Еңбекақы бойынша есеп айырысудың теоретикалық негіздері

 

Мазмұны

 

Кіріспе        5                                                                                    

 

1. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың теоретикалық негіздері        7

  1.1 Еңбекақының нормативтік-заңнамалық базасы                                          7

    1.2 Еңбекақы түрлері, еңбекақы төлеудің  нысандары мен жүйелері            16

    1.3 Еңбекақы бойынша аналитикалық және синтетикалық  есеп                   30

 

2.  Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысудың

 аудиті                                                                                                              35

1. Еңбекақы аудитінің мәні, негізгі мақсаттары                                              35
2. Еңбекақы  аудитін тексерудің жоспары мен бағдарламасын

      құру                                                                                                                  38

3. Еңбекақы бойынша аудиторлық тексеру процедураларын

      жүргізу                                                                                                             44

 

3 «Есік жүйке аурулар интернат үйі» Мемлекеттік Мекемесінде еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі мен аудитінің ерекшеліктері.                                 

1. «Есік жүйке аурулар интернат үйі» Мемлекеттік Мекемесінің жалпы

        сипаттамасы                                                                                                  52

2. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың құжаттық рәсімделуі және   

         бухгалтерлік есебі                                                                                       57

3. Еңбекақы бойынша есеп айырысудың аудитінің ерекшеліктері және

        еңбек заңдылықтарының сақталынуы                                                       61      

 

Қорытынды                                                                                                  65

       

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі                                                             69

 

Қосымшалар                                                                                                71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

        Еңбекақы - өнімнің   өзіндік құнының   негізгі   элементтерінің   бірі   болып табылады ,  сондықтан да еңбекақы  есебінің дұрыс ұйымдастырылуы  еңбек өнімділігін артуына,  өнімнің өзіндік  құнының кемуіне  және  еңбеккерлердің  өмір  деңгейінің  жақсаруына  себепші болады.

    Еңбекақы – бұл  еңбек  өлшемі  мен  тұтыну  өлшеміне  бақылау  жасауды жүзеге  асыруға  көмектесетін  маңызды  экономикалық  құрал.  Шаруашылық  субъектісінің  түріне  қарамастан  әрбір қызметкерлердің кірісі  субъект  жұмысының  түпкілікті  нәтижелерін  ескергенде,  оның   жеке  үлгісімен  анықталады  және   салықтармен  реттелінеді.  Жалақы тұтынушы  кірісінің  үлкен  бөлігін  құрайды,  сондықтан  да сұраныстың  мөлшеріне,  тауардың  тұтынысына   және   олардың     бағасына елеулі  әсер  етеді.

Жалақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Жалақы тұтынушы кіріснің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олардың бағасына елеулі әсер етеді. Жалақының номаиналды және шынай түрлері болады.     Номиналды жалақы дегеніміз -жалдамалы еңбектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі мен адамның әл – ауқаты жайлы айту мүмкін емес.  Шынайы жалақы – алған ақшаға сатып алуға  болатын  өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады.    Жалақы өнімінің өзіндік құнының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.  

    Еңбекақы  бойынша   қызметкерлермен  есеп  айрысудың  есебі мен  аудитінің мақсаты – шаруашылық етуші субъектінің   еңбекақы есебін жүргізу тәртібін, бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуын, сондай-ақ еңбекақы бойынша жүргізілген есеп айырысулардың   дұрыстығын   тексеру.

    Еңбекақыны  есепке алу және оның аудитін ұйымдастыру дипломдық жұмыстың өзектілігі нарық қатынастары жағдайында қызметкерлермен   еңбекақы бойынша есеп айырысу-бухгалтерлік есептің аса маңызды      бөлігі болып табылады. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және ҚР-ның «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңдарына сәйкес оны дұрыс ұйымдастыру өз кезегінде өнімнің өзіндік құнына өз әсерін тигізіп отырмақ.

Еңбекақы – бұл қызметкерге бекітілген еңбек шарты бойынша орындалған жұмыс көлеміне байланысты төленетін ақы.

