Бағалау міндеттемелері, шартты активтер және шартты міндеттемелер

 

 

1. ХҚЕС мәні, мазмұны,  ерекшеліктері

 

1.1 Халықаралық  стандарттаудың мәні және ерекшелігі

 

Халықаралық бухгалтерлік стандарттаудың пайда болуы ең әуелі мына объективті алғы шарттарға байланысты:

1. Әлеуметтік экономика, қаржылық және инвестициялық нарықтың біркелкі қажеттілік интеграциясы, өзара тәуелділігі, өзара келісімділігі.
2. Трансұлттық корпорациялардың қызметтерін ұлғайту, бірлескен кәсіпорындардың көшірілуі, корпорациялар мен әр түрлі елдердің капиталына өзара кіруі.
3. Әлемдік өнім шығарушылардың күшін көлемді, жаһанды және ұлттық деңгейге дейін дамыту.
4. Жетекші елдердің валюталарының тәуелсіз конвертациясы және бірден европалық валютаны енгізу.
5. Үйлестіру және стандарттау сияқты жолдармен әлеуметтік, экономикалық, қаржылық сфераларында экономикалық процестерді басқарудың ұлтаралық бағдарламаларын жүзеге асыру.
6. Ұлттық қағидалар мен ережелер аясынан қалыс қалмау.
7. Бұрыс шешім қабылдау үшін нақты, әрі түсінікті ақпарат алу жолында халықаралық ережелерге сай есеп жүргізуге құралдар жұмсамау.

Есептік мәселелерді шешудің  көп нұсқаулық жолдарының болуы  ҚХЕС айқын ерекшелігі болып табылады. ҚХЕС әр түрлі елдердің, әсіресе  АҚШ-та есептік тәжірбиесінің енгізілуіне  тәуелді.

ҚХЕС-ты оқи отырып, оны  қолдану кәсіпорындарға, жалпы қолданыстағы нұсқаның кеңінен қолданылатын түрін  таңдауға мүмкіндік береді. Бұдан  ҚХЕС сәйкес есеп және есептілік ақпараттарының артықшылықтары мен кемшіліктері туындайды.

1-кесте

ҚХЕС-тің артықшылықтары мен кемшіліктері

 

 

ҚХЕС-тің негізгі ақпарат  базасы ретінде отандық бухгалтерлік есеп жүйесіне енгізудің себебі-есептіліктегі  ұлттық ерекшеліктерді барынша азайту және әр түрлі тұтынушылардың шешім  қабылдаы үшін сенімді ақпарттармен қамтамасыз ету болып табылады.

Есеп беру жүйесін стандарттау-бұл  объективті қажеттілік, әр елдерге  есеп беру жүйесін зерттеулерде, жүктеуде және топтауда қорытындыларды және есеп пен есептілікті жаңалау кеңесін  құру. Әр ел өзінің ұлттық есеп беру жүйесін  жалпы қағидаға сүйене отырып қабылданған.

 

1.2 Халықаралық  стандарттарды қолдану тәртібі

Халықаралық стандарт- ҚХЕС ұлттық есеп беру ерекшелігін сақтай отырып, қолдану жағдайында ҚХЕС комитетінің  мүшесіне кіретін елдерде қолданылатын ереже. Халықаралық стандарттың  дамуына есеп беруді стандарттау  дәстүрінің қалыптасуы, практиканы бір  немесе басқа объектінің және басқа  жағдайларда есеп беруге енгізіге әәсер  етеді.

Әр кезде өзгеріп отыратын жүйе, ол өзінің атауын үнемі өзгерітп отырады. Бұл өзгертуде әлем бойныша  компаниялар өзінің қаржылық есебін жүргізуге қажетті бухгалтерлік есептің қағидалары жатады. Ескі теория мен тәжірбиенің даму негізінің  өзгеруіне қажетті және оларды қолдануға  байланысты стандарттарды қайта  қарау кезеңіне, әрі ол есеп беруді стандарттауға өз үлесін қосады.

Бірқатар елдердегі мәлімет  деңгейінде орташа компанияларинфляцияның әсеріне есеп пен есептілікке  ықпал етуі жөнінде өзінді шешім  қабылдауға құқылы. Кейбір елдерде  байланыстың бөлек баптары ғана өзгертіледі, бұл негізгі жабдықтармен, оның ішінде ұзақ мерзімді қапиталдық және қаржылық салымдар жайлы ақпарт береді.

