Қазақстандағы бағалы қағаздардың инвестициялық портфелін бағалаудың нарықтық экономикадағы жағдайын жетілдіру

Динамикалық процесс талдауы келесі түрдегі схемамен көсетуге болады:

• Z_t компонентасымен түзетілетін нәтижелік фактор туралы ақпарат, егер мұны салыстыру шарттары талап етсе;
• басқару компонентасы 0-ге тең;
• үнемі компонента есептелінеді;
• мерзімдік компонента есептелінеді
• кездейсоқ компонента бағалануы жүргізіледі.

Динамикалық модельдер  көмегімен жобалау

Уақыт қатарының статистикалық  анализінің түпкі мақсаты зерттеулі  көрсеткіштің болашақ мәндерін жобалау  болып келеді. Мұндай жобалау, біріншіден, экономикалық деректерді алдын-ала  білуге; екіншіден, құрастырылған регрессиялық модельдің тұрақтылығын (яғни өзгермелі жағдайда қолдану мүмкіндігін) талдау. Болжауды зерттеулі көрсеткіштің уақыттағы өзгерісінің және оның өткен мерзімднгі мінез-құлқын болашаққа экстрополяциялаудың негізінде немесе көрсеткіштің болашақ мәндерін бақылауға, болжауға болатын экономикалық факторларға тәуелділігі негізінде жасауға болады.

Болжауды ұзақ және қысқа мерзімді деп бөлеміз. 1–ге зерттеулі көрсеткіштің ұзақ мерзімді динамикасы талданып, ең маңыздысы оның өзгерісінің жалпы  бағытын-трендін анықтау.

Ұзақ мерзімзі трендті анықтаған  соң, әдетте зерттеулі көрсеткіштің мәндерінің  трендтен ауытқуын тудыратың  фактордарды бөліп алуға тырысамыз. Қысқа мерзімді тербелістерді болжау үшін, зерттеулі көрсеткіштің әрекетін анықтайтын көрсеткіштердің көп  түрін анықтау мақсатымен тереңірек  регрессиялық талдау жүргізіледі. Сонымен  қоса, зерттеулі көрсеткіштің ағымдағы мәндерімен байланысын терең талдау жүргізіледі.

Тәуеді айнымалының болашақтағы  болжамын жасағанда, алдымен түсіндіруші  айнымалының болжамын анықтап алу  керек. Бұл комплексті міндет өте  тривиалды емес, ол талдауды тұрақтылыққа тесттерді жүргізу мүмкіндігін  жояды. Бұл жағдайда болжауды бағалау  үшін болжамның салыстырмалы қатесі және стандартты ортаквадраттық қате сияқты қарапайым көрсеткіштер қолданылуы мүмкін.

 

 

 

3.2 Әлеуметтік процессті  модельдеу және болжау

 

 

Сызықты регрессия және корреляция коэффициенттерінің параметрлерінің стандартты қателіктері  мына формулалармен есептеледі:

 

                                                       (21)

 

 

Мұндағы:

-регрессия сызығының айналасында  тәуелді айнымалылардың алшақтық  шегі немесе  - регрессияның стандартты қателігі.

t-статистикасының  фактілі(есептелген) және критикалық(кестелік) мәндерін салыстыра отырып, яғни t_факт және t_крит =t_n-1;a-H₀ гипотезасының мәнін не қайтарамыз не қайтармаймыз:

-егер t_крит<t_факт , онда H₀ ауытқиды, яғни  а.b және R нөлден кездейсоқсыз ерекшеленеді және системалық фактор X әсерімен құрылды.

-егер t_крит>t_факт , онда H₀ ауытқымайды және кездейсоқ табиғат құрылғанды а.b және R мойындайды.

Стьюденттің t-критерийінің фактілік мәні былай  анықталады:

 

                                                                                         (22)

 

Бұл берілген формула, жұп  регрессияны береді:

 

                                                                                  (23)

 

 Сонымен  қатар   . Бұдан   шығады.

Бұдан  регрессия  коэффициенті  мәнінің  және  корреляция  гипотезасы,   сызықтық  регрессия  теңсіздігі  гипотезасына  теңдігі тексеріледі.

   интервалдары  сенімді  есептеулер  формуласы  келесі  түрге ие:

                                                                                (24)

 

Егер, сенімді  интервалдар  шекарасына  ноль  түссе, онда  төменгі  шек  кері, ал  жоғарғы шек  оң,  онда  бағаланып отырған  параметр ноль  болады, яғни  ол  бір уақытта  оң және кері  міндерді қабылдай  алмайды.