2.2. Денсаулық сақтау

  Осы жылдар  бойына біз қазақстандықтардың денсаулығын жақсарту үшін

қажет нәрсенің бәрін жасадық. 2013 жылы Біртұтас ұлттық денсаулық

сақтау жүйесін енгізу аяқталады.Біз аурудың алдын алуға шындап кірісіп,

бастапқы медициналық-санитарлық жәрдемнің сапасын арттыруымыз

керек.Сондықтан Қазақстанда халықтың мақсатты топтарының

денсаулық жағдайын бақылаудың ұлттық бағдарламалары кешенін енгізу

қажет. Қазақстан үшін көліктік медицина өте көкейкесті, сондықтан

біз оны дамытатын боламыз. Жұмылғыш медициналық кешендер-автоклиникалар с

анын 50 бірлікке дейін жеткізу қажет. Оларды шығару Қазақстанда жүзеге

асырылуға тиіс. Бұл шаралардың біздің мыңдаған азаматтарымыздың өмірін

құтқарып қалатынына сенімім мол. Осы міндеттерді орындау нәтижесінде 2015 жылға қарай қазақстандықтардың өмір жасының күтілетін ұзақтығы 70 жасқа дейін,

ал 2020 жылға қарай 72 жасқа дейін  ұлғаятын болады. Саламатты өмір

салтын  насихаттап, барлық жерде салынған спорт базаларын

пайдалану керек. 2015 жылға қарай350 дәрігерлік амбулаториялар,

фельдшерлік-акушерлік  пункттержәне емханалар салынатын болады.

Қазақстан Республикасының Президент Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (2011ж.28.01.)

 

 

Дипломдық жұмыс  тақырыбының өзектілігі – еңбектің және оның төлемақысының есебі кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесінде өте үлкен рөл атқаратындығы. Еңбек, оның саны мен сапасы кәсіпорынның шаруашылық қызметінде анықталынады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты – «Есік жүйке аурулар интернат үйі» Мемлекеттік Мекемесінің еңбекақы бойынша құқықтық-нормативтік базасын және оптимальді саясатын білу, сонымен қатар аудиторлық тексерулердің ұйымдастырылуы мен жүргізу әдістерін қарастыру, еңбекақыны есептеу және одан ұсталынатын ұсталымдардың (салықтардың) есебін жүргізу болып табылады.

Осы мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді орындау  керек: еңбекақы жүйесін және қалыптасқан  формаларды қарастыру, «Есік жүйке аурулар интернат үйі» Мемлекеттік Мекемесіндегі еңбекақыны есептеу тәртібі. Еңбекақы есебінің аудитін  жүргізудің тәртібін жүйелендіру.

Дипломдық жұмыстық  зерттеу объектісі «Есік жүйке аурулар интернат үйі» Мемлекеттік Мекемесі болып табылады.

Еңбек және еңбекақы –  дәл және оперативтік мәліметтерді талап ететін жұмыс орнының ең негізгі және күрделі бөлігі, онда жұмысшылар санының өзгерісі, жұмыс уақытының шығындары, жұмысшылардың категориялары, өндірістік шығындар көрсетіледі.

Дипломдық жұмысты жазу мақсаты еңбекақы есебін ұйымдастыру және жүргізу, еңбекақыға аудит жүргізу.

     Ғылыми жаңалығы мемлекеттік мекеме бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу нысандарының 1С: Бухгалтерияның кеңейтілген еңбекақыны есептеу жүйесі бағдарламасын енгізу; шет мемлекет тәжірибесіне негізінде жекеше еңбекақы мөлшерін тағайындау; жұмыс өтілі мен жұмыста ұтымды ұсыныс бергеніне сәйкес жалақы төлеу; «бәсеке жоқ жерде ұйқың жақсы, бірақ та өмірің нашар» демекші, қызметкерлер арасындағы бәсекелестікті арттыру; өнімділікті арттыруға ынталандыру;

Қорғауға шығарылған ұсыныстар:

- Еңбектің саны мен  сапасына, өндірілетін өнімнің нормасының  орындалуына, жұмыс уақытының  пайдалануына  бақылау жүргізу;

• Шаруашылық жүргізуші субъектінің әрбір жұмысшысына еңбекақыны өз уақытында және дұрыс есептеу;
• Еңбекақыға қатысты алғашқы құжаттарды өз уақытында және дұрыс рәсімдеу, есептелінген еңбекақыдан тиісті салықтарды ұстау;
• Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды белгіленген мерзімде жүргізу;
• Еңбекақы бойынша шығындарды өнімнің өзіндік құны, істелінген жұмыс, көрсетілген қызметке дәл кезінде және дұрыс қосу.

Нарықтық экономика  жағдайында еңбекақы төлеу бойынша  көптеген өзгерістер болды, оны төлеу  жұмысшылар еңбегінің нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар өндірістік бөлімшелердің  қызметінің тиімділігіне байланысты.

Еңбекақы – бұл  ақшалай көлемде көрсетілген , жұмыс  беруші есебінен еңбек келісім шарты  негізінде істелінген жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін  төленетін  төлемақы.

Мемлекеттік Мекеме өздігінен және тиісті заңдар негізінде штаттық кестені , еңбекақы формаларын, жүйелерін құрады. Мемлекеттік Мекемеде есеп жүйесінің барлық орындарында еңбек және еңбекақы есебі ең негізгі орынды алады. Еңбекақы фирмалардың, кәсіпорындардың жұмысшыларының негізгі табыстар табу көздері болып табылады. 

Жұмысшының еңбек табыстары фирмалардың, кәсіпорындардың қызметінің соңғы нәтижесіне қосқан үлесімен анықталады. Олар салықтармен реттеледі және максималды мөлшермен шектелмейді. Қазақстан Республикасының «2010-2012 жылдардағы Республикалық бюджет туралы » заңына сәйкес еңбекақының төменгі мөлшері 2011-шы жылдың қаңтар айының 1-нен бастап 15 999 теңгені құрады.

 

 

1. Еңбекақы бойынша есеп айырысу есебінің теоретикалық негіздері

 

          1.1 Еңбекақының нормативтік-заңнамалық базасы

 

Ұйымдардың еңбекақыға қатысты барлық есеп айырысулары нормативтік заңнамалар базасы стандарттарына, нормаларға сәйкес реттелуі тиіс. Оған жататындары: Қазақстан Республикасының Салық кодексі,  Қазақстан Республикасының  Еңбек кодексі, 15 мамыр 2007жыл № 252-III, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасында  зейнеткерлікпен қамтамасыз ету туралы» заңы, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы, 28.02.2007ж. № 234-III (2009 жылдың шілде айының 17-не толықтырулар мен өзгертулер енгізілген), «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I Заңы (толықтырулар мен өзгертулер 2002 жылғы 1 қыркүйектегі, 2006 жылғы 5 мамырдағы № 139, 2007 жылғы 1 желтоқсандағы ), «2010-2012 жылдарға арналған Республикалық бюджет туралы»  Қазақстан Республикасы 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 219- IV Заңы, «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1394 Қаулысы , «Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы, «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға біржолғы мемлекеттік ақшалай өтемақы төлеудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006жылғы 20 ақпандағы N 110 Қаулысы, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы (өзгертулермен 10.12.2008ж).

Салық Кодексі.

Салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.

Қазақстан Республикасының салық заңдары:  
- Қазақстан Республикасының салық заңдары Кодекстен, сондай-ақ қабылдануы осы Кодексте көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөніндегі Кодексте көзделмеген мiндет ешкiмге жүктелуге тиiс емес.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер Кодексте белгiленген тәртiпте және жағдайларда белгіленедi;  
- Салық Кодексімен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерiнiң арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Кодекстiң нормалары қолданылады. Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарын реттейтiн нормаларды салықтық емес заңдарға енгiзуге тыйым салынады.  
- Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартпен Кодекстегіден өзге ережелер белгiленсе, аталған шарттың ережелерi қолданылады. 
Салық заңдарының қолданылуы:  
- Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданылады және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлiмшелерiне қолданылады.  
Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері: 
- Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялылығы принциптеріне негізделеді.  
- Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Кодексте белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс. 
Салық салудың міндеттілігі принципі  
Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. 
Салық салудың айқындығы принципі  
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиіс.