мен жалпы салықтық бақылаудың тиiмiдiлiгiн анықтау үшiн салықтық тексерiстiң тиiмдiлiк критериiн енгiзу қажет.

     4-суретте көрсетiлгендей ең көбiрек өтiнiш саны Алматы қаласы бойынша салық коммитетiмен (305) алынған, Қарағанды облысы бойынша (208), салық коммитетiмен, Шығыс Қазақстан облысы бойынша салық коммитетiмен (140), Солтүстiк Қазақстан бойынша салық комитетімен (135). Салық төлеушiлердiң ең көп көрсеткiштерiнiң айналымы салықты заң шығарушылық әрекетiнiң түсiндiрiлуi бойынша территориалды салық коммитетi толық түрде жұмыс iстемейтiнiн, өз уақытылы салықтық заң шығарушылықтың өзгерiсi туралы салық төлеушiлерге хабарлама берiлмейтiнi туралы куәләндырады. Жалпы алғанда мемлекет бойынша өтiнiштердiң қарастырылуындағы қорытындысы бойынша 492 жағдайда салықтық заң шығарушылық мөлшерi малық органының дұрыс қабылданбаған. Тәжiрибелiк жұмыста салықтың құны бөлiнгенге дейiн бойынша дәстүрлi тиiмдiлiктiң тексерiлуi бағаланады. Сондықтан өтiнiштiң айыппұл қарастырылу санкциялары және салыққа бөлiнгенге дейiн соммалардың азаюына алып келетiн, салықтық заң шығарушылық мөлшерiн сақтау жағдайларында ғана емес, салық инспекторлары бюджетке белгiлi бiр төлемдi соммаларды бөлуге тырысады. Бұл 2-суретте көрсетiлген.

     2007 жыл үшiн бюджетке айыппұл санкциясының 39 106 млн. теңге құнымен салық бөлiнген, соның iшiнен 14088 млн. теңге соммасына келiспеушiлiк келiп түстi, 1185 млн. теңгеге қарастырылу кезiнде азайды, яғни 8,4% құрайды. Территориалды салық коммитетiнiң кесiндiсi бойынша ең жоғары пайыздар Қызылорда облысында – 89,7%, Ақмола облысында – 47,7 %, Қостанай облысында – 41,0%, және т.б. заң шығарушылықпен сәйкес салық төлеушiлердiң негiзгi мендеттерi болып салықтарды төлеумен тағы басқа мiндеттi төлемдер болып табылады. Өз уақытында салық органдарындағы тiркеуге тұру, қойылған уақытында салық декларациясын көрсету, әрбiр салық түрлерi бойынша салық салу базасын дұрыс анықтау және уақытында бюджетке бөлуге мiндеттi. Бiрақ та тәжiрибе жүзiнде салық төлеушiлер белгiленген уақытында бөлiнген соманы аудармайды, сонымен байланысты соммалық бересi пайда болады, яғни ол ұзартылған уақыт iшiнде жабылмайды.

           Салық сферасындағы бақылау шараларының нәтижелiгi салықтық тексерiс ұйымымен байланысты салық органдарының өз алдында тұрған тапсырмалардың орындалуымен қамтамасыз ету үшiн негiзделушi принциптердi сақтауы тиiс, яғни соның iшiнен құқықтық Өкiмет болып табылады. Салық органдары өзiнiң уәкiлеттiк шегiндегi және салықтық заң шығару әрекетiне сәйкестiлiгiмен бақылау әрекетiн жүзеге асыруға мiндеттi.

           Салықтық тәжiрибе салықтық құқықты бұзумен күресудегi 2-принициппен ерекшеленедi: ескерту және жазалау.

 2007 жылға деген салық органдарымен тексерiлген нәтижелер бойынша салық төлеушiлердiң қарастырылған өтiнiштерiнiң қорытындылары.

4-сурет  2007 жыл үшiн Қазақстан Республикасының  салық органдарына келiп түскен өтiнiштер саны  

     Ескерту принципiнiң аясын кеңейту құқық бұзушылық санын азайту негiзгi қызмет болып табылады.

     Салық органдары салықтық бұзушылықтың пайда  болу мүмкiндiгiн ескерту бойынша массалық түсiндiрмелi жұмысты жүргiзуге, салық төлеушiлерге кеңес беру әдiстемесiнiң көмекпен қамтамасыз етуге, салықтық заң шығарушылықтың өзгеруi туралы өз уақытында жариялау, салық төлеушiлердiң шағымдарының қарастырылу қорытындысы бойынша жаппай хаттар мен үлгiлердiң бұзылуының жарялануы.