Құрылған  модельдердің саласын  бағалау үшін детерминдік коэффициент, орташа  қателікті аппроксимацияны  қолданады.

Ғ_тест  бұл регрессия теңсіздіктерінің қасиеті, ол  Н_о  гипотезасы  тексеруінен құралған, яғни регрессия теңсіздігінің статистикалық білінбеуі және  байланыстың аз  көрсеткішін тексеру нәтижесінде. Бұл үшін  Ғ_факт фактылық салыстыру және критикалық(кестелік)  Ғ_табл мәндері   Ғ фишер критериі пайдаланады.  Ғ_табл  түсіндірмелі және дисперсия қалдығы мәндерінен , бір деңгейлік еркіндік негізінде анықталады:

 

                                                                                       (25)

 

Мұнда:

n – таңдау  көлемі(статистикалық мәліметтер  көлемі);

 Ғ_табл – бұл мүмкін  болатын ең үлкен критерри , ол кездейсоқ факторлардың берілген деңгейдегі еркін және деңгейлік мәнінің қысымында болады.

 деңгейінің мәні дұрыс  деген гипотезаны жоққа шығаруы   мүмкін, егер ол шарт бойынша  дұрыс болса да. Әдетте, мәні  0.05 немесе  0.01 ді қабылдайды.

Егер     Ғ_табл < Ғ_факт  болса, онда  Н_о гипотезасы  кездейсоқ табиғат құбылыстарының мінезінен ауытқуы және оның статистикалық мәні және сенімділігі қабылданады. Егер      Ғ_табл > Ғ_факт   болса, онда Н_о гипотезасы  ауытқымайды және  статистикалық білінбеуі, сенімді емес, регрессия теңсіздігі  қабылданбайды.

Аппроксимацияның  орташа  қателігі  нақты  түрдегідей есептеудің орташа  ауытқуы:

 

                                                                                     (26)

 

Мұнда:

ның мүмкін болатын шегі дан көп емес.

  орташа икемділік коэффициенті, у нәтижесінің  орташа пайызына  орташа айырмашылықтың  х ауысуының  1%- ға өз орташа мәнін көрсетеді:

                                                                                      (27)

 

 

Регрессия теңдеуінің  интервалдар  болжауы

Есептеу  болжауларында регрессия  теңсіздіктерінде(есептеу)  айтылған  у_прог   мәні анықталады , ол  анық(точечный)  болжау   ,  х_прог=x_k , яғни регрессия теңсіздігінің   х_прог  мәнінің болжауына сәйкес  келеді.Бірақ анық  болжауы нақты емес.Сол себепті, ол  есептеу стандартының      қателігінен толтырылады және у_прог  болжау мәнінің арақашықтың болжауына сәйкес  келеді.

 У мәнінің фактылық  жағдайы  орташа  мәніне  сәйкес  келеді. У тың жеке  мәні     тен бастап    кездейсоқ қателігіне  дейін құбылады,   еркіндік деңгейіндегі  дисперсия, қалдық дисперсиясы түрінде бағаланады. Сол себепті у жеке  мәнді қателігі  стандарттық қателігімен қоса  кездейсоқ   қателігін де  қосады.

 Орташа  стандартты   S_прог  болжау  қателігі келесі  формула арқылы  анықталады:

 

                                                                         (28)

 

 

ал,  сенімділік  болжау  интервалдары   келесі  формуладан  шығады:

 

                                          (29)

 

 

Регрессия  теңсіздігін  негізін  болжау  негізінде келесілерді  есте ұстау  керек, болжау  үлкендігі  тек  жеке  стандартағы  қателігіне  ғана  тәуелді   емес, сонымен  қатар, х  нақты фактор  болжауларына  да  тәуелді. Оның  ара  қашықтығы  басқа  модельдер  анализдеуінде  берілуі  мүмкін, яғни  ол  нақты  жағдайдан  және  берілген  фактор  динамикасынан  шығады.

