Нарық жағдайында өнімнің сапасын басқару («Қызыл Жар» ӨК-і мысалында)

- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;

Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім бірлігінің массасы  және көлемі, физико-механикалық құрамының  көрсеткіштері, бұйымның габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау режимдерінің шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы, инерциялық ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы, аталып отырған өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін немесе сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің сыртқы жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты тасымалдау үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек. 

Материалдық және еңбек  шығындарын бір мезгілде, тасымалдау жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.

Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын және патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда  маңызды фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді анықтағанда бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған шешімдерді, өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық белгісінің және өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.

Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 көрсеткіштермен  бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент қабілеттілік) көрсеткіші және патенттік тазалық көрсеткіші.

Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші елде де патентпен және авторлық құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар жаңалықтары мен идеяларының саны мен алатын орнын сипаттайды.

Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы нарықтарды еш кедергісіз өткізілуін сипаттайды.

Экологиялық көрсеткіштері - қоршаған ортаға  өнімді тұтынғанда немесе пайдаланғанда пайда болатын  зияны әсерлер деңгейін сипаттайды. Өнімнің экологиялылық көрсеткіштері  оның сапа деңгейін анықтайтын негізгі  фактор болып табылады. Өнімнің экологиялық көрсеткіштерін анықтауда, өнімді эксплуатациялау немесе тұтыну үрдістеріне, оның құрамының қоршаған ортаға химиялық,  механикалық, сәулелік, дыбыстық, биологиялық, радиациялық және де басқа әсерін анықтау үшін талдау жасалады. Аталған факторлардың қоршаған ортаға зиянды әсері анықталған жағдайда экологиялық көрсеткіштер тобын өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін қолданылатын көрсеткіштер номенклатурасына енгізу қажет. Экологиялық көрсеткіштерге келесілерді жатқызамыз:

- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде пайдаланылатын өнімдердің құрамындағы зиянды заттар (элементтер, қышқылдар, металдар және т.б.) мөлшері;

- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда, тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің, газдардың, бөлшектердің шығарылу мүмкіндігі;

- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер жүргізетін атом электростациялары мен басқа да обьектілер қызметінің радиоактивтілігі;

- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар, агрегаттардың дыбыс, діріл, энергетикалық әсер ету деңгейі;

Әртүрлі обьектілер бойынша  барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес нормативтік құжаттар мен актілерде (заңдар, стандарттар, құрылыс норамлары  мен инструкциялар) жарияланады.   

Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік, температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.

Әр кәсіпорында өндірілетін  өнім сапасына ішкі және сыртқы сияқты түрлі факторлар әсер етеді.

Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты факторлар жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:

- техникалық;

- ұйымдастырушылық;

- экономикалық;

- әлеуметтік-психологиялық;

Техникалық факторлар - өнім сапасына тікелей әсер етеді, өйткені жаңа технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану  – бәсеке қабілетті өнім өндірудің  материалдық негізі.

Ұйымдастырушылық факторлар  – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды  жетілдірумен,  өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік деңгейін сәйкестендірумен байланысты.

Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық ынталандыру.

Әлеуметтік-психологиялық  факторлар – салауатты жұмыс  жағдайын қалыптастыруға, өз кәсіпорынының  тауарлық маркасына берілгендік, оны мақтан ету, жұмыскерлерді моральдік ынталандыруға айтарлықтай әсер етеді, осының барлығы бәсеке қабілетті өнім өндірудің маңызды құрамдас бөліктері.

Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнім сапасының қалыптасуына әсер етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның болмасын қызмет етуінің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның барлық әсерлерін жеке-жеке мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық, технологиялық, бәсекелестік, халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп көрсетуге болады.     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІН  ӨҢДЕУШІ ӨНДІРІСТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ  АХУАЛЫ МЕН САПА КӨРСЕТКІШТЕРІН  ТАЛДАУ

2.1 «Қызыл Жар» ӨК-нің экономикалық жағдайын  талдау

«Қызыл Жар» ӨК–гі 1995 жылдың 27 наурызында аудандық  әкімшіліктің басшылығының пәрменімен ұйымдастырылған.

       Бұл кәсіпорын толық түрде өзін-өзі қаржыландыратын, пайда табуға мақсатталған мекеме.

       «Қызыл Жар» ӨК–гі заңды тұлға болып табылады. Өзіндік басшысы, мөрі, тауарлық белгісі бар.

       «Қызыл Жар» ӨК–нің негізгі қызметі ауыл шаруашылығында егіншілік саласымен айналысып қана қоймай оны жинау, сақтау, тазалау, өңдеу, жөнелту сияқты сонымен қатар асыл тұқымды  мал өсірумен айналысып, мыңға жуық адамды еңбекпен қамтиды.

       Қызмет түрлері шет елдердегі, сондай-ақ өзіміздегі ауыл шаруашылық өнімдеріне жоғары сұраныстың болуына орай туындаған.

«Қызыл Жар» ӨК –нің жағдайы біршама тұрақты.

Бұл кәсіпорын Алматы Облысы әкімінің нөмірі 159-1958-ӨК  28.01.99 жылғы бұйрығымен тіркелген.                                                     

         «Қызыл Жар» ӨК–гі серіктестік болып табылатындықтан басқару жүйесі белгіленген кәсіпорын жарғысына байланысты бекітілген.

       Кәсіпорынның жоғарғы брасқару органына – жылына төрт рет маусымдық есеп беріледі. Кәсіпорынның ағымды өндірістік-шаруашылық және қаржылық қызметін кәсіпорын басшылығы жүзеге асырады.                   

       Кәсіпорынның өндірістік құрылымы деп орындалатын технологиялық процестерге тәуелді кәсіпорындарды бөліктерге бөлу процессін айтамыз.

       Кәсіпорынның өндірістік құрылымы – бұл өзара байланысқан негізгі, көмекші және қызмет етуші шаруашылықтардың жиынтығы. Жалпы кішігірім кәсіпорын цехқа және жұмыс орнына бөлінеді.

      «Қызыл Жар» ӨК–нің өндірістік құрылымы келесі нұсқада көрсетілген.

«Қызыл Жар» ӨК–нің өндірістік құрылымы

 

«Қызыл Жар» ӨК–гі

                            

 

 

 

 

 

3. Сурет

 

      Кәсіпорынның меншігін басқару органы ретінде кәсіпорын басқармасы құрылған, ол жеті бөліктен тұрады. Кәсіпорын басқармасының қызметін ревизиялық комиссия бақылайды.

Қазіргі нарық жағдайында еліміздің кез-келген кәсіпорыны сияқты «Қызыл Жар» ӨК–гі де жүйелі жұмыс жасауға әрекет етуде.

Кәсіпорынның басқару құрылымы келесі нұсқада көрсетілген.

Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-басқарушылық құрылымы

 

 

4. Сурет 

    

Тазалау цехтарында әр тараптан алынған тапсырыстарды орындау, сұрыптау цехі, орамалау цехі және қоймалар негізгі өндірістің жүйелі жүруіне ықпал етіп отырады.

Кәсіпорынның даму тарихында айтып өткеніміздей басқару жүйесі басқарма кеңесінен тұрады. Тікелей басшылықты директор атқарады. Өндірістік бөлім өнімді өндіру процесімен, кадрлар бөлімі мамандарды тіркеумен, өнімді өткізу және жабдықтау бөлімі дайын өнімге қажетті материалдармен, шикізаттармен қамтамасыз етумен және дайын өнімді өткізумен айналысады.

      Бухгалтерлік есеп бөлімінің міндеