Кеден ісін ұйымдастырудың экономикалық қажеттілігі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 КЕДЕНДІК ТІРКЕУДЕН  ӨТКІЗУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ МЕН ТӨЛЕМДЕРДІҢ  ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫН ТАЛДАУ

 

2.1 Тауарлардың кеден құнын анықтау және кедендік төлем тәртібін талдау

 

Кеден төлемін есептеуге  арналған негіз тауар ретінде  өткізілетін тауарлардың және транспорттық құралдардың құны болып табылады.

Қазақстан Республикасының  кеден аумағынан шығарылатын  тауарлардың кедендік құны шот-фактурада көрсетілген тауар бағалары негізінде анықталады, сонымен қатар келесі шот-фактураға қосылмаған нақты шығындарды есептейді:

1. Қазақстан Республикасы  кеден аумағынан әуежайға, портқа  немесе тауарды апаруға арналған  орындарға дейін тауарларды жеткізуге кеткен шығын;

- тасымалдау құны;

- жүкті тиеу, түсіру, шамадан  артық жүк тиеу және тауардың  бұзылу шығындары;

- сақтандыру соммасы.

2. Сатушымен апарылған  шығын: комиссиондық және делдалдық  сыйлық; контейнер құны.

Қазақстан Республикасының кеден аумағына шеттен әкелінетін тауардың кедендік құнын анықтау келесі әдістерді қолдану арқылы жүзеге асады:

• әкелінетін тауардың келісілген бағасы  бойынша;
• ұқсас тауардың келісілген бағасы бойынша;
• біркелкі тауардың келісілген бағасы бойынша;
• құн шегеру бойынша;
• құн қосу бойынша;
• резервті әдіс бойынша.

Тауардың кедендік құнын  анықтаудың негізгі әдісі әкелінетін тауардың келісілген бағасы бойынша  анықтау болып табылады. Негізгі  әдіс қолдану мүмкін болмаса, онда жүйелі әдістер қолданылады.

Қазақстан Республикасының кеден аумағына шеттен әкелінетін тауардың кедендік құны экспортқа сатылу кезінде төлеуге жататын немесе нақты төленген баға болып табылады. Тауарларға кеден құнын анықтау келісілген бағасына келесі шығындар қосылады, егер олар бұрын қосылмаған болса:

• Қазақстан Республикасы кеден аумағынан әуежайға, портқа немесе тауарды апаруға арналған орындарға дейін тауарларды
• жеткізуге кеткен шығын;
• тасымалдау құны;
• жүкті тиеу, түсіру, шамадан артық жүк тиеу және тауардың бұзылу шығындары;
• сақтандыру сомасы;
• сатушымен апарылған шығын: комиссиондық және делдалдық сыйлық;
• контейнер құны.

Келесі тауарлардың  және қызметтердің құнының бір бөлігі өндіріске пайдалануға байланысты тегін немесе төмендетілген бағамен  сатып алушыларға тіке немесе жанама таныстырылған:

• бағаланатын тауарлардың құрама бөлігі болатын шикізат, материалдар, бөлшектер, жартылай фабрикаттар және басқа да жинақтайтын бұйымдар;
• бағаланатын тауарлардың өндірісі кезінде қолданған құралдар, штамп және басқа да ұқсас заттардың түрлері;
• бағаланатын тауарлардың өндірісі кезінде жұмсалған материалдар, (майлайтын материалдар, отын және т.б.).

Әкелінетін тауардың келісілген бағасы бойынша кедендік құнын анықтау әдісі келісім  қатысушылардың өзара тәуелді болып  келсе қолданылмайды. Сыртқы саудалық келісім белгілердің кем дегенде біреу болса:

• келісім қатысушылары кәсіпорынды бірге иемденетін болады;
• келісім қатысушылары еңбек қатынасымен тығыз байланысты;
• келісімнің екі қатысушысы үшінші тұлғаны тіке немесе жанама бақылайды;
• келесімнің екі қатысушысы үшінші тұлғаны тіке немесе жанама бақылайды;
• келісім қатысушылары бір басқа қатысушының тіке немесе жанама бақылауында болады;
• келісім қатысушылары немесе олардың лауазымды тұлғалары туысқан болып келеді.

Кеден құнын анықтау  негізінде ұқсас тауарлармен келісілген бағасымен бағалау әдісін қолданғанда, ұқсас тауарларға келісім бағасы қабылданады, ұқсас тауарларды бірдей бағаланатын тауарлар деп қабылдайды, соның ішінде келесі белгілері болса:

• нарықтағы сапасы және абыройы;
• елдің тегі.

Кеден құн анықтау негізі ретінде ұқсас тауарлар келісілген бағасы қабылданады, егер:

• Қазақстан Республикасы аумағына әкелінуі үшін сатылған болса;
• Толық шығарылған күннен бастап, 90 күн ішінде және бағаланатын тауарларды тасып шығаруынан кейін 90 күн кешіктірмесе;
• Бағаланатын тауарлар сияқты әкетілген тауарлар дәл сондай мөлшерде немесе сауда шарты бір болса.

Кеден құнын анықтау  негізінде біркелкі тауарлармен  келісілген бағасымен бағалау әдісін қолданғанда, шеттен әкелінетін біркелкі тауарларға келісім бағасы қабылданады. Тауарлардың біркелкілігін анықтауда келесі белгілер ескеріледі:

- нарықтағы сапасы, абыройы  және тауарлық белгісінің бар  – жоғы;

-  елдің тегі.

Нағыз кедендік бағалау  әдісі қолдануында:

- тауарлар бағаланатын  тауарлар шығарылған елде шығарылмаса,  онда олар біркелкі болып есептелмейді;

- біркелкі тауарлар  болып есептелмейді, егер оларды  жобалау, тәжірибелі – конструкторлық  жұмысы, оларды көркем дайындау, әрлендіру және чертеж сияқты  жұмыстары Қазақстанда орындалған  болатын болса.

Құн шегеру негізінде  бағалау әдісімен тауардың кедендік құны анықталады, егер бағаланатын ұқсас немесе біркелкі тауарлар өзгертусіз алғашқы күйінде сатылса. Тауар бірліктері бағасынан келесі компоненттер шегеріледі:

• комиссиондық сыйлық, әдетте төленетін немесе келісілгендер ақыға қосылатын;
• Қазақстан республикасына әкелінетін немесе сатылатын тауарлар байланысты төлеуге жататын баж салықтары, салықтар, жинаулар және басқа төлем соммасы;
• Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асатын сақтандыру, жүк тиеу және жүк түсіретін жұмысқа және тасымалдауға төленетін әдеттегі шығындар.

Құн қосу негізінде бағалау  әдісімен тауардың кедендік құны анықталады, егер қосуда мыналар есептелген болса:

• бағаланатын тауар өндірісіне орай материалдардың құны және шығындар;
• өндірілген экспорт елінен Қазақстан Республикасына жеткізуде бағаланатын тауарлар секілді тауарлардың сатылу бағаға қосылатын пайда сомалары және жалпы шығындар;
• Қазақстан Республикасында сатылуға арналған тауарлардың шығару елінен ҚР кеден шекарасына дейінгі сақтандыру, жүк тиеу және жүк түсіретін жұмысқа және тасымалдауға төленетін жалпы шығындар.

Анықтауға бес алдыңғы  әдістер қолдануға болмайтын  болса немесе кеден органы кеден  құнын басқа әдіспен есептеуге  рұқсат етпесе резервті әдіс қолданылады. Резервті әдіс кедендік бағалаудың барлық алдыңғы  әдістерін жұмсақ қолдану жолымен қолданылады.

Резервті әдіс бойынша  тауардың кедендік құнын анықтау  негізі ретінде қолданылмайды, олар келесілер:

• еліміздің ішкі нарығындағы экспорттық тауар бағасы;
• екінші ел арқылы үшінші елге шығарудағы тауар бағасы;
• Қазақстан Республикасының ішкі нарығында қазақстандық тегі бар тауарлардың бағасы;
• өз бетімен анықталған немесе анық дәлелденбеген тауар құны;
• анықталатын шығындарды есептеу негізінде ұқсас немесе біркелкі тауарлардың құны;
• ең аз кеден құны. 

      

2.2 Кедендік төлемдердің  жағдайын және кедендік қызметті  басқаруды  бағалау

 

Қазақстан Республикасының  кеден органдары демпингке қарсы, қорғау және өтемдік баждарды Қазақстан  Республикасының заңдарында белгіленген  тәртіппен алады.