 

7-кесте

в ценах 2000года	I-инвестиция; млрд.тг.	I-инвестиция; млрд.тг	У-ЖІӨ; млрд.тг.	Ws-жалақы
2000	595,664	595,664	2417,907	14,374
2001	886,6523	886,6523	2897,87	16,26222
	969,8137	969,8137	3176,772	17,91798
	1096,184	1096,184	3592,126	19,09273
	1318,119	1318,119	4241,408	21,91779
	1742,399	1742,399	4949,804	24,51329
	1875,309	1875,309	5989,931	27,08204
	1895,757	1895,757	6293,948	29,32897
	2149,165	2149,165	7006,547	31,03391

 

ВВП  представляемые выражением имеют на базе статистических данных за 2000-2008 гг. следующую эконометрическую оценку 

                                                    

                                 (30)

 

Мұндағы:

Y_t- t уақытындағы ВВП көлемі;

I_t- t уақытындағы   инвестиция   көлемі;

I _t-1   t-1уақыттарындағы инвестиция   көлемі;

A, b₀,b₁,…,b_l – міндетті түрде бағаланатын регрессия коэффициенті;

Е_t –қалдық немесе ауытқу;

Модельге талдау. Статистические характеристики модели (2): коэффициент детерминации R²=0,988; стандартная ошибка Se=195,4; коэффициент аппроксимации A=  %; статистика Фишера F=214,24. При этом статистическая значимость коэффициента регрессии (2), а также регрессий, оцененных ниже, представлены в скобках под соответствующими коэффициентами регрессий в

Тәуелсіз  факторлар дисперсиясы нәтижелік  белгі варияциясын  98 % - ға түсіндіреді.

Бұл модельде қысқа мерзімді мультипликатор 1,64 –  ға тең. Бұдан инвестиция көлемі 1 млрд.теңгеге  артқанда сол периодта ЖІӨ 1,64 млрд.теңгеге  өсетінін көруге болады. Аралық мультипликаторлар  мынаған тең:

 

(t+1) кезеңінде:  1,61+1,54=3,18

 

        Бұдан, (t+1) кезеңіндегі инвестиция  көлемін 1 млрд.теңгеге көтеру  ВВП көлемінің 3,18 млрд.теңгеге  өсуіне  әкелетінін көреміз.

11-сурет.  Сонымен, ұзақ мерзімді перспективада  (қарастырылып отырған жағдайда  тек 1 жылдан кейін) сатуды 1 млрд.теңгеге  көтеру  ағымдағы уақытта  өнім  шығарылымының жалпы көлемін  3,18  млрд.теңгеге өсіреді

    

мына формуламен бейнеленген  жалақыстатистикалық мәліметтер базасында  2000-2008 жж. мына эконометрикалық бағалауды көрсетеді:                 

                                

                                        (31)

 

Мұндағы;                          

Y-ЖІӨ;

S – Жалақы.

Модельге талдау. Модельдің статистикалық мінездемесі (2): детерминация коэффициенті R²=0,99; стандарттық қатесі Se=0,5; аппроксимация коэффициент A=  %; Фишера статистикасы  F=111,37.

Тәуелсіз  факторлар дисперсиясы нәтижелік  белгі варияциясын  99 % - ға түсіндіреді.

Бұдан,  ЖІӨ көлемін 1 млрд.теңгеге өссе, онда  жалақы көлемінің 3000 теңгеге  өсуіне  әкелетінін көреміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

Инвестиция  дегеніміз – қазіргі уақытта  тиімді бір жобаға қаржы салу арқылы келешекте пайда табу. Бос ақша құралдары инвестиция болып табылмайды, себебі қолма-қол ақшаның құнын инфляция жеп қоюы мүмкін және ол ешқандай да табыс әкелмейді.

Инвестицияны коммерциялық жылжымайтын мүлік нарығына салу арқылы халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартамыз деген қорытынды: Қазақстанның коммерциялық жылжымйтын мүлік нарығы ТМД жетілген мемлекеттерімен салыстырғанда инвестицияға тартымды жерлер рейтингісінде өте пайдалы табыстылығымен алдыңғы орында, бұл Қазақстанның жылжымйтын мүлік нарығының коммерциялық сегменттері тәжірибелік меңгерілмеген секторы және инвестицияға тартымды сала екенін көрсетеді.

Жылжымайтын сауда алаңдарын көбейту арқылы ашық базарларды жоямыз. Мемлекетімізде ашық базарлар өзіне тиесілі жүйемен  жұмыс жасап, қалыпты стандарттарға  сай келмейтіні баршамызға мәлім. Ашық базарларды заманауи талаптарды қанағаттандыратын  жылжымайтын сауда алаңдарына өткізсек, сатушылардың да денсаулығына, олардың  сататын тауары мен тауарайналымына, сатып алушылардың қауіпсіздігіне де жауап бере аламыз.