Автоматтандыру жүйесін енгізу арқылы персоналды басқаруды жетілдіру

Нақты жағдайда персоналды ұйымның бөлімшелері мен қызметтеріне орналастырғанда жұмыс істеушінің құрамындағы жұмысқа келгендер, тізімдік және орташа тізімдік санындағы айырмашылықтарды ескерген жөн. Персоналдың келген құрамына жұмысқа келген жұмыскерлердің бәрі кіреді. Ал, персоналдың тізімдік құрамына жұмысқа келгендермен қатар маусымдық демалысқа, командировкаға, ауырып қалуға байланысты жұмысты босатқандар және мемлекеттік міндеттерді орындаумен шұғылданып жүргендер де кіреді. Персоналдың тізімдік құрамы келгендер құрамының санынан 5-10 %-ға көп болады. Бұл айырмашылық өткен периодтағы дұрыс қалыптасқан мәліметтерден шығады және бірнеше факторларға байланысты болады, яғни біріншіден персоналдың демографиялық құрамы мен еңбек жағдайы. Әйел еңбегі болатын, жалпы құрамының айтарлықтай үлес салмағын егде жастағы тұлғалар алатын, еңбек жағдайы қолайсыз ұйымда келетін және тізімдік құрам сандарының арасындағы айырмашылық сөзсіз арта береді.

Персоналдың тізімдік саны жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығаруға байланысты үнемі өзгеріп тұрады және белгілі бір күнге ғана берілуі мүмкін. Сол себепті жоспарлау мен есептеуде ай, квартал, жыл ішіндегі персоналдың санын сипаттау үшін орташа тізімдік санын анықтайды. Бір айдағы орташа тізімдік саны айдың барлық күніндегі персоналдың тізімдік құрылымын сомалап (демалыс пен мейрам күндерді қоса) нәтижесін бір айдың календарлық күндер санына бөлу арқылы анықталады. Ал, демалыс және мейрам күндеріндегі персоналдың тізімдік саны өткен жұмыс күні бойынша алынады. Бір кварталдағы (жылдағы) персоналдың орташа тізімдік саны бұл периодтағы орташа айлық санының сомасын сәйкес ай санына бөлу арқылы есептеледі. Ұйым персоналының тізімдік құрамына негізгі, сондай-ақ негізгі емес қызметпен байланысты жұмысқа қабылданғандардың бәрі кіреді. Тізімдік құрамға еңгізілу жұмысқа тұрған күннен бастап жүргізіледі.

Тәжірибеге персоналды есептеуді, еңбек шарты бекітілген мерзімге байланысты, тұрақты, уақытша және маусымдық жұмыскерлер деп бөледі. Тұрақтығы – жұмысқа мерзімі көрсетілмей тұрған; уақытшаға – алдын ала белгіленген мерзімге тұрған; маусымдыққа – маусымдық жұмыстар периодында тұрған жұмыскерлер жатады.

Жұмыскерлерді қабылдау мен оларды жұмыстан шығару үздіксіз болатындықтан нәтижесінде ұйым персоналы үнемі өзгеріп отырады. Бұл өзгеріс кадрлар айналымы аталып, кадрларды қабылдауы бойынша айналым және шығаруы бойынша айналым деп бөлінеді. Кадрлар айналымының мөлшерін белгілі бір периодтағы қабылданғандар (қабылдауы бойынша айналым) немесе шығарылғандар (шығарылуы бойынша айналым) санын сол периодта жұмыс атқаратын орташа тізімдік санына бөлу арқылы анықтайды.

Сондай-ақ персонал санының өзгерісін сипаттағанда кадрлардың алмасу көрсеткіші қолданады. Ол берілген периодтағы ұйымға қабылданған немесе одан шыққандар санының ішіндегі ең аз мөлшерін орташа тізімдік санына бөлу арқылы анықталады және пайыз түрінде беріледі.

