Инвестициялық климаты

       Инвестициялық белсенділік экономиканың  дамуының маңызды жағдайы, құрылымдық  қайта құруларды жүзеге асырулардың,  бәсекелестіктің нығайуының маңызды  жағдайы болып табылады.

       Әлемнің әрбір елі инвестициялық  кризистен өз жолдарымен шығады.Қалыптасқан  инвестициялық саясат сол елдің  не басқа елдің нақты қаржылық - өндірістік мүмкіндіктерін есепке  алуы тиіс.

       Толық және дамыған инвестициялық  бағдарлама инвестициялау көздерінің  барлық жиынының ‘’жұмысын’’  кіріктіруі қажет.Инвестициялық  көздер мен экономикалық даму  арасындағы өзара байланыс жүйелі  түрде келесідей көрсетілуі мүмкін.

      Инвестициялау көздерінің жалпы  құрылымын қарастырайық.

      Экономикалық теорияда инвестиция  көздерінің сыныптамасы оның  негізіндегі белгілермен ерекшеленеді.Егер,көздердің  негізгі арналымынан қарастырсақ,ұлғайтылған  инвестициялық шығыстарды ескірген  құрал – жабдықтарды алмастыруға  бағытталған амортизациялар және  физикалық капиталды кеңейтетін, яғни экономикалық өсімге әсер  ететін таза инвестицияларға  бөлуге болады.

        Инвестицияны қаржыландырудың ішкі  көздері.

        Жоғарыда айтқандай,ішкі көздердің  бірі болып жинақтар табылады.Ел  масштабында,жинақтардың жалпы деңгейі  тұрғындардың, ұйымдардың және үкіметтің  жинақ деңгейіне тәуелді.

        Елдегі жинақтардың көлемі елдегі  инвестициялар көлеміне әсер  етеді. Инвестициялар болашақта  бүкіл экономикалық өндірістік  қуатын арттыратын негізгі қорлардың  сатып алу шығыстарын көрсетеді.  Қоғам өзінің ағымдағы табыстарының  бір бөлігін жинақтаса, бұл  өндірістің бір бөлігі тұтынуға  емес,инвестицияға бағытталғандығын  көрсетеді.

         Инвестицияның сыртқы көздері.

        Қазіргі уақытта,сыртқы көздерден  қаржыландырылатын шетел инвестицияларына  көп көңіл бөлінеді.Оларға жеке  тікелей және портфельді инвестициялар,сондай  – ақ шетел несиелері мен  қарыздары жатады.

        Қазір инвестиция түріндегі шетел  капиталына үлкен үміт артылуда. Бұл, жол берілетін көлемде  шетел валютасының біріктіретін  механизм. Қаржы нарықтарының бірнеше  түрлері бар:акция нарығы,облигация  нарығы, опциондар нарығы.

         Суретте инвестициялық процесті  көрсететін диограмма келтірілген.  Диаграммадан көрініп тұрғандай,ақша  ресурстарын беруші тұлғалар  қаржы институттары арқылы,қаржы  нарықтары арқылы немесе тікелей  ақша ресурстарын сұранушы тұлғаларға  бере алады.Қаржы нарығының қысқа  мерзімді секторы – ақша нарығы, ұзақ мерзімді секторы – капитал  нарығы,оның ішінде қор биржасы  деп аталады.

 

                            Қаржылық мекемелер 

                            Банктер

                            Қарыз жиеақтаушы ассоциациялар

                            Жинақтаушы банктер

                            Кредиттік бірлестіктер

                            Сақтандыру компаниялары 

                            Зейнетақы қорлары 

Капитал                                                                              Капитал

 

Жабдықтаушылар  Тікелей келісімдер                 Тұтынушылары

                           

                             Қаржы нарығы 

                             Ақша нарығы (қысқа мерзімді)

                             Капитал нарығы(ұзақ мерзімді)

          Көрініп тұрғандай қаржы мекемелері  бір уақытта қаржы рыноктарының  жұмысына қатысады және қаражат  берушілер мен сұранушылар арасында  делдал болып қатысады.

          Инвестициялық процесс қатысушылары.

          Мемлекет.

          Әрбір атқарушы билік деңгейіне  өз қызметін қаржыландыруға ауқымды  ақша сомалары талап етіледі.Әдетте,мұндай  жобалар әртүрлі ұзақ мерзімді  міндеттемелер – облигациялар  шығару арқылы қаржыландырылады. Ақшаға сұраныстың басқа көзі  болып құйылуы ұлттық экономиканы  сауықтыруға әрекет жасайды. Екіншіден,  қазір интеграция кезінде, шетел  инвестициялары ұлттық мемлекеттердің  жақындасуының бір құралы болып  табылады.