2-кесте

 

Ұлттық стандарттарға  келетін болсақ, олардың құрылуына  әртүрлі құрылымдар үлес қосуда, соның  ішінде бухгалтерлер мен аудиторлар ассоциациясы, биржалық комиссия, орталық  банктер, институттар және т.б ғылыми ұйымдар, салық органдар. Бұл кезеңдегі  үлесінде есеп беру стандартын құруы  әр түрлі. Египеттің бухгалтерлер мен  аудиторлар ассоциациясының президенті М. Яхья 21 елдің сараптамасы негізңнде  жүргізген зерттеулердің нәтиесінде 32% -бен мамандандырылған бухгалтерлік ұйымдар жетекшілік рөлде, құқық  шығарушы органдар -18%, биржалық комиссиялар-14%, орталық банктер-13%, салық ведомстволары-9%, басқа құрылымдар-14%.

Бұл құрылымдардың көлемі нақтыланған мәселелерді туындатады және ол стандартты дамытудағы жұмыстар есеп берудегі үндестіру процесінің қиындауына әкеліп соғады. Сондықтан, көптеген елдер халықаралық стандартты қабылдағанды жөн санайды.

Ескертетін жағдай қазіргі  уақытта компаниялардың өздері ҚХЕС қолдануда қозғаушылық көзқарастары бойынша бірнеше топтарға бөлінеді.

 

 

 

 

 

 

 

ҚХЕС енгізудегі қызығушылық білдіруіне байланысты

кәсіпорындардың әр түрлілігі

 

Шетел ұйымдарының филиалдары мен  өкілеттіліктері

Шетел инвесторларын өздеріне тартатын кәсіпорындар

Бағалы қағаздардың халықаралық  нарығына шығатын кәсіпорындар.

2-тип. ҚХЕС пайдалануға қажеті  жоқ ірі және орташа компаниялар.

Инвестициялық  тартымдылық үшін ҚХЕС қолданушыылар, бірақ тиісті қаржылық және кадрлық мүмкіндіктері жоқ

Өзі жайлы қандай да бір шынайы ақпарттың мәнін ашуға құлшыныс білдірмейтіндер

3-тип. ҚХЕС өтуге қызықпайтын  кәсіпорындар

Шығын кәсіпкерліктің субъектісі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Берілген суреттегі 1-ші тип  кәсіпорнына келетін болсақ, қазіргі  уақытта ӨХЕС бойынша есеп берудің  бұл тобы екі түрлі қарама-қайшы  есеп жүргізеді немесе бұл өзінің есептік тәжірбиесінде "трансфармация" деп аталатын тәртіпті қолданады. Бірақ  бұл арада көптеген қиыншылықтар туындауды, соның ішінде ең маңыздысы  қаржылық есеп жүргізуге уақыт пен  құралдардың көп жұмсалуы.

Екінші топ кісңпорындары  ҚХЕС қолдануға қызығушылығы тудырады, бірақ олардың қаржылық және кадрлық  мүмкіншіліктері жоқ, бұл маңызды  үлесті құрайды. Сондықтан есептік  жүйедегі заңдылықты қайта құрып  жатқан елдер халықаралық нарыққа  шығуға мүмкіндік беретін нормативтік  акілерді жетілдіру қажет.

Өз қызметтері жайлы ақпарат  бермейтін кәсіпорныдар тобына, объективті материалдарды, осыған байланысты салық  салыну жайлы мәліметтерді ұсынғысы келмейтіндер немесе көрсетуге мүмкіншілігі жоқ кәсіпорындарды жатқызуға болады.

Ал үшінші типтегі шығын  кәсіпорындарға ҚХЕС-ке көшуге байланысты бағдарламалық өнімді жаңартқысы келмейтін  елеусіз көлемдегі қызметпен  айналысатын орташа кәсіпорындарды жатқызамыз. Соныме бірге, бұл жерде  мамандық тәжірбиені көтеруге және әкімшілік  шығындарды төлеуге кететін шығындар да туындайды, бұл олардың қызметіне  әсер етеді.

Осыған байланысты бізідң республикамызға ҚХЕС енгізу үшін келесі тапсырмаларды шешу керек:

• Стандартты құрудың жағдайы мен болашағын объективті бағалау;
• Стандарттауды енгізудің реттілігі мен нәтижесін анықтау;
• Бухгалтерлік есептің нормативтік базасынынң өзгеруі;
• Білім беру жүйесін кеңейту және біліктілік дәрежесін көтеру;
• Қолдануға ынталандыратын механизмді дамыту.