Кеден ісін ұйымдастырудың экономикалық қажеттілігі

МАЗМҰНЫ

 

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ..............................................................3

КІРІСПЕ.................................................................................................................4

 

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1 Кеден ісін ұйымдастырудың  экономикалық қажеттілігі.............................7              

1.2 Республика экономикасын  реттеудегі кедендік қызметтің  негізгі принциптері мен түрлері.......................................................................................9

1.3 Сыртқы экономикалық  қызметтегі кедендік төлемдердің жағдайы және кедендік операцияларды жүргізу технологиясы...............................................15 

 

2 КЕДЕНДІК ТІРКЕУДЕН ӨТКІЗУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ МЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫН ТАЛДАУ

2.1 Тауарлардың кеден  құнын анықтау және кедендік  төлем тәртібін талдау....................................................................................................................21

2.2 Кедендік төлемдердің жағдайын және кедендік қызметті басқаруды бағалау...................................................................................................................24

2.3 Кедендік және валюталық  бақылау жұмыстарының нәтижелерін  сипаттау.................................................................................................................35   

 

3 МЕМЛЕКЕТТІҢ КЕДЕНДІК ІС-ӘРЕКЕТІН  ЖӘНЕ ТӨЛЕМДЕРДІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ  РОЛІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

3.1 Республикадағы кедендік төлемдер бойынша мәселелерді шешу жолдары................................................................................................................43

3.2 ТМД-да біртұтас кеден жүйесінің қалыптасуы және онда Қазақстан Республикасының алатын орны..........................................................................47

 

ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................58

ҚОСЫМШАЛАР

 

 

 

 

 

 

 

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН  СӨЗДЕР ТІЗІМІ

 

ҚҚС	–	Қосылған құн салығы
ЕО	–	Еуропа одағы
ТМД	–	Тәуелсіз мемлекеттер  достығы
ЖКД	–	Жүк кеден декларациясы
ЭКЮ	–	Ақша бірлігі
СЭҚ	–	Сыртқы экономикалық қызмет
ІКТ	–	Ішкі кедендік транзит
КО	–	Кеден одағы
ЖІӨ	–	Жалпы ішкі өнім
ДКҰ	–	Дүниежүзілік кеден  ұйымы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Қазақстан республикасында кеден  ісі сыртқы экономикалық қатынас  жүйесінде өте маңызды буындардың бірі болып табылады. Сондықтанда  кедендік төлемдер еліміздің ұлттық экономикасына нарықтық қалыптасуға және дамуына жағдай жасауда. Жалпы кедендік төлемдерді нарық талаптарына сай пайдалану арқылы сыртқы сауданы мемлекеттік реттеудің нақты жұмыс істейтін құралына айналдыру үшін күш жігер жұмсалып жатыр. Осы ретте бүгінгі таңда қолданылып жүрген бақылау шаралары мен қолданылып жүрген дәстүрлі кедендік төлемдер қызметін жетілдіру жаңа стратегияны әзірлеуді талап етеді. Бүгінгі күні кедендік төлемдер тек қана сыртқы экономикалық қызмет құралы емес, сонымен қатар басқа мемлекеттермен жаңа экономикалық байланыс жасау құралы болып табылады.

Қазақстан Республикасы өзін барынша  әлемге тәуелсіз әрі экономикасы  өтпелі демократиялық мемлекет екенін танытты. Қазақстан өзінің толық  тұрақты дамуы үшін бір жағынан  өнеркәсібі дамыған мемлекеттермен, екінші жағынан ТМД бойынша әдеттегі серіктестермен белсенді сыртқы сауда саясатын жүргізуі қажет. Сондықтанда белсенді сыртқы сауда саясатын жүргізуімен байланысты Қазақстанның экспорттық-импорттық операцияларының көлемінің өсуін, кедендік төлемдердің экономикалық ролін нарыққа сай арттыру заман талабы екені белгілі. Сондықтанда «Кедендік төлемдер және олардың мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметін реттеудегі ролі (Қазақстан Республикасы мысалында)» тақырыбында дипломдық жұмысты таңдауыма себеп болды.

Сыртқы сауда операцияларын  кедендік төлемдер арқылы реттеу әлемдік  экономикада маңызды орынға ие, себебі түрлі елдердің тауарлары мен  қызметтері барысында экспорт пен  импорттың азаюына, сондай-ақ қарқындап  өсуіне әсер ететін бірден-бір құрал  болып табылады.

Сол себепті, таңдалған  тақырып қазіргі кездегі өте  өзекті мәселелердің бірі болып табылады, себебі нарықтық қатынастарды одан әрі дамытуда, соның ішінде Қазақстанның бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарынан орын алу мақсатында республика Үкіметі жүргізіп отырған жаңа инвестициялық саясатты жүзеге асыруда, сыртқы экономикалық қызметтің құрылымдық жүйесін қайта құруға  зор ықпалын тигізеді.

Қазіргі таңда сыртқы экономикалық қызметтің дамып келе жатқан салаларына сай кедендік төлемдердің уақытылы да тиімді алынуын кеңінен жетілдіру, кеден қызметінің, сондай-ақ еліміздің сыртқы және ішкі саясатының ұдайы өзгеріп отыратын шарттары мен міндеттеріне, халықаралық кедендік тәжірибелерде қабылданған ережелерге, нормаларға, стандарттарға және рәсімдерге бейімделуінің барынша экономикалық ролін арттырады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты – Қазақстан  Республикасында жүргізіліп жатқан кедендік қызмет аясындағы кедендік төлемдерді жетілдіру жолдарының тиімді жақтарын ашып көрсетуге бағытталған.

Осы мақсатта диплом жұмысының міндеті төмендегі бағыттармен негізделеді:

• кедендік төлемдердің уақытылы да тиімді алынуын мемлекеттік реттеудің экономикалық маңызын айқындау;
• кедендік төлемдердің экономикалық ролін арттырудағы кеден органдарының қызметін ашып көрсету;
• Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы ауыстырылатын тауарлардың және транспорттық құралдардың кеден өткізу кезеңдерін теориялық негіздеу;
• кеден ісін ұйымдастырудың экономикалық қажеттілігін анықтау;            
• сыртқы экономикалық қызметтегі кедендік төлемдердің жағдайын талдау;
• экономиканы дамытудағы кедендік төлемдерге қатысты ұсыныстар жасау.

Жалпы, дипломдық жұмыс құрылымы қысқартылған сөздер тізімінен, кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиет тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Бірінші кеден ісін ұйымдастырудың экономикалық қажеттілігі және республика экономикасын реттеудегі кедендік қызметтің негізгі принциптері мен түрлері, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтегі кедендік төлемдердің жағдайы мен кедендік операцияларды жүргізу технологиясы сипатталады.

Екінші тарауда тауарлардың  кедендік құнын анықтау мәселелері, сонымен қатар кедендік төлемдердің  жағдайы және кедендік қызметті басқару  ерекшеліктері, кедендік-валюталық  бақылау жұмыстарының нәтижелері сипатталып, кедендік төлем тәртібі қарастырылады.

Үшінші тарауда мемлекеттің  кедендік іс-әрекетін және төлемдердің  экономикалық ролін арттыру жолдары, сондай-ақ республикадағы кедендік төлемдер бойынша мәселелерді шешу және ТМД-да біртұтас кеден жүйесінің қалыптасуы мен онда Қазақстан Республикасының алатын орны баяндалады.

Қазақстан Республикасының  ашық экономикаға көшуі басқа  мемлекеттермен кедендік одақ және еркін  сауда аймақтарын  құруды, халықаралық  экономикалық  бірігуді  одан әрі  дамыту мен тереңдету мақсатында кеден мәселелері жөнінде  келісімдер жасау дегенді білдіреді. Сол сияқты жеке және заңды тұлғалар әлемдік қоғамдастық өмірге қатысуға, республика кеден шекарасында және одан тыс жерлерде сыртқы экономикалық қызмет жасауға құқылы. Бүгінде республиканың кедендік территориясына тауарлар мен транспорттық құралдарды еркін әкелу және оларды территориядан шығару жатады. Мұнда кедендік территорияға жататындар; еркін кедендік аймақтар мен еркін қоймалардан басқа құрғақ жолды аймақтар, территориялық сулар, ішкі сулар және Қазақстан Республикасының кеңестігі.   

Дипломдық жұмысты жазу барысында отандық және шет елдік  экономист-ғалымдардың кеден саласына, соның ішінде кедендік төлемдерге байланысты жазған еңбектері, Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілері, Қазақстан Республикасы статистика Агенттігінің статистикалық материалдарымен қатар мерзімді басылымдар, газеттер, журналдар пайдаланылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА  КЕДЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ  ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

 

1.1 Кеден ісін ұйымдастырудың  экономикалық қажеттілігі

 

Республиканың тәуелсіз мемлекет және әлемдік шаруашылықтың  толық құқығы бар қатынасушысы ретінде  аталуы бұдан бұрынғы жүйе іргетасының  – тұтастай өзгеруін қажет етеді.

Бұл процесті сипаттауда әлемдік шаруашылыққа ену дәрежесін  жатқызуға болады, ол экономика ашықтылығы деңгейімен сипатталып бағаланады.

Бұл мақсатты жүзеге асыру  және күтілетін нәтиже алу бүкіл  мемлекетпен және әрбір жеке адам үшін мемлекеттің сыртқы экономикалық, сыртқы сауда, қаржы, салық, валюта салаларына деген ғаламдық дәрежедегі қызығушылықты арттыру болып табылады.