Еңбек коллективінің тұрақтылығының маңызды сипаты кадрлардың ағымдығы болып табылады, оның мөлшері белгіленген уақыт периодындағы өз еркімен жұмыстан шыққандар, жұмысты себепсіз босату және басқада еңбек тәртіптерін бұзғаны үшін босатылғандардың санын сол периодтағы жұмыскерлердің орташа тізімдік санына бөліну арқылы анықталады.

2 КҮРШІМ АУДАНДЫҚ ӘКІМШІЛІГІНІҢ ПЕРСОНАЛДЫҚ

   ЖОСПАРЛАУЫН ТАЛДАУ

2.1 Әкімшіліктің жалпы жағдайына сипаттама

Жалпы қала, аудан және ауылдық әкімшілік мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық формасындағы коммерциялық емес ұйым болып табылады.

Аймақты дамыту жоспарларын, бағдарламаларын және жергілікті бюджетті әзірлеуді әкімшіліктің құрылымдық бөлімшелері жүзеге асырады. Алайда, оларды маслихаттың бекітуіне ұсыну, олардың атқарылуын қамтамасыз ету және олардың атқарылуы туралы есеп беру әкімнің құзіретіне кіреді. Әкім, сондай-ақ, маслихатқа ауданды басқару схемасын маслихаттың бекітуіне ұсынады.

Аудан әкімінің құзіреті өз аумағында ғана іске асырылады. Айталық, мектепке дейінгі, орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру мекемелерін, әлеуметтік мәдени сала мекемелерін қолдайды және оларды материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуге жәрдемдеседі; тиісті аумақта мал дәрігерлік көмек көрсетуді ұйымдастырады; салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жинауға жәрдемдеседі; өз құзіреті шегінде жалпыға бірдей әскери міндеттілік және әскери қызмет, азаматтық қорғаныс, осндай-ақ жұмылдыру дайындығы мен жұмылдыру туралы мәселелер бойынша заңдардың орындалуын ұйымдастырады және қамтамасыз етеді. Сондай-ақ әкімнің тиісті аумақта шаруашылық қызметін реттеумен байланысты өкілеттігі:

- коммуналдық меншікті басқару;

- жоғары тұрған атқарушы орган берген өкілеттікке сәйкес республика меншігіндегі кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің қызметін үйлестіру;

- жер қатынастарын реттеу (жер учаскелерін беру және алып қою);

- қарыз, заем және басқа ұзақ мерзімге арналған міндеттемелер туралы шешімдер қабылдау;

- шарттарға, заң және банк құжаттарын жасасу және оларға қол қою;

- бюджеттен тыс қорларды қалыптастыру және оның қаражаттарын жұмсау болып табылады.

Аудан әкімі өз құзіретіндегі мәселелер бойынша және аудандық әкімшіліктің құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ҚР Президенті, Үкіметі және облыс әкімі алдында жауап береді.

Жергілікті әкімшілік пен оның органдарының қызметін ұйымдық құқықтық және материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету үшін жергілікті әкімшілік аппараты құрылады. Бұл аппараттың мынадай айырықша ерекшеліктері болады. Біріншіден, оның жергілікті әкімнің міндеттері мен өкілеттігін жүзеге асыруға қатысуы функционалдық сипатта болады: ол ұйымдық- әдістемелік және ұйымдық- бұқаралық жұмысқа, қабылданған шешімдердің заңдылығын бақылау мен орындалуын тексеруге жәрдемдеседі; оған жергілікті әкімшілікке заңдық, ұйымдық-техникалық, шаруашлықы қызмет көрсету жүктелген. Екіншіден, бұл аппарат буыны жергілікті әкімшілік органдарының, кәсіпорынның, ұйымның және азаматтардың атына міндеттеуші құқықтық актілер шығару құқығын пайдаланбайды, оған бағынышты әлдебір объектілер болмайды. Үшіншіден, мұндай аппараттың қызметтік сипаты оның «көлденеңінен» - тиісті жергілікті  әкімшілікке ғана бағынуын анықтайды [3].