          Қазіргі уақытта, екі негізгі  ұйымдар даму деңгейі төмен  нлдерге, соның ішінде Қазақстанға  да, қаржылық қаражаттар салады. Олар – Халықаралық Валюта  Қоры және Халықаралық Даму  Банкі.Бірақ, бұл халықаралық  ұйымдар ‘’приоритетті’’ салаларын  қаржыландырады, мысалы, ауыл шаруашылығы. Қазақстан қазір іс – жүзінде барлық салаларды қаржыландыруды қажет етеді.

          Қазіргі кезде, кәсіпорынды концессия  көмегімен шетел иелігіне беру  жолымен Қазақстан өндірістік  процесті қалпына келтіру әдісін  дамытуда. Ережеге сәйкес,бұл кәсіпорындар  металлургиялық, тау – кен өндірісі,және  тау – кен өңдеуші салаларға  жатады. Бірақ,қазір,ұлттық экономикаға  жағымды әсер етеді.

 

 

 

1.2. Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы шетел инвесторлары Кеңесінің негізгі міндеттері.

      

Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Шетел инвесторлары Кеңесі (ШИК) Мемлекет басшысының №3985 1998 ж 30 маусымындағы жарлығымен құрылды. Ондағы мақсат Қазақстандағы жұмыс жасайтын инвесторлармен тікелей келіссөз жүргізуде, сондай– ақ инвестициялық  

Қызметпен байланысты проблемалық мәселелерді жедел  шешуді қамтамасыз ету.

          Кеңес – ақылдасушылық – консультативтік  орган болып табылады.ШИК–н Қазақстан  Республикасының Президенті басқарады.  Ол оның қызметін басқарады,  сонымен қатар нұсқаманы бекітеді  жене Кеңес отырысында өкілеттік  етеді.

         Кеңес құрамына Қазақстан Республикасынан  Премьер – Министр,Ұлттық Банк  Төрағасы, Сыртқы істер Министрі, Индустрия және сауда Министрі,экономика  және бюджетті жоспарлау Министрі,Қаржы  Министрі, Индустрия және сауда  Министрлігінің инвестиция жөніндегі  Комитет Төрағасы және шетел  инвесторларының жолдауын қарау  жөніндегі ведомстволық комиссияның  төрағасы кіреді.

          Кеңес құрамына шетел жағынан  халықаралық қаржылық ұйымдардың  және шетел компанияларының бірінші  басқарушыларының белгілі бір  саны кіреді.

          Кеңес отырысында оның құрамына  кірмейтін компаниялар мен ұйымдардың  өкілдері шақырылуы мүмкін. ШИК  шегінде 5 бірлескен жұмыс топтары  қызмет етеді – салық салу, заңнама, шетел инвесторларының  ағымдағы қызметі, Қ.Р. инвестициялық  беделдік арттыру және мұнай  газ секторы мәселелері бойынша.

           Кеңестік қызмет органы мен  қызметінің негізгі координатор  болып Қ.Р. индустрия  және  сауда Министрлігінің инвестиция  жөніндегі Комитет табылады.’’Шетел  Инвесторларының Қазақстандық Кеңесі’’  Ассоциациясы шетел жағынан координатор  болып табылады.Комитет, мүмкіндігінше,  өндірістік және шетел инвесторларының  іскерлік ассоциациясы,мемлекеттер  өкілдіктерінің(Қазақстан Республикасында  тіркелген ). ‘’Шетел Инвесторларының  Қазақстандық Кеңесі ‘’Ассоциациясымен  келісіп ұсыныстарды ескере отырып  Кеңестің шетелдік мүшелерінің  1/3 құамын өзгерту жөнінде ұсынымдарды Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына бере алады.

           Кеңес отырысы жылына бір немесе  екі рет жүргізіледі.Оның құрылған  мезетінен бастап мемлекет басшысының  төрағалық етуімен 13 пленарлы  отырысы өтті:1998ж 25 қыркүйек, 1999ж  2маусым,1999ж 3 желтоқсан, 2003ж 8 желтоқсан, 2004ж 13маусым,2004ж 15желтоқсан,2005ж 05 щілде, 2005ж 06 желтоқсан, 2006ж 05 маусым, 2007ж 4 маусым, 2007ж 10 желтоқсан және 2008ж 17 маусым.

            Бұдан басқа, Кеңестің ағымдағы  отырысы жиі болады және жұмысшы  топтардың кездесулері ұйымдастырылады.

            Кеңестің пленарлы және ағымдағы  отырыстарының қорытындысы бойынша  Қазақстан Республикасында инвестициялық  климатты жетілдіру бойынша министірліктер  мен ведомстволарға тапсырыспен  қаулылық шешімдер қабылданады.

            Қазақстан Республикасының Президенті  жанындағы шетел инвесторлары  Кеңесінің негізгі міндеттері  мыналар табылады:

           1.Инвестициялық қызмет мәселелерін  реттейтін заңнамаларды жетілдіру  бойынша ұсынымдарды және сонымен  қатар халықаралық маңызға ие  Қазақстан Республикасының ірі  инвестициялық жобалары мен бағдарламаларын  жүзеге асыруымен байланысты  мәселелер бойынша ұсынымдарды  Қазақстан Республикасы Президентіне  қарауға беру.