Бұған кедендік саясат жатады және ол кедендік іс                                                                                   арқылы жүзеге асады. Кедендік іс ҚР кеден  саясатының мына мақсаттарын ұстайды; қазақстандық нарықты және қазақстандық өндірушілер мен тұтынушылардың қорғау, мемлекеттің экономикалық дамуына ықпал ету, одан кейінгі экономиканың құрылымдық жағынан қайта құрылуына көмектесу, бәсекелестікті нығайту, дайын өнім экспорты мен импорт алмастырушы өндірісті ынталандыру, шетел инвестицияларын тарту және т.б. Осыған сәйкес; 1995 ж. 20 шілдеде «Қазақстан  Республикасындағы  Кеден ісі туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің Заңы қабылданды¹.

Қазақстан Республикасының  ашық экономикаға көшуі басқа мемлекеттермен кедендік одақ және еркін сауда аймақтарын  құруды, халықаралық экономикалық  бірігуді  одан әрі дамыту мен тереңдету мақсатында кеден мәселелері жөнінде  келісімдер жасау дегенді білдіреді. Сол сияқты жеке және заңды тұлғалар әлемдік қоғамдастық өмірге қатысуға, республика кеден шекарасында және одан тыс жерлерде сыртқы экономикалық қызмет жасауға құқылы.

Бүгінде республиканың кедендік территориясына тауарлар мен транспорттық құралдарды еркін әкелу және оларды территориядан шығару жатады. Мұнда кедендік территорияға жататындар; еркін кедендік аймақтар мен еркін қоймалардан басқа құрғақ жолды аймақтар, территориялық сулар, ішкі сулар және Қазақстан Республикасының кеңестігі.   

Республикаға тауарлар, транспорттық құралдарды енгізу мен оған рұқсат бермеу жатады. Алғашқы принципті ескере отырып, мұндай қарама – қайшылық тәжірибеде болатын  тауарлар және транспорттық құралдарды енгізу, шығаруға шек қоюға қажеттілікпен түсіндіріледі. Оның мынадай себептері бар:

• ұлттық қауіпсіздікке қауіп төнуі;
• азаматтардың заңды және жеке тұлғаларының денсаулығына қауіп, өсімдіктер және жануарлар дүниесіне аурулар тарау қаупі;
• Қазақстан Республикасының шығармашылық, тарихи және археологиялық мұрасына қауіп;
• меншік құқығына, оның ішінде интелектуалды меншік құқығына қауіп;
• әкелінетін және шығарылатын тауарлар, транспорттық құралдар сатушылар мен тұтынушылардың мүдделеріне қауіпті.

Тауарлар  және транспорттық құралдарды әкелу мен шығаруға лимит  қою. Жаңадан қойылған шектеулер  заңды акты түрінде 30 күннен кейін күшіне енеді.

Тауарлар және транспорттық құралдардың кедендік шекара арқылы өту кезеңі – кедендік режиммен  сәйкес жүзеге асырылады. Мұнда: шекара арқылы тек еркін қозғалуға сәйкес кедендік режим таңдауда мүмкіншілік береді. Мұнда дұрыс таңдаудан кедендік төлемдердің көлемі байланысты болады. Мұнда тауар иесі алдында таңдалған кедендік режимді өзгерте алады.

Кедендік заңға сәйкес 14 кедендік режим белгіленген. Шекарадан  өтпес бұрын тауарлар және транспорттық құралдар кедендік құжаттау және кедендік бақылаудан өтуі керек.

Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасына жататындар; кедендік территория периметрі, кедендік аймақтар және еркін қоймалар периметрі.

Кедендік құжаттауды жүзеге асыру кезінде кедендік режим  анықталады және кедендік шекара арқылы өту процесі аяқталады.

Кедендік бақылау Қазақстан  Республикасының кеден органдарымен кеден заңын орындау және осы  заңды бұзуды болдырмау үшін жүзеге асырылады.

Қазіргі таңда кедендік режимдерге сәйкес тауарлар және транспорттық құралдарды тауар иесі пайдалана алады. Оны бақылау және оның орындалуын кеден органдары жүзеге асырады. Мысалы: экспортқа арналған тауарлар кедендік территориядан тыс жерлерде өңделе алмайды.

 

1.2 Республика экономикасын  реттеудегі кедендік қызметтің  негізгі принциптері мен түрлері

 

Тәуелсіздік алған кейін Қазақстан әр түрлі мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланыстарды белсенді дамыта бастады. Сыртқы экономикалық әрекеттің байланыстарының тәртіптері екі мінезді болып келеді. Бір жағынан, бұл билікпен басқарудың әр түрлі органдармен көрсетілген мемлекеттер арасында пайда болатын экономикалық байланыстар. Қазақстан көптеген мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен экономикалық сауда, инвестициялық, несие келісімдерге отырды.