Философияның пәні және әдісі

Идеалистер дүниенің негізін  неден екендігін есептеуден, олар субъективті не объективті болып  келеді. Біріншілер ондай негізді өзінің санасын, жеке субъект санасын санайды, екіншілері – небір объектінің санасы – яғни Әлемдік рух, Абсолюттік идея, Әлемдік жанды есептейді.  

«Жан» ұғымы «рух» ұғымына  жақын, адамның ішкі дүниесіне және психикасына тарихи өзгермелі көзқарасты білдіреді. Дінде және кейбір философиялық ілімдерде – ол денеден тәуелсіз материалды емес субстанция ұғымы. Абсолют – ол Барлық мәннің рухани бастамасын түсіндіретін философиялық ұғым, және де ол қатысты, маңыздандырылған болмысқа қарсы қойылатын шексіз, бастамасыз, жалпылы, бүтін ретінде ойланылады.

Материализм де, идеализм де монизмнің түрлері болып табылады. Монизм – ол дүние құбылыстарының көптүрлілігін барлық тіршілік етушінің жалғыз бастамасы ретінде қарастыратын тәсіл. Сол сияқты дуализм – ол рух пен материяның, материалдық пен идеалдылықтың бір біріне теңдігін мойындайтын философиялық ілім.  

Философияның негізгі  сұрағының екінші жағы мына сұрақта  көрінеді: «Қоршаған дүниені тануға бола ма ?» Осы сұраққа жауап іздеуден философияда үш бағыт пайда болды: агностицизм, скептицизм, оптимизм.  

Агностицизм – объективті дүниенің танылу мүмкіндігін терістейтін  философиялық ілім. Скептицизм – дүниені  танудың мүмкіндігін теріске  шығармай, күмандануға әкелетін философиялық бағыт.Оптимизм – объективті дүниенің процестерін, барлық құбылыстар мен заттардың мәнін тану мүмкіндігін айтатын философиялық ілім.  

Қазіргі кезде философиялық ілімдерде негізгі сұрақ болып  қоршаған дүниедегі адамның ролі мен орны қарастырылады. 

 

 

 

4.     Философия категориялары.  

Философия ғылым ретінде  негізгі ұғымдармен немесе категорияларымен толығады. Философия категориялары  тілде не сөзде көрінуі мүмкін. Философиялық категориялар үнемі дамуда, сынға ұшырасады, қабылданбауы да мүмкін және де үнемі мағынасы жағынан толығып отырады. Философияның негізгі категориялары мыналар: «болмыс, материя, табиғат, қоғам, адам, қозғалыс, даму, заң, зат, қатынас, мазмұн, форма, мән, жалпылылық, бірлік, қасиет, құбылыс, себептілік, салдар » т.б. 

 

5.     Философия құрылымы.  

Философияның білім жүйеесі ретінде өзіндік құрылымы бар. Оның құрылымдық элементтері болып рухани және материалдық дүниенің бір жағын қарастыратын философиялық ілімдер табылады. Философияның ғылым ретінде негізгі бөлімдері болып философия тарихы және философия теориясы бөлінеді, ол өзіне онтологияны – болмыс туралы ілім; әлеуметтік философияны – қоғам туралы ілім; диалектиканы – материалдық дүниенің процестері мен құбылыстарын, заттардың дамуы мен жалпы байланыстары туралы ілім; гносеологияны немесе эпистемологияны – таным теориясы; философиялық антропологияны – адам туралы ілім; аксиологияны – құндылық туралы ілім; праксиологияны – қоғамдық практика туралы ілім; методологияны - әдіс туралы іліімді қамтиды. Кейбір жағдайларда философиялық теорияның негізгі бөлімі болып натурфилософия немесе табиғат философиясы бөлінеді, ол табиғатты бір бүтін ретінде қарастырып, оған ой түрінен сипаттама береді. 

 

6.     Философия функциялары.  

Философия ғылым ретінде  нақты функцияларды орындайды. Функция деп нақты іс-әрекет, міндеттер айтылады. Логикалық тұрғыда функция объектілердің екі не топтық қатынасын білдіреді, оның біреуінің өзгеруі екіншісінің өзгеруіне әкеледі. И.Т.Фролов философияның келесі негізгі функцияларын көрсетеді:

1.     Экспликация функциясы (көріну) адамдардың қоғамдық-тарихи өмірі немесе нақты мәдениет негізделетін тәжірибе формаларының, жалпы идеяларының көрінуі.

