Еңбекақы бойынша есеп айырысудың теоретикалық негіздері

Салық кодексінің 55-бабына сәйкес салықтардың төмендегідей түрлері белгіленген:

- Корпоративтік табыс салығы.

- Жеке табыс салығы.

- Қосылған құн салығы.

- Акциздер.

- Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi.

- Әлеуметтiк салық.

- Жер салығы.

- Көлiк құралдары салығы.

- Мүлiк салығы.

Бұдан басқа Салық  кодексіне сәйкес алымдардың төмендегідей түрлері белгіленген:

- Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және олармен жасалған мәмiлелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Жылжымалы мүлiк кепiлiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Радиоэлектрондық құралдарды және жиiлiгi жоғары құрылғыларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Механикалық көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Теңiз, өзен кемелерi мен шағын көлемдi кемелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшiн алым.

- Азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Дәрi-дәрмек құралдарын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

- Автокөлiк құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.

- Аукциондардан алынатын алым.

- Жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн лицензиялық алым.

- Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиiлiк спектрiн пайдалануға рұқсат беру үшiн алым.

Салық кодексінде мемлекеттік бюджетке төменде келтірілген тізбе бойынша міндетті төлемақылар көрсетілген:

- Жер учаскелерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Жер бетiндегi көздердiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы.

- Жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Радиожиiлiк спектрiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы.

- Кеме жүретiн су жолдарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.

- Сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастырғаны үшiн төлемақы.

- Мемлекеттік баж.

- Кеден төлемдерi

- Кеден бажы.

- Кеден алымдары.

- Төлемақы.

- Алымдар.

Компания жоғарыда көрсетілген салықтардың есебін ҚР-ның Салық Кодексінде белгіленген баптар бойынша жүргізеді. 

Еңбек Кодексі 

Қазақстан Республикасының еңбек  туралы кодексі Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Кодекс пен қызметкерлердiң жекелеген санаттарының еңбек қатынастарын реттейтiн, нормалары осы Кодекстің нормаларынан кем бола алмайтын өзге де нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.  
- Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттардың осы Кодекстің және еңбек туралы өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң алдында артықшылығы бар және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының заңы шығарылуы талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, олар тiкелей қолданылады.  
Осы Кодекстің қолданылу аясы  
- Кодекс Қазақстан Республикасының аумағындағы еңбек қатынастарын реттейдi.  
- Егер Конституцияда, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, осы Кодекстің күшi Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қызметiн жүзеге асыратын шетелдiктерге және азаматтығы жоқ адамдарға да қолданылады.  
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толығынан немесе iшiнара) шетелдiк заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлерiне Қазақстан Республикасының еңбек туралы Кодексі қолданылады.

Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының 
             мақсаты мен мiндеттерi:     

 - Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тiкелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепiлдiктерiн белгiлеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады. 
      - Қазақстан Республикасы еңбек кодексінің мiндеттерi еңбек қатынастары тараптары мүдделерiнiң теңгерiмiне, экономикалық өсуге қол жеткiзуге, өндiрiс тиiмдiлiгi мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажеттi құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің  принциптерi:

Адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуiне жол бермеу; еңбек бостандығы;    кемсiтушiлiкке, мәжбүрлi еңбекке және балалар еңбегiнiң ең нашар түрлерiне тыйым салу; қауiпсiздiк және гигиена талаптарына сай келетiн еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету; 
өндiрiстiк қызмет нәтижелерiне қатысты алғанда қызметкердiң өмiрi мен денсаулығының басымдығы; еңбегi үшiн жалақының ең төменгi мөлшерiнен кем емес, әдiлеттi сыйақыға құқығын қамтамасыз ету; тынығу құқығын қамтамасыз ету; қызметкерлердiң құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң теңдiгi; 
қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң өздерiнiң құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн бiрiгу құқығын қамтамасыз ету; әлеуметтiк әрiптестiк; еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерiн мемлекеттiк реттеу; 
қызметкерлер өкiлдерiнiң Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29-шы желтоқсандағы № 1394 қаулысымен бекітілген «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі». Осы Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексіне сәйкес әзірленді және орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін айқындайды.Осы Ережеде мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

- орташа жалақы – қызметкер жалақысының сақталуына кепілдік берілетін кезең үшін жұмыс беруші есептейтін және қызметкерге төлейтін ақша қаражатының сомасы;

- орташа күндік (сағаттық) жалақы – уақыт бірлігі (күн, сағат) үшін есептелген жалақы сомасы;

- есеп айырысу кезеңі – төленуі тиіс ақымен (төлеммен) байланысты оқиғаның алдындағы ұзақтығы он екі күнтізбелік айға тең кезең, не қызметкер жұмыс берушіде күнтізбелік он екі күнтізбелік айдан кем жұмыс істеген болса, орташа жалақыны есептеу үшін пайдаланылатын нақты жұмыс істеген кезең;

- оқиға – Еңбек кодексіне сәйкес орташа жалақының сақталуымен немесе төленуімен байланысты жағдайлар.