Әкімшіліктегі құрылымдық бөлімшелер өзіне тиесілі жұмысты атқарады. Әкімшілік аппараттың бөлімшелерін ашып қарасақ:

1) жалпы бөлімінде қандай да бір жағдайдың құқықтық базасы және мамандардың категориялары анықталады;

2) қабылдау бөлімі әр түрлі категориядағы қызметкерлерді қабылдау мерзімдері мен тәртіптерінің түсініктемелерінен тұрады;

3) кадрлар бөлімі еңбек «Еңбек туралы» Заңына сәйкес жұмысқа қабылдау, басқа жұмысқа ауыстыру және жұмыстан шығару қызметтерін атқарады, сондай-ақ персоналдың бөлімшелер арасындағы қозғалыстарын реттейді, оларды оқыту, біліктілігін арттыру және қайта даярлауды ұйымдастырады.

Кадрлық есеп жүйесі:

- еңбек шарты;

- жұмысқа қабылдау бұйрығы (жарлығы);

- қызметкердің жеке карточкасы;

- штаттық кесте;

- қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыру бұйрығы (жарлығы);

- қызметкерлерге еңбек демалысын беру бұйрығы (жарлығы);

- еңбек демалысының графигі;

- қызметкерлермен жасалған еңбек шартын тоқтату бұйрығы (жарлық);

- қызметкерлерді іссапарға жіберу бұйрығы (жарлығы);

- іссапарға жібергендігі қызметтік тапсырма және олардың орындалуы туралы есеп;

- қызметкерлерге көтерме төлем төлеу бұйрығы (жарлығы).

4) заң бөлімі жұмысқа қабылдау және шығару кезінде болатын келіспеушіліктерді шешуге көмектеседі.

Күршім аудандық әкімшілігінің құрылымын сурет 6-дан көруге болады, яғни кәсіпорын басында әкім тұрады, оның үш орынбасары бар. Олардың әрқайсысының атқаратын міндеттері бар. Сондай-ақ әкімшілік жеті бөлімнен тұрады. Олардың әрқайсысының жетекшісі өзіне тиесілі қызметті атқарады және жоғарыға есеп береді.

2.2 Ұйымның персоналын және олардың еңбекақысын талдау

Күршім аудандық әкімшілігінің жалпы жағдайын сипаттай келе, енді кадрлық жоспарлауға талдау жасайық. Бұл төмендегі бағыттар бойынша жүргізіледі:

- ұйым персоналын талдау;

- ұйымның қаншалықты персоналмен қамтамасыз етілгендігін есептеу;

- еңбекақы қорын талдау.

Біріншіден ұйым персоналына талдау жасайық. Берілген көрсеткіштерді (кесте 2) қарастыра келе көретініміз 2007 жылы ұйым персоналының орташа

66

Жұмыспен
 

Сурет 6. Күршім аудандық әкімшілігінің құрылымы

66

жылдық саны 2006 жылға қарағанда 1 адамға көп, ал 2007 жылды 2008жылмен салыстырғанда  2 адамға артық. 2007 жылы жалпы персоналдың ішіндегі штаттық қызметкерлердің үлес салмағы 60,7%, сәйкесіншге жұмыскерлердікі 39,3% болған. Осы жыл ішінде штаттық емес жұмыскерлер өзгеріссіз қалып, тек әкімшілік мемлекеттік қызметкер ғана 1 адамға артқан. 2007 жылда штаттық қызметкерлердің үлес салмағы 60,7% құраған. Бұнда керісінше штаттық емес жұмыскерлердің, яғни әкімшілік-шаруашылық, техникалық персоналдың құрамына 1 адам қосылған. Ал 2008 жылы қызметкерлердің үлес салмағы 56,3% болған. Штаттық қызметкер 1 адамға өссе, штаттық емес жұмыскерлер 2 адамға көбейген, яғни бір әкімшілік мемлекеттік қызметкер, бір әкімшілік-шаруашылық, техникалық персонал және бір жүргізуші. Бұдан қорытынды шығарсақ осы 2006-2008 жыл аралығында персоналдың жалпы саны жылдан жылға өсіп келе жатқанын көреміз.