2.     Рационализация функциясы, яғни осы универсалийлердің логикалық, ұғымдық формаға көшіру.

3.     Систематизация функциясы, яғни адамзат тәжірибесінің барлық оның формасында жинақы нәтижесінің теориялық көрінуі.

4.     Критикалық функция, әрбір қалыптасып келе жатқан жаңа дүниеге көзқарас ақиқат танымның жолына тұратын адасулармен, қателіктерге сынмен жүріп отыруы керек.

5.     Келісу функциясы, яғни адамзат тәжірибесінің барлық формаларының интеграциясы.

Басқа көзқарастарға қарай отырып, келесі философия функциялары бөлінеді:

1.     Көзқарастық функция, дүниенің ғылыми бейнесінің негізінің қалыптасуынан тұрады.

2.     Методологиялық функция, ғылымдарға бағытталған әрекетпен мағыналанады.

3.     Теориялық-танымдық функция, жаңа білімді шығаруға негізделеді.

4.     Логикалық функция, әрбір ойлау процесінде міндетті түрде философия ұғымы қатысуымен байланысты.

5.     Гуманистік функция, адамға ұқыпты түрде қарым-қатынасымен байланысты.

6.     Аксиологиялық функция, нақты құндылыққа философияның бағыттылығымен байланысты. 

 

7.     Философияның зерттеу әдістері.

Философиялық теория теориялық  білімнің мазмұны ретінде және де жалпы зерттеу әдістері болып, жалпы  методология ретінде шығады; оның зерттеу пәні болып әрбір танымның және ойлау принциптері табылады.  

Философияда танымның екі  әдісі белгілі: диалектикалық –  материалдық дүниенің құбылыстарын, заттарын, процестерін дамудың барлық жағынан бірлікте, байланыста қарастырады  және метафизикалық – материалдық  дүниенің заттары мен құбылыстарының байланысын статикалық жағдайда, қозғалыссыз қарастыру. 

 

8.     Мәдениет жүйесіндегі философияның орны. 

Философия күрделі және көп жақты құбылыс болып табылады. Сондықтан қоғамның рухани өміріндегі барлық байланыстар жүйесін ескеру керек. Философияны мәдени-тарихи құбылыс ретінде қарастыру оның мәселелерінің динамикалық кешенін, байланыстарын, функцияларын қамтуға көмек береді. Мәдениет тұрғысында адамдардың қоғамдық өмірі мәдени-тарихи құндылықтарды жеткізу, сақтау, бір бүтін процесс ретінде қалыптасады.  

Философияның пайда болу уақытына адамзатпен көптеген дәстүрлі іс-әрекеттер дағдысы жинақталған. Философияның шығуы мәдениеттің қалыптасқан формаларын маңыздауға бағытталған екінші түрі, негізгісінің қоғамдық пайда болуы болып табылады. Сондықтан мәдениеттің барлық жағына айналған философиядағы ойлау тәсілі сыни-рефлексивті болып аталады. 

 

 

 

9.     Философияның тарихы мен теориясының қатынасы. Философия тарихы пәні. 

Философия тарихы және теориясы философиялық білім жүйесінің негізгі екі жағы болып табылады. Философияда теория мен тарих бір бірімен тығыз және мағыналы түрде байланысты. Философия үнемі өзіне қарауда, өзін еске алу процесінде ғана мүмкін. Екеуі де саналы түрде жүргізіледі. Қазіргі кездің философы қанша өзінше болса да, ол өткен ғасыр философтарының атынан ойлайды, бүтіндей философияның атынан сөйлейді. Сондықтан философия тарихы философияның өзіндік санасының негізгісі, мәні болып табылады.  

Философия тарихын зерттегенде  көптеген философиялық ілімдер, мектептер, ағымдар, бағыттар көзге түседі. Философияның дамуы философиялық тәсілдердің  қақтығысынан, принциптер, идеялар, тұлғалар күресінен жүреді. Осы философиялық көзқарастардың көптүрлілігін, олардың шығуының, дамуының, бір біріне қатынасының зерттеуінен философия тарихының пәні қалыптасады. 