     Жұмыстың  тәжiрибесi ерекше жағдайда салық органдарының жұмысшылары өздерiнiң қызметтiк уәкiлеттiлiгiн көтергенiн көрсетедi.

     Әкiмшiлiк жауапкершiлiкке алып келетiн заңсыз артық айыппұл санкциялары, салықтық заң шығарушылық мөлшерiн дұрыс қабылдамау, тексерiстi сапалы түрде жүргiзу  негiзгi үлгiлi фактiлер болып табылады.

     Болған  жағдайлар қатарында құжаттардың  нәтижелерi сапасыз – бiлiктiлiксiз рәсiмделедi, салық төлеушiлердiң қарсы шығушылығы мен келсiмшiлiгi толық объективтi зерлi түрде қарастырылмайды.

     Құжаттық тексерiстiң нәтижелерi бойынша салық төлеушiлердiң көрсетiлген өтiнiшiнiң себебiн талдауда салық төлеушiмен, салық органдарының құқықты қорғау мен басқа мiндеттерiн сақтауға мүмкiндiгi болғанын көруге болады.

     2005, 2006 және 2007 жылдың Қазақстан Республикасы  салық органдарының мемлекеттік  бюджетке түсетін салық және төлемдердің түсімдер нәтижелері бойынша салыстырмалы көрсеткіштері 3-кестеде көрсетілген.

     2005 жылдың нәтижесі бойынша облыстардың  салық комитеттерінің түсімдері  барлығы  2098273009 теңгені құрады, 2006 жылы 2337001544 теңгені құраса, 2007 жылмен салыстырсақ түсімдер 2 629048106 теңгеге өсті.    

       3-кесте

     Қазақстан Республикасы салық органдарының мемлекеттік бюджетке түсетін салық

                                                                                      мың.тенге

            Соның ішінде салықтық бақылауды орындаудан Атырау облысы 2005 жылы мың теңге, 2006 жылы 493395615 мың теңге, 2007 жылы 786360104 мың теңгені құрады.

     Алматы  қаласы бойынша 2005 жылы 330 788 858 теңгені, 2006 жылы 493 395 615 мың теңгені, 2007 жылы 786 360 104 мың теңгені құрады.

     Салықтық бақылауды жүргізуде Астана қаласы бойынша салықтық түсімері ең аз көрсеткішке ие. 2005 жылы 232041198 мың теңгені, 2006 жылы 272914880 мың теңгені, 2007 жылы 205957312 мың теңгені құрайды.

     АЭА «Астана – жаңа қала» бойынша түсімдер 2006 жылы 4186666 мың теңгені, 2007 жылы 3 658 784 мың теңгені құрап жатыр.

     АЭА "Ақпараттық технология паркі" 2006 жылы 46 661 мың теңгені,  2007 жылы 174 503 мың теңгені құрады.

     АЭА "Морпорт Актау" 2006 жылы 2 756 355 мың теңгені құраса,  2007 жылы 2 720 044 мың теңгені құрады.

     АЭА "Оңтүстік" 2006 жылы 2018 мың теңге, 2007 жылы 77 892 мың теңгені құрады.

     ҚР  ҚМ СК 2006 жылы 29 284 385 мың теңге құраса, 2007 жылы 86859459 мың теңгені құрады.  
 
 
 
 
 
 
 
 

ІІІ. САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ ЭКОНОМКАЛЫҚ-БАҚЫЛАУ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ

3.1 Салықтық бақылаудың  шетелдік озық  тәжірибесі 

     Америка құрама штаттарының салық қызметінің жұмысын тәжірбие негізінде зерттеу.

     2007 жылдың 2 шілде мен 11 шілде арасында АҚШ-тың салық қызметінің жұмысын тәжірибе негізінде зерттеу мақсатымен Дүниежүзілік банктің жұмысын анықтау шектерінде ҚР ҚМ СК төраға меңгерушісі Н. Усенова басқаруымен Вашингтон қаласына  ҚР ҚМ СК орталық аппаратының бір топ эксперттері іссапарға жіберілді.

     Іссапар негізінде IRS, Дүниежүзілік банк, МВФ және МЦНИ өкілдерімен кездесулер ұйымдастырылды. АҚШ-тың салық органдарының жұмыстарының тәжірибесі зерттелді, Қазақстан Республикасында қолданудың орынды екендігіне анализ жүргізілді, салық органдарының әр түрлі бағыттағы жұмысы талқылады.

     Жалпы іссапар нәтижесінде келесідей  қорытындыға келді, АҚШ-ғы салық  төлеушілер мен салық органдары  арасындағы міндеттер бойынша қарым-қатынас «қарсы тұру мен ұстанымдылық» жүйесін қолдану негізінде жүргізіледі.