Екіншіден, ұйымның қаншалықты персоналмен қамтамасыз етілгендігін есептейік. Ұйымның персоналмен қаншалықты қамтылғанын анықтау үшін іс жүзінде бар жұмыскерлер мен қызметкерлерді жоспарлық қажеттілікпен салыстырады (кесте 3). 2007жылы Күршім аудандық әкімшілігінде персонал саны жоспар бойынша 27, ал есептік жыл бойынша 28 адамды құраған, яғни жоспар 1003,7 % орындалған. Осы жылы қызметкерлер жоспар бойынша 16 адам, іс жүзінде 17 адамды құрап 106,3 % қамтылған. Жұмысшылардың іс жүзіндегі саны жоспарлық санға тең келіп, 100 % болған.

2007 жылы жалпы персоналдың іс жүзіндегі саны 27, жоспарланған саны 29 адам болып жоспарды 107,4 % орындаған.

Қызметкерлер жоспарланған саннан 1, жұмыскерлерде 1 адамға артық қабыданған, яғни қызметкерлер жоспарды 106,3 %, жұмысшылар 109,1 % орындаған.

2008 жылы әкімшілікте 32 адам қызмет атқарып, жоспар 106,6 % құраған. Бұл жылы да қызметкерлер мен жұмыскерлер жоспарланған саннан бір-бір адамға артық болып, қызметкер 105,8 %, жұмыскер 107,6 %  болған. Нәтижесінде көретініміз үш жылда да іс жүзіндегі персоналдың саны жоспарланған саннан артық болған. Бұл әкімшілік жұмысының өте күрделі болып персоналдың үлгермеуіне байланысты қосымша кадрлар қажет болғандықтан жасалған шара.

Енді еңбекақы қорына талдау жасасақ 2007 жылы жалпы қордың мөлшері 5152300 теңге болып, оның ішінде тарифтік ставка бойынша есептелген еңбек ақы 85 % алып 4379455 теңгені, ынталандыру төлемдері 618276 теңге болып, 12 % құраған (кесте 2). Сәйкесінше қалған 3 %, яғни 154569 теңге жыл сайынғы және қосымша еңбек демалысына төленетін төлемдерүлесіне кіреді.

2007 жылы еңбекақы қоры 6126900 теңгеден тұрған. 84 %, 5146596 теңгені тарифтік ставка бойынша есептелген еңбек ақы, 13 %, 796497 тенгені ынталандыру төлемдері құраған. Қалған 183807 тенге еңбек демалысына төленетін төлемдер есебінде .

2008 жылы 2003 жылға қарағанда еңбекақы қоры 1907200 тенгеге өсіп 8034100 теңге болды. Бұл жылы да тарифтік ставка бойынша есептлеген еңбекақы қоры 84 % болып 6748644 теңгені, ынталандыру төлемдері 13%, яғни 1044433 теңгені құраған. Еңбек демалысына төленетін төлемдерге 241023 теңге бөлінген. Бұдан шығатын қорытынды еңбекақы қоры жылдан-жылға өсіп келеді, яғни 2003 жылы 1,2 есе, 2004 жылы 1,3 есе өскен. Сондай-ақ ынталандыру төлемдері де 2006 жылы 12 % құраса, 2007, 2008 жылдары 1% өсіп 13 % болған.

2.3 Персонал қозғалысына талдау

2007 жылы есепті жылдың басында персоналдың саны 27 адам болған (кесте 4). Жұмысқа 6 адам қабылданып, 5 адам жұмыстан босатылған. Босатылғандардың үшеуі ағымдық мәселелер бойынша, қалған екеуі басқа да мәселелер бойынша. Басқа да мәселелерге зейнеткерлікке шығу, басқа жерге қоныс аудару және денсаулық жағдайы жатады. Есепті жылдың соңында персоналдың саны 28 адамға тең болды.