Банктің несиелік операциялары мен маңызы

       Әл-Фараби атындығы Қазақ Ұлттық  Университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курстық Жұмыс

Тақырыбы: Банктің несиелік операциялары мен маңызы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                         Тексерген: Супугалиева Г И

                                  Орындаған: Зейфолда А

                Тобы: Ф10К1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          Алматы 2012 жылы 
МАЗМҰНЫ

 

 

Кіріспе

 

І. Коммерциялық банктерде несиелік операцияларды ұйымдастырудың теориялық негіздері

1.1 Несиенің мәні мен ерекшеліктері

1.2 Қазақстан Республикасында несиелік операциялардың мәні және олардың түрлері

1.3 Екінші деңгейлі банктерде несиелік операцияларды ұйымдастыру кезеңдері мен ерекшеліктері

 

II. Несиелік процесстің коммерциялық банктердегі тәжірибесіне талдау («АТФ Банк» АҚ тәжірибесі мысалында)

2.1 «АТФ Банк» АҚ несие беру тәртібі

2.2 ҚР банктік несие  беру процесі

 

III. Қазақстанда коммерциялық банктердің несиелік операцияларын ұйымдастыру және оның даму болашағы

3.1 Банктік несиенің  казіргі жағдайын талдау

3.2 Коммерциялық банктердің несиелік операцияларын дамыту мәселелері мен болашағы

 

Қорытынды

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы үшін мемлекет әсер ететін ең маңызды құрал - қаржы жүйесі болып табылады. Ол еліміздің мемлекеттік бюджетінен, зейнетақы қорынан, басқа да бюджеттен тыс қорлардан, сонымен қатар кәсіпорындар мен ұйымдардың, халықтың қаржыларынан құралады.

Қазіргі кезеңдегі экономика  дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ететін негізгі құралдарының бірі банк жүйесі болып табылады.

Осы орайда экономикалық өсуді, дағдарыстан шығу көзі қаржыландырудың маңызды факторларының бірі банктік несиелеудің дамуы екендігін атап өту керек. Әр түрлі экономикалық секторлардағы барлық дерлік кәсіпорындар өз қызметін жандандыру үшін, айналым қаражаттарын және негізгі қорларын толықтыру үшін банктік несиені алады.

Қазіргі кезде елімізде әлемдік өлшемдер бойынша өндірісті  несиелеуді көбейтуге өте жақсы  жағдайлар бар, бірақ олар шектеулі түрде қолданылады. Бұл экономикадағы құрылымдық қайта құруды тежеп қана қоймай, банктік секторлардың несиелік және валюталық тәуекелдерге ұшырау мүмкіндігін күшейтетін банктік жүйе мен несиелеудің дамуына бірқатар теріс факторлардың әсерімен байланысты. Соңғы жылдары Қазақстанда банктік несиелеудің күрт өсуіне қарамастан, оның ЖІӨ-ге қатынасы әлі де төмен болып отыр.

Сондықтан, экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізіп, елдегі шаруашылық субьектілердің қаржылық жағдайының жақсаруы шартында несиелеуге байланысты тежеуші факторларды жойып, оны  кеңейту мәселесі алдыңғы қатарға шығады. Осыған байланысты банктік несиелеу операцияларын жетілдіруін қарастыру – қазіргі кездегі актуалды мәселелердің бірі болып табылады. Яғни, несиелеуді кеңейтіп, оның дамуына жақсы жағдай жасай отырып, заңды және жеке тұлғалардың қаржылық қажеттілігін қанағаттандырамыз. Ал бұл өз кезегінде экономикалық өсуге әсер етеді.

Жалпы алғанда, несиелеу кезінде шешімін күтіп тұрған бірқатар қиындықтар бар. Атап айтсақ, біріншіден, талап етілетін құжаттарды қарастырудағы кемшіліктер. Екіншіден, несие қабілеттілігін есептеулерді жүзеге асырудағы жетіспеушіліктер. Үшіншіден, экономика салаларының тек таңдамалы түрлерін несиелеп, кейбір аса қажетті салаларын олардың ұзақ мерзімді қажет ететіндігінен несиелемеу т.с.с. Осындай кемшіліктерді түзеп, несиелеу процесін жетілдіру керек.

Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында несиенің негізгі  формасына банк несиесі, яғни, коммерциялық банк беретін несиенің әр түрі мен  тұрпаты жатады. Банк несиесі саласында  несиелік қатынастың субъектілеріне шаруашылық органдары, халық, мемлекет және банктердің өздері жатады. Белгілі болғандай, несие мәмілесінде несиелік қатынастың субъектілері несие беруші және қарыз алушы ретінде алға шығады.

Қазіргі жағдайда Қазақстанда  қарыз алушылардың қаржылық жағдайын талдаудың жалпыға ортақ әдістемелер жоқ, сондықтан әр банк клиенттердің несиелік қабілетін бағалаудың өз әдістемесін қолданады. Банктердің өтімділігі және табыстылығы клиенттердің қаржылық жағдайына тәуелді болып келеді. Сондықтан банктер несиелік операцияларының табыстылығын қамтамасыз ету үшін қарыз алушылардың несиелік қабілетін егжей-тегжейлі бағалауды жүзеге асыруға тиіс. Қарыз алушылардың несиелік қабілетін бағалауда Қазақстанның банктері қаржылық коэффициенттер әдісін қолданады, бұл әдіс бірқатар факторларды ескермейді. Ал шетел тәжірибесінде несиелік тәуекелдің алдын алу мақсатында несиелік қабілетті бағалаудың әлде қайда тиімді әдістері пайдаланылуда, осының салдарынан несие бойынша пайыздар төмендеп, жеке және заңды тұлғалардың несиеге сұранысы жеткілікті деңгейде қанағаттандырылады. Сол себептен  Қазақстан банктеріне шетел тәжірибесін ескере отырып, қарыз алушылардың несиелік қабілетін бағалаудың әдістерін жетілдіру өте маңызды.

Диплом жұмысының мақсаты  – екінші деңгейдегi банктерде несиелік операцияларды ұйымдастырудың теориялық негіздерін нақтылап, қаржылық дағдарыс жағдайында коммерциялық банктердің несиелік операцияларының жүргізілу жағдайын талдау, сонымен қатар олардың несие беру тәртібін жеңілдету әрі жетілдірудің жолдары мен даму бағыттарын айқындау және коммерциялық банктердің несие беру қызметін жетілдіруге байланысты нақты ұсыныстар беру болып табылады.

Осы мақсатқа қол жеткізу  барысында келесі міндеттер қарастырылады:    

-   Несиенің экономикалық мәні мен мазмұнын талдай отырып, олардың екінші деңгейдегі банктердің қызметіндей ролін қарастыру;

- Коммерциялық банктерде несие берілу тәртібі және оны қадағалайтын органдардың мәнін ашу;

- Шетелдегі банк секторынында жүзеге асырылатын несиелік операциялардың қазіргі жағдайын талдау, ҚР банк секторынымен салыстыру;

 

 

 

 

I. Коммерциялық банктерде несиелік операцияларды ұйымдастырудың теориялық негіздері

                     1.1 Несиенің мәні, маңызы мен ерекшеліктері

     Қазақстан Республикасының банк туралы заңдарында қамтамасыз етудiң әр түрлi формалары мен коммерциялық банктерге несие беру қарастырылған.

Кәсіпорындарды және басқа да ұйымдарды өндірістік және әлеуметтік қажеттіліктеріне байланысты банктік несиені беру несиелеу қағидаларын  қатаң сақтау негізінде жүзеге асырылады.

Несие – нарықтық  экономиканың тірегі ретінде экономиканың дамудың ажырамас элементін білдіреді. Оның барлық шаруашылық субъектілерімен қатар мемлекет те, үкімет те, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады.

Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың айырбас сферасынан іздеуіміз керек. Тауар айырбастау – бұл тауардың бір қолдан екінші қолға өтуін білдіреді десе, шынымен де осындай айырбас кезінде несиеге байланысты қатынас туындайды [1,91б.].

Құнның қозғалысы несие қозғалысының кіндігін сипаттайды. Несиелік қатынастардың пайда болатын экономикалық негізіне капитал айналымын жатқызуға болады.

Көбінесе несиені ақша түрінде түсінеді. Бір жағынан  қарағанда бұған негіз де бар  сияқты. Себебі, қазіргі шаруашылықта қарыз көбіне ақша түрінде берілуде. Бірақ бұл жерде ақша мен несиенің әр түрлі ұғымды білдіріп, әр түрлі қатынастарды түсіндіретіндігін естен шығаруға болмайды.

Сонымен қатар, несие  мен қаржы категорияларын бір  санайтындар да аз емес, несие  бұл  ақшалай қаражаттың екі жақты  қозғалысын, яғни қаражаттың уақытша берілуін және уақыт өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал қаржы сол қаражаттың бір жақты қозғалысын бейнелейді, яғни қаржы: дотация, субвенция, субсидия түрінде берілсе, олар қайтарымсыз сипатқа ие.

Несие – бұл пайыз  төлеу және қайтару шартына уақытша пайдалануға (қарызға) берілетін ссудалық капитал қозғалысы [2,45б.].

Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете отырып, несие берушілер мен  қарыз алушылар арасындағы несиелік қатынасты бейнелейді. Несиенің көмегімен  заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттары мен табыстары экономикалық жүйе төңірегінде жинақтала отырып, уақытша және ақылы негізде пайдалануға берілетін ссудалық капиталға айналады.

Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылықтар бар.

Несие бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды ұйымдастырудің әр түрлі формаларының болуын және, сондай-ақ, олардың жұмсалымдарының бір формасын білдіретін кең ұғымды сипаттайды. Ссуда  бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.

Зерттеу пәні сияқты несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты элементтерден, мұндай элементке несиелік қатынастар субъектілері жатады. Несиелік мәмілелер бойынша несиелік қатынастар субъектісіне қарыз беруші және қарыз алушы жатады.

Несие беруші – несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру үшін онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі болуы немесе басқа  біреуден қарызға алған болуы  да мүмкін. 
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші – банк болып табылады. Ол кәсіпорындардың, ұйымдардың, кеңселер мен халықтын уақытша бос қаражаттарын шоғырландырып, оларды қарызға алушыға уақытша пайдалану үшін несие түрінде ұсынады. Бұл ретте банктен алған несиені тек қарызға алушы ғана емес, сондай – ақ соңғысы да меншік иесіне тартылған ресурстарды қайтаруға міндетті. Бұл арада банк бір жағдайға несие беруші болса, екінші жағдайда – қарыз алушы болып көрінеді.

Қарыз беруші және қарыз  алушымен қатар несиенің құрылымының элементіне берілетін объекті де жатады. Беру объектісі – бұл құнның ерекше бөлігі. Яғни қарызға берілген құнды білдіреді.

Несиенің экономикадағы  орны мен ролі, оның атқаратын қызметтерімен  сипатталады. Жалпы несие экономикалық категория ретінде мынадай қызметтерді атқарады:

1. Қайта бөлу;
2. Айналыс шығындарын үнемдеу;
3. Айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
4. Капиталдың шоғырлануын жеделдету;
5. Ғылыми-техникалық прогресті жеделдету.

Енді осы аталған  қызметтерге жеке-жеке тоқталайық. Несиенің қайта бөлу қызметі кез келген елдің ұлттық экономикасының толық қанды жұмыс жасауына өз үлесін қосады. Несиенің бұл қызметінің көмегімен экономикалық жүйенің бір саласынан екінші бір саласына капитал ағымы болады. Несиенің бұл қызметінің қаржыны қайта бөлу қызметінен айырмашылығы қаржының бөлінуі әкімшілік негізде жүргізілсе, ал салалар мен аймақтар арасындағы капитал ағымы несие арқылы, яғни ол нарықтық механизм негізінде жүзеге асырылады.

Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы несиенің экономикалық мәнінен туындайды. Шаруашылық субъектлеріндегі ақшалай қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы арасындағы уақытша болатын алшақтық кей жағдайларда қарыз алушылардың барлық категориялары өздерінің меншікті қаражатқа деген жетіспеушіліктің орнын толтыру үшін несиені пайдаланады. Бұл дегеніміз капитал айналымын қамтамасыз етіп қана қоймай, айналыс шығындарын үнемдеуге де мүмкіндік жасайды.

Ал келесі қызметі, яғни несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру. Қазіргі  несиелік шаруашылықта мұндай орын алмастыруға толық мүмкіндік бар. Бұл қызметі іске асу процесінде тек қана тауар айналысын емес, сондай-ақ нақты нақты ақшалардың уақытша орнын ауыстыра отырып, ақша айналысында жылдамдатады. Несиенің бұл қызметі несиелік ақшалар:  чектер, вексельдер, несиелік карточкалар көмегімен жүзеге асады.

Несиенің капиталды  шоғырландыру процесі экономиканың тұрақты дамуына жағдай жасау  үшін маңызды болып табылады. Мұндай мідеттерді шешуде несиенің бұл қызметі  өндірістің ауқымын ұлғайта отырып, пайда алуға мүмкіндік береді. Бұл қызмет шаруашылықтағы маңызды болып саналатын және дамуды қажет ететін салаларға несие беру арқылы оларды қызмет етуге ынталандырады.

Несиенің нарықтық экономикадағы маңызы аса зор. Ақша капиталының жинақталу ауқымының ұлғаюы несие нарығының дамуына себепші болады. Ссудалық капиталдың қозғалысы: ақша қаражаттары түрінде жинақталған капитал ссудалық капиталға тікелей айналады. Несие нарығы – бұл механизм, оның көмегімен қаржылық қаражатқа мұқтаж шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың өзара қарым-қатынасы және  шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халыққа белгілі бір шарттар мен қаражатты ұсынуды (қарызға беруді) жүзеге асыратын қарым–қатынас белгіленеді. Несие нарығы арқылы ақша капиталы босатылғанда ұдайы өндіріс процесіндегі экономика салалары арасында қарыз капиталының жинақталуы, бөлінуі және қайта бөлінуі жүзеге асырылады. Ол оған нарық арқылы ссудалық капитал түрінде бағытталады, содан соң несие берушіге қайтып оралады[3,123б.].

Несие нарығының мәні мен ролі оның функциясын да анықтап береді. Несие теориясында оның функциясы мен мазмұны мен мөлшеріне қатысты бірыңғай көзқарастар жоқ. Алайда өзінің барлық формасында несие мәні қайта бөлу функциясында, несие құралын жасаушы функциясында тұрақты түрде пайда болып отырады. Кейбір ғалымдардың теориялық тұжырымдарына сүйенсек, Қазақстанның несие нарығына тән төрт функцияны бөліп көрсетуге болады:

- Несие арқылы тауар айналымына қызмет ету;

- Шаруашылық жүргізуші субъектілердің, халықтың, мемлекеттің, сондай-ақ шетелдік клиенттердің жинақтарын тарту; 

- Ақша қорларын ссудалық капиталда тікелей шоғырландыру және оны өндіріс процесіне қызмет көрсететін капитал салымы түрінде пайдалану;

- Мемлекеттік және  тұтыну шығындарын өтейтін капиталдың  көздері ретінде мемлекет пен  халыққа қызмет көрсетуді қамтамасыз ету, сондай-ақ  аса қуатты қаржы-өнеркәсіп топтарының  қалыптасуына ықпал ету [4,178б.].