 

 

 

Тапсырмалар:

1.     Адам және қоғам өміріндегі философияның ролін анықтау.

2.     Философияның негізгі сұрағының мәнін ашу. 

 

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1.     Неге, не үшін адам философиямен айналысады ? Философиялық сұрақтар – ол не туралы ?

2.     Философ деген кім ? Қандай философтар сізге белгілі ? Неге оны философ деп атауға болады?

3.     «Философия адамзат рухының басқа іс-әрекеттерінен айқындалып, барлығын тірілтеді, адамзат жағын хабарлайды, оларды адам үшін мағыналандырады.» (П.Лавров). Осы көзқарасты талдаңыздар. Философияны ғылыммен, өнермен, дінмен салыстырыңыз.

4.     Философияның өзіндік тілі бар ма? Ол қалай қалыптасады? Күнделікті тілден оның айырмашылығы қандай? 

 

 

 

Ұсынылатын әдебиеттер:   

Негізгі:

1.     Введение в философю в 2-х т. Под ред. Фролова И.Т. М., 1991г.

2.     Мамардашвили М.К.  Как я понимаю философию  М., 1990г.

3.     Касабек А.К. Предмет философии: история и современность. А.,2000г.

4.     Делез Ж.  Что такое философия? М., 1999г.

5.     Наука и ее место в культуре. Н., 1990г.

6.     Нысанбаев А.Н. ,Косиченко А.Г., Кадыржанов Р.К.  Философскии анализ науки в контексте социокультурной трансформации общества. А., 1995г. 

 

Қосымша:

1.     Гуссерль Э. Философия как строгая наука. Н., 1994г.

2.     Хамидов А.А. Восток и запад: мироотношение и мировоззрение. Шахар, 1993г.

3.     Розин В.  Методология М., 1999г.

4.     Зорин В.И., Зарипова И.  Мудрость – любовь моя. Акмола 1996г.

5.     Лосев А.Ф. Дерзание духом.  М., 1998г.

6.     Библер В.С. От наукоучения к логике культуры. Два философских введения в 20 веке. М., 1991г. 

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

 

№ 3 дәріс тақырыбы:

«Антика философиясы»  

 

Жедел-дәріс материал:  

Философия тарихы – ол білімдердің  бірлік жүйесі не философияның ғылым ретінде философияның қалыптасуының тарихы. Онда келесі бөлімдер айқындалады: антика философиясы; орта ғасыр европа философиясы; 17-18 ғғ. жаңа дәуір философиясы. 

 

1.     Көне грек философиясының пайда болуының тарихи жағдайлары. 

Көне грек философиясының пайда болуының басы б.д.д. 7-6 ғ. жатады. Осы кезеңде адам өмірінің мазмұны, оның бірінші құрылымы мен тәртібіне қауіп төне бастады. Құл иеленушілік қоғамның дәстүрлі-мифологиялық мағыналары өздерінің жеткіліксіздігін, жаңа дүниетанымдық сұраныстарды қанағаттандыра алмауын түсінді.  

Б.д.д. 19-8 ғғ. Грецияның экономикалық жоғарлауы сауда және суда жүзуді ұлғайтты, грек колонияларының кеңеюіне, қалаға халықтың тартылуына әкелді.  

Гректердің географиялық горизонттары ұлғайды. Басқа халықтармен байланысы, гректерге бұрын таныс емес дәстүрлерді ашу, өзіндік саяси және әлеуметтік бекітулердің қатыстылығы туралы ойды тудырды. Осы факторлар өмірдің бұрынғы формаларын бұзуға және әлеуметтік қабаттарға бөлінуіне әкелді.  

Б.д.д. 7-6гг. болған әлеуметтік-экономикалық өзгерістер адамдар арасындағы қалыптасқан  формалар байланысын бұзуға әкелді және индивидтен жаңа өмір позицияларын шығаруға бұйырды.Осы бұйрықтарға бір жауап болып философия табылды, ол бір жағынан дәстүрлерге сын ретінде шықты, ал басқа жағынан – мәдениеттің жаңаа түрін, жаңа білім тудыратын фундаментті табуға тырысты. 