- Орташа айлық жалақыны айқындаудың барлық жағдайлары үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мереке күндері есеп кезеңінен алынып тасталады.

- Орташа жалақыны есептеу кезінде есеп айырысу кезеңінен жұмыс істелмеген уақыт және осы кезеңде Еңбек кодексіне сәйкес қызметкерге орташа жалақысы төленген немесе сақталған кездегі жұмыс істелмеген уақыт үшін есептелген сомалар алынып тасталады.

- Ұжымдық шартта орташа жалақыны есептеу үшін қызметкерлердің жағдайын нашарлатпайтын өзге кезеңдер көзделуі мүмкін. 

Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібі: 

- Бес күндік, сондай-ақ алты күндік жұмыс аптасында орташа айлық жалақыны есептеу белгіленген қосымша ақылар мен үстемеақылар, сыйлықақылар және еңбекақы төлеу жүйесінде көзделген тұрақты сипаттағы басқа да ынталандыру төлемдері ескеріле отырып, тиісті кезеңдегі орташа күндік (сағаттық) жалақының есебінен нақты жұмыс істелген уақыт үшін жүргізіледі. Орташа жалақыны есептеуде қосымшаға сәйкес тұрақты сипаттағы емес төлемдер ескерілмейді.

- Қызметкердің орташа жалақысы орташа күндік (сағаттық) жалақыны оқиға кезеңіне сәйкес келетін жұмыс күндеріннің (жұмыс сағаттарының) санына көбейту жолымен есептеледі.

- Орташа күндік (сағаттық) жалақы барлық жағдайларда есепті кезеңде есептелген жалақы сомасын жұмыс уақыты теңгерімін негізге ала отырып, тиісінше бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасының жұмыс күндері (сағаттары) санына бөлу жолымен анықталады.

- Егер есеп айырысу кезеңі жұмыспен толық өтелмесе, онда орташа күндік (сағаттық) жалақы жұмыс істелген уақыт үшін есептелген жалақының сомасын осы жұмыс істеген уақытқа сәйкес келетін бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасының жұмыс күндері (сағаттары) санына тиісінше бөлу жолымен анықталады.

- Егер есеп айырысу кезеңінде қызметкерге жалақы еспетелмеген болса, онда орташа күндік (сағаттық) жалақыны есептеу есеп айырысу кезеңінің алдындағы он екі айдағы жұмысы, не есеп айырысу кезеңінің осы жұмыс берушіде нақты жұмыс істеген уақыт кезеңі үшін есептелген жалақы сомасын жұмыс істелген уақытқа сәйкес келетін бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасының жұмыс күндері (сағаттары) санына тиісінше бөлу жолымен жүзеге асырылады.

- Қызметкер жұмысқа орналасқан кезде оқиға орын алған жағдайда есептелген жалақы сомасы болмағанда, не оқиға алдындағы 24 ай бойы қызметкердің жалақысы болмаған жағдайда, орташа күндік (сағаттық) жалақы қызметкердің күндік (сағаттық) тарифтік ставкасын (лауазымдық жалақысын) негізге ала отырып есептеледі.

- Жұмысты вахталық әдіспен орындайтын қызметкерлердің еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақыны есептеуге арналған орташа жалақы орташа сағаттық жалақыны Еңбек кодексінде белгіленген жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығынан аспайтын, жұмыс беруші жасаған кесте бойынша еңбекке жарамсыздығы салдарынан болмаған жұмыс сағаттарының санына көбейту жолымен анықталады.

- Лауазымдық жалақы арттырылған жағдайда орташа жалақыны есептеу арттыру коэффициентiн ескере отырып, мынадай тәртiппен жүргiзiледi:

- егер арттыру есеп айырысу кезеңінде жүргiзiлсе, арттырудың алдындағы әрбір ай үшін орташа жалақы арттыру коэффициентiн ескере отырып есептеледі;

- егер арттыру есеп айырысу кезеңінен кейiн оқиға болғанға дейiн жүргiзiлсе, есеп айырысу кезеңі үшін орташа жалақы арттыру коэффициентін ескере отырып есептеледі;

- егер арттыру оқиға кезеңiнде жүргiзiлсе, орташа жалақының бiр бөлiгi лауазымдық жалақы (ставка) арттырылған күнiнен бастап көрсетiлген кезең аяқталғанға дейiн коэффициентін ескере отырып есептеледі.

Арттыру коэффициентi оқиға  басталған айда белгiленген лауазымдық жалақыны (ставканы) арттыруға дейiн белгiленген лауазымдық жалақыға (ставкаға) бөлу жолымен есептеледi. Қызметкерді бір лауазымнан екіншісіне ауыстырған кезде арттыру коэффициенті қолданылмайды.

- Өткен жылдың жұмыс қорытындысы бойынша төленетін жылдық сыйлықақыларды, сыйақыларды қоспағанда, тұрақты сипаттағы және жұмыс берушінің еңбекақы төлеу жүйесінде көзделген сыйлықақылар мен еңбек нәтижелері үшін төленетін басқа да ынталандыру төлемдері орташа жалақыны есептеу кезінде есептелген уақыты бойынша қосылады.

Жұмыс берушінің еңбекақы төлеу мен сыйлықақы беру жүйесінде  көзделген жұмыс қорытындысы  бойынша төленетін тоқсандық, жарты  жылдық сыйлықақылар тиісінше есеп айырысу  кезеңінің әрбір айына тиісінше 1/3, 1/6 мөлшерінде есептеледі; айлық сыйлықақылар есеп айырысу кезеңінің әрбір айы үшін біреуден аспауға тиіс.

Ағымдағы жылда төленетін  өткен жылдың жұмыс қорытындысы  бойынша төленетін жылдық сыйлықақылар, сыйақылар орташа жалақыны есептеу  кезінде әрбір айға 1/12 мөлшерінде, өткен жылдың жұмыс қорытындысы бойынша төленетін жылдық сыйлықақыны, сыйақыларды төлеу сәтіне дейін жүргізілген төлемдерді қайта есептеуді жүргізусіз, нақты төлеу сәтінен бастап есептеледі.

Есеп айырысу кезеңіне сәйкес келетін уақыт жұмыспен толық  өтелмеген жағдайларда, сыйлықақылар мен тұрақты сипаттағы басқа да ынталандыру төлемдері орташа жалақыны есептеген кезде есеп айырысу кезеңіндегі жұмыс істелген уақытқа барабар ескеріледі.

Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесіне қосымша.  

Тұрақты сипаттағы емес, орташа жалақыны есептеу кезінде ескерілмейтін төлемдер:

- Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігі үшін өтемақы.

- Еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы, сондай-ақ жұмыс беруші белгілейтін әлеуметтік жәрдемақы мөлшеріне қосымша төлемдер.

- Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беру кезінде қызметкерлерге төленетін сауықтыру жәрдемақысы.

- Қызметтік іссапарға жіберілетін қызметкерлерге берілетін өтемақы.

- Тұрақты жұмысы жол үстінде немесе жүріп-тұру сипатында не қызмет көрсететін учаскелер шегінде қызметтік сапарлармен байланысты болған жағдайларда тәулікақы орнына белгіленетін қосымша ақылар мен үстемеақылар, өтемақы төлемдері.

- Дала жұмыстарымен айналысатын қызметкерлерге берілетін далалық жабдықталым.

- Қызметкерді ұйыммен бірге басқа жерге ауыстырған кезде берілетін өтемақы.

- Қызметкердің (жеке тұлғаның) жеке мүлкін, тараптардың келісімі негізінде жұмыс берушінің мүдделері үшін пайдаланған кезіндегі шығыстарды өтеу.

- Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес берілген арнайы киімнің, арнайы аяқ киімнің және басқа да жеке қорғаныш құралдарының, алғашқы дәрігерлік көмек құралдарының, жуу және зарарсыздандыру материалдарының, сүттің, емдеу-профилактикалық тамақтандырудың және басқа да құралдардың құны.

- Қызметкер еңбек міндеттерін атқару кезінде оның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу жөніндегі төлемдер (жоғалтқан жалақысы бөлігіндегі төлемдерден басқа).