Қазақстан Республикасының мынадай кедендік төлемдер қолданылады⁴: кедендік баж;  кедендік алымдар; алымдар; алдан ала шешім үшін төлемақы.

Төлеушілер, кедендік төлемдерді есептеу, төлеу, қайтару және өндіріп  алу тәртібі, сондай-ақ кедендік төлемдер бойынша жеңілдіктер Кодексте айқындалады.

Төлеушілер, салықтарды есептеу және төлеу тәртібі Қазақстан  Республикасының салық заңдарына  сәйкес айқындалады.

Жеке тұлғалар тауарларды оңайлатылған тәртіппен өткізу кезінде  кедендік төлемдер және салықтар Қазақстан  Республикасының Үкіметі белгілеген жиынтық кедендік төлем түрінде төленуі мүмкін.

Кедендік төлемдердің  ставкалары мынадай түрлерге:

1) салық салынатын   тауарлардың кедендік құнына  процентпен есептелетін – адвалорлық;

2) салық салынатын  тауарлардың бірлігі үшін белгіленген  мөлшерде есептелетін – ерекшелікті;

3) кедендік төлемдер  ставкаларының аталған екі түрін  де ұштастыратын – құрамдас  болып бөлінеді.

Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеудің тәртібі:

• кедендік төлемдер мен салықтарды Кеден кодексінің 270-бабы мен 301-баптың 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, кедендік төлемдерді және  салықтарды төлеушілер дербес есептейді;
• кеден ісі саласында құқық бұзушылық анықталған жағдайда, төленуге тиісті кедендік төлемдерді және салықтарды есептеуді кеден органы жүргізеді;
• кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу Кеден кодексінде және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен жүргізіледі.
• кеден кодексінің 5 және 386-388-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, кедендік төлемдер мен салықтарды есептеу мақсаттары үшін кеден органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын ставкалар пайдаланылады.

Кедендік баждарды және салықтарды есептеу мақсаттары үшін Кеден кодексінің 290-бабының 5-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының Кедендік тарифіне және Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес, сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасы бойынша тауарлардың кодына және тауарлардың атауына сай келетін ставкалар қолданылады.

Кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу, соның ішінде тауарлардың кедендік құнын айқындау мақсаттары үшін шетел валютасын  қайта есептеу жүргізу талап  етілген жағдайларда, кеден органы кедендік декларацияны тіркеген күнге  немесе төленуі тауарлардың кедендік ресімделуіне байланысты емес кедендік төлемдер үшін төлем күніне Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген валюта айырбастаудың нарықтық бағамы қолданылады.

Шартты шығарылған тауарлар кедендік төлемдерді және салықтарды төлеуден толық немесе ішінара босатылғандарға қарағанда өзге мақсаттарда пайдаланылған кезде төленуге тиісті кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу үшін кеден органы кедендік декларацияны тіркеген күні қолданылатын кедендік төлемдердің және салықтардың ставкалары пайдаланылады.

Кедендік төлемдерді және салықтарды төлеу мерзімінің бұзылуы  болған кезде, кедендік төлемдерді және салықтарды есептеу Кеден кодексінің 349-бабына сәйкес кедендік төлемдерді және салықтарды уақтылы төлемегені үшін өсімпұл есептей отырып жүргізіледі.

Кедендік төлемдерді төлеушілер мына тұлғалар:

1) тауарлар мен көлік  құралдарына қатысты өкілеттіктері  бар тұлғалар немесе декларант;

2) лицензия немесе  кедендік ресімдеу жөніндегі  маманның біліктілік аттестатын  алатын тұлғалар кедендік төлемдерді төлеушілер болып табылады.

Кедендік төлемдерді төлеу тәртібі⁵:

• кедендік төлемдер қолма-қол ақшамен және ақшасыз төлеу тәртібімен төленеді;
• кедендік төлемдерді төлеуші не атынан кедендік төлемдер енгізілетін төлеушіні көрсете отырып үшінші тұлға төлеуі мүмкін. кедендік төлемдер Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен төленеді;
• кедендік төлемдер тиісті уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен мемлекеттік бюджетке аударылады;
• артық төленген кедендік төлемдердің және салықтардың сомасын қайтарып алу немесе есепке алу туралы төлеушілердің талаптары бойынша талап қою мерзімі бес жыл болып белгіленеді.