Бағалау міндеттемелері, шартты активтер және шартты міндеттемелер

Есеп

Өндіруші сату уақытында  сатып алушыларға кепілдеме ұсынады. Сату келісім шарттың шарттарына сәйкес өндіруші сату күнінен бастап 3 жыл ішінде пайда болған өндірістік кемшілікті жөндеу немесе ауыстыру жолымен түзету міндеттемелерін өз жауапкершілігіне алады. Өткен тәжирибеден шығатын ықтималдығы сату бойынша кейбір шағымдар болу мүмкін.

Сұрақ. Резервті құру қажет пе?

Шешуі:

Міндеттелген оқиға құқықтық міндеттеменің пайда болуына  әкелетін кепілдемемен тауарды сату болып табылады.

Ресурстарды шығару – жалпы кепілдеме үшін ықтимал. Сәйкесінше мынадай қорытынды жасауға болады, яғни есепті күніне дейін сатылған кепілдеме бойынша бұйымның түзетуіне кеткен шығынның ең жақсы бағалануы үшін резерв мойындаланады.

Ағымдағы міндеттеме есептілік  кезеңіне сәйкес келмеу ықтималдығы  жоғары болса, онда кәсіпорын шартты міндеттеме ашады. Ал экономикалық пайданы  алуға бағытталған резервтердің шығару ықтималдығыалыс болып табылады.

Өткен оқиға

Ағымдық міндеттемелерді  туғызатын өткен оқиғалар деп  аталады. Оқиға міндеттелінген болу үшін кәсіпорын осы оқиғамен құрылған міндеттемелерді өтеу үшін баламалары жоқ болуы тиіс. Бұл жағдайда пайда  болу тиіс қолданыстағы заңнамаға сәйкес мәжбүрлі түрде міндеттемелердің өтелуі жүзеге асырылуы мүмкін.

Есеп

Мұнай өндірісі өнеркәсібі қоршаған ортаны ластайды, нақты елдерде  заңнамалықтың қолданыста болуы  және талап етілуі кезінде ғана тазарту жұмыстарын жүргізеді.

Бұл кәсіпорын қоршаған ортаны ластау салдарынан шығаруды талап ететін заңнамасы жоқ бір елде қызметін атқарады және бірнеше жылдар бойы кәсіпорын осы лдегі жер қыртысын ластады. 2007 жылдың 31 желтоқсанына жыл  аяқталғаннан кейін жақында іс әрекетке тазалау жұмыстарын жүргізуге талап  ететін заңның проекті бойынша түсінікті  болып тұр.

Сұрақ: Резерв құрылуы қажет пе?

Шешуі:

Міндеттелінген оқиғалар тазалау жұмыстарын жүргізуді талап  ететін заңның нақты белгілері кесірінен  жер қыртысының ластауы болып  табылады. Сондықтан тазалау жұмыстарының шығындарын бағалау үшін резерв құрылады.

Есеп.

Мұнай өндіру кәсіпорны қоршаған ортаны қорғау аумағындағы заңнамалар жоқ елдегі жер қыртысын ластайды және іс жүргізеді. Бірақ кәсіпорын қоршаған ортаны қорғау аумағындағы өз саясаты туралы ақпаратты кең жариялайды, яғни ол барлық ластанған осы учаскелердің тазалау жұмыстарын жүргізуге өз міндеттемелерін қабылдайды.

Сұрақ: Резерв мойындалуы қажет пе?

Шешуі:

Жер қыртысын ластау фактісі  міндеттемелерді туғызады. Себеі кәсіпорын ластанған аудандарда тазалу жұмыстарын жүргізетінін қозғайтын басқа жақтарынан нақты күтілуі кәсіпорынның жүріс тұрысын құрайды. Осы жағдайда ресурстардың шығуы ықтимал. Сондықтан резерв мойындалады.

Есеп.

Бөлшек сауда дүкені алған тауарына наразы тудырған сатып алушыларға төленген ақшаларын қайтару саясатын жүргізіп отыр. Ақшаны қайтару саясаты кең түрде танымал.

Сұрақ: Резерв құру қажет пе?

Шешуі:

Фактілік міндеттемелерді  туғызу болып бұл тауарды сату болып табылады. Себебі дүкеннің алдыңғы саясаты осы сұрақ бойынша оның клиенттерінен нақты күтілуі құрылды, яғни дүкен сатып алушылардың наразылық болған жағдайда сатып алынған тауардың орнын ақша қайтарады.

Ресурстардың  шығып қалуы – ықтимал, себебі өткен жылдар тәжірибесінде кездескендей сатып алушының тауарға деген наразылығы үшін төлеген ақшаларын қайтарып алғысы келетін тұлғалар кездеседі. Сондықтан шығындарды құруда резерв құрған жөн.

Қаржылық есептілік кәсіпорынның қаржылық қалпын алдағы есепті кезеңіне емес, ал оның есепті кезеңінің аяғына қарастырылады. Сондықтан ешқандай резерв болашаққа тасуға қажетті шығын бойынша мойындалмайды. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында мойындалатын бірден бір міндеттемелер есепті күнінде бар болғандары ғана болып табылады.

Резервтер ретінде кәсіпорынның болашақ іс әрекеттерден тәуелсіз бар  болатын міндеттемелердің өткен  оқиғасынан пайда болғандар ғана мойындалады.

Осындай міндеттемелерге  мысалдар:

• Кәсіпорынның болашақ іс әрекеттеріне қарамастан міндеттемелерді реттеу барысында экономикалық пайданы алуға бағытталған ресурстарды шығаруға әкелетін қоршаған ортаны заңсыз ластау нәтижесінде тазалау жұмыстарына шығындар немесе айыппұлдар;
• Кәсіпорын кесірінен соқтырылған зиянды қалпына келтіру, яғни мұнай табу немесе атомдық электростанциялардың құрылыс іс әрекетін шығару бойынша шығындар;

Осыған керісінше, егер нарықтың конъюктура қысымымен немесе кәсіпорынның заңнамалық талаптарымен байланысты болашақта  белгілі тұрмыс қалпында жұмыс істеу  үшін шығындар қажет болуы мүмкін немесе болжамдауы мүмкін болса, онда ол өзінің болашақ іс әрекеттерімен  болашақ шығындардан аман болуы  мүмкін. Мысалы, операцияның енгізу тәсілін өзгертсе, осы болашақ  шығындар бойынша ағымдық міндеттемелрі  болмайды және ешқандай резервтердің құрылуы қажет емес.

Міндеттемелердің шарасыздық өтелу фактіне үлкен көңіл  аудару керек осы фактінің болмағаны  келесі жағдайлардағы болашақ шығындармен  байланысты резервтерді құруға мүмкіндік  бермейді:

• Осы шығындарды шығаруға жай тілектің болуы; болашақ операциялық залалдардың күтілуі;
• Активтердің құнсздануын күту.

Осы барлық оқиғалар нақты  міндеттемелерге әкеп соқтыруы мүмкін немесе мүмкін емес.

Есеп

Үкімет салық жүйесіне бірнеше өзгертулерді енгізеді. Осы  өзгертулер нәтижесінде қаржылық қызмет көрсету саласындағы атқаратын  кәсіпорын қаржылық қызмет көрсету  саласындағы атқаратын заңнамаларына  сәйкес қамтамасыз ету үшін өзінің әкімшілік пен сауда персоналының елеулі бөлігін жаңадан дайындау қажет. Есепті күніне ешқандай қайта  дайындау жұмыстары жүргізілмеген.

Сұрақ. Резерв құру қажет пе?

Шешуі:

Міндеттемелер жоқ, себебі міндеттелінген оқиға да болған жоқ, сәйкесінше ешқандай резервтер мойындалмайды. Міндеттеменің  тез арада пайда болуын туғызбайтын  оқиға кейінірек заңнамалардың  өзгеруімен байланысты әкелуі мүмкін немесе кәсіпорын әрекеті фактілік міндеттемелер пайда болғанда. Осындай іс әрекеттермен нақты жариялы түрде арыз жеткілікті болады.

Есеп

2003 жыл бойы «А» кәсіпорны  осы уақытта қаржылық күйі  тұрақты болып табылатын «В»  кәсіпорынға белгілі заем бойынша  кепілдеме береді. 2004 жыл бойы  «В» кәсіпорынның қаржылық күйі  нашарлай бастайды және кейін  2004 жылдың  30 маусымында өзін бакрот  деп жариялайды.

Сұрақ. Резерв құру қажет пе?

Шешуі:

Құқықтық міндеттемелердің пайда болуына әкелетін кепілдеме  ұсынылуы міндеттелінген оқиға болып  табылады.

1. Ресурстардың шығарылуы: 2003 жылы  31 желтоқсанында табыстың шығуы ықтимал болып табылмайды, нәтижесінде резерв мойындалмайды. Егер кез келген шығарылу алыс ықтимал деп есептелмесе, онда кепілдеме шартты міндеттеме ретінде ашылады.
2. 2004 жылдың 31 желтоқсанына құқықтық міндеттемелердің пайда болуына әкелетін кепілдеме ұсынылуы міндеттелінген оқиға болып табылады. 2004 жылдың 31 желтоқсанына міндеттемені өтеу ықтималы бар болу үшін экономикалық пайданы алуға бағытталған ресурсатрды шығару қажет. Сәйкесінше міндеттемелердің ең жақсы бағалану көлемінде резервтер мойындалады.