 

2.     Көне грек философиясы және оның ерекшеліктері. Милет мектебі. Пифагоршылдар. Гераклит. 

Көне грек философиясы табиғат туралы нақты білімдер негізімен тығыз байланыста болып пайда болды және дамыды. Көне гректің бірінші философтары жаратылысты зерттеушілер болды. Олар Жердің, Күннің, жұлдыздарды, жануарлардың, өсімдіктер мен аддамның шығуын ғылыми түсіндіруге тырысты. Коне грек философиясының алғашқы кезеңдегі ерекшелігі болып табиғаттың, дүниенің, ғарыштың мәнін түсінуге ұмтылу, көне грек философиясының негізгі сұрағы болып дүниенің алғашқы бастамасы табылады. Мифологиядан бөлек философтар мына сұраққа жауап беруге тырысты: «Барлығы неден пайда болды?» 

Көне грецияның бірінші философиялық мектебі б.д.д. 6 ғ. Милет қаласында пайда болып, Милет мектебі деген атқа ие болды. Оның алғашқы өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен. Фалес (625-547жж.б..д.д.) барлығының алғашқы негізі – субстанция туралы идеяны ұсынды, және де барлығының негізін ылғалдылықтан көрді, өйткені ол барлық жерде. Су табиғи бастама ретінде барлық өзгерістер мен құбылыстардың негізі болып табылады: барлығы судан шығып суға қайтадан айналады.  

Фалестің шәкірті Анаксимандр (610-540жж.б.д.д) негіз ретінде апейронды айтты – анықталмаған, шексіз субстанция; оның бөліктері өзгереді, ал бүтіні өзгермей қалады. Бұл шексіз бастама сезімдік қабылдаумен қол жеткізілмейді, бірақ зердемен тануға болады.  

Милет мектебінің үшінші өкілі  – Анаксимеен (585-525жж.б.д.д) барлығының негізі ретінде ауаны санады, онда шексіз ретінде және заттардың айналуы мен өзгеруінің жеңілділігін көрді.  

Басқа мектептің негізін қалаушы болып Пифагор (6 ғ.б.д.д.) сол сұрақты шешуге тырыстыы. Оның негізгі позициясы: «Барлығы сан».  Пифагоршылдар саннан әртүрлі органикалық мәндерге тән құрылымдар мен қатынастарды қарастырды; сандар мен математикалық қатынастардан олар табиғат заңдары мен құбылыстарының жасырын мағынасына түсіндірмелерді көрді.  

Көне грек философиясының айқын өкілі болып Гераклит Эфесский (544-483жж.б.д.д.) табылады, ол әлемнің субстанционалдық-генетикалық негізі ретінде отты қарастырды. Гераклит бойынша от болмыстың субстанциясы.  

Дүние – ол реттелген  Ғарыш, ол бұрыннан бар, қазір бар  және үнемі тірі от болып табылады.Бұл Космостың құрылуы құбылыстардың жалпы өзгерісінің негізінде, заттардың жалпы ағымдылығынан қалыптасады.Қозғалыс барлық тіршілік ететіндерге тән. Барлық табиғат, тоқтамай өзінің жағдайын өзгертеді.  

Осылайша, көне грек философиясында дүниенің негізін түсіндіруде философиялық және физикалық, табиғи-ғылыми тәсілдердің бірігуі табылады. 

 

3.     Элей мектебі философиясындағы болмыс мәселесі және Демокрит. 

Келесі көне грек философиясының дамуының негізгісі ретінде элей мектебі табылады, оның өкілдері Парменид, Зенон,Ксенофан. Элеаттар субстанцияны түсіндіргенде нақты табиғи стихиялардан болмысқа өтеді.Олардың философиясының орталық ұғымы – болмыс. Болмыс – мәңгілік. Болмыстың пайда болуы мүмкін емес, өйткені ол ешқайдан шықпайды. Болмыс бір түрлі және үздіксіз, бос кеңістік жоқ, барлығы болмыспен толыққан. Болмыс уақытта шексіз, кеңістікте шекті, шар тәріздес. Болмыс барлық жерде бірдей, барлық жерде орталықтан тең тұрады.