            2.Инвестициялық климатты, сондай–ақ  Қазақстан Республикасы экономикасына  шетел инвестицияларын тарту  стратегияларын жақсарту бойынша  ұсынымдар жасауға.

            3.Әлемдік экономикалық процестерге  елдің экономикасының интеграциясы  бойынша ұсыныстар жасау.

            Кеңес отырыстарында мәселелердің  кең спектрі талқыланады, оның  ішінде:

• Қазақстан Республикасының инвестициялық беделдік арттыру
• Қазақстан Республикасының сот  жүйесі
• Салық салу және салық әкімшілігі жүйесін жақсарту
• Заң шығару процесінің айқындылығын арттыру
• Шетел жұмысшы күшінің елге келуін лицензиялау
• Инвестициялық пікірталастың келіспеушіліктерін жою және сотсыз шешу
• Көрші елдермен тарифтік саясаттың координациясы және транспорттық тарифтер.
• Шетел компанияларының басты буындарының келуі мен кетуі процедураларының жеңілдету.
• Бюрократия және сыбайлас жемқорлықпен күрес.
• Инвестицияларды саяси және жиі болатын тәуекелдерден сақтандыру.

 

 

 

2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаттың факторлары мен қазіргі жағдайы

 

2.1 Қазақстанның инвестициялық климаты  және шетелдік инвестицияның орналасуы

 

Қазақстан Республикасының экономикасына  шетелдiк инвестицияларды тарту және оларды тиiмдi пайдалану Қазақстанның шет елдермен өзара тиiмдi экономикалық қарым-қатынастардың негiзгi бағыттарының бiрi болып табылады.

Шетелдiк  инвестицияларды тарту Қазақстан  экономикасының өндiрiстiк құрылымын  жақсартуға, жаңа жоғары технологиялы өндiрiстi құруға, көптеген кәсiпорындарды технологиялық қайта жабдықтандыруға, iшкi нарықты отандық сапалы таруалармен  толтыруға, республиканың бiлiктi мамандар әлеуетiн тиiмдi пайдалануға, сонымен  бiрге шетелдiк елдерге экспорт  көлемiн ұлғайтуға жағдайлар тудырады. /31, 27 б/

Бұл iс-шара Қазақстанның iрi өнеркәсiптiк дамыған  елдермен тығыз iскерлiк экономикалық қарым-қатынастар орнатуға, Қазақстан  экономикасына шетелдiк инвестициялардың құйылуына, қолайлы инвестициялық  ахуалды қалыптастыруға мүмкiндiк  бередi. Қазiр Қазақстан ТМД елдерi арасында шетелдiк инвестициялар  үшiн ең тартымды елдердiң бiрi болып  саналады.

Қазақстан Республикасының бүгiнгi әлемнiң  экономикалық шаруашылығы күннен-күнге  күрделене түскен таңдағы мемлекет ретiндегi орны оның рыноктық қатынастағы  дамушы ел деп танылуы болып табылады. Рыноктық қатынастардың дамуы ұлттық экономикамыздың елiмiз өз егемендiгiн  алғаннан бастап осы уақытқа дейiн  даму үстiнде. Рыноктық қатынастардың  тиiмдi қызмет етуi барлық қоғамдағы  шаруашылық қызметтердiң тиiмдi қызмет етуiн қамтамасыз етiп отырады.

Бәсеке  жалпы экономикалық құндылықтар  мен жетiстiктердi дамытудың негiзгi құралы болып табылады. Бәсекелiк  рынокта қызмет етушi фирмалар мен  кәсiпорындар қоғамның әр түрлi сұранысына бейiмделiп, тиiмдi инвестицияларды орынды пайдалану арқылы ғылыми-техникалық прогреске ұмтылады, өндiрiстiк және қосымша шығындарды азайта отырып, сапалы өнiмдер шығарудың көлемiн  арттыруға ынталы болады.

Осылайша  әрбiр кәсiпкердiң бәсеке қабiлетi жоғары болуының нәтижесiнде әлемдiк экономикалық рынокта ұлттық экономиканың бәсекеқабiлеттiлiгi артады. Өндірістің тиімділігін арттыруда тағы да бір маңызды құрал, қаржыны ұтымды пайдаланудың негізгі көзі инвестиция болып табылады.  /10/

Тарихта қандай мемлекет болмасын бүгінгі таңда  халықаралық инвестициялық істесуге барады және шетелдік инвестицияларды  тартуға ынталы болып келеді. Өйткені  экономикалық заңдылық бойынша өздігімен  тұйықталған экономика ешқашан  тиімді экономикалық дамуды қамтамасыз ете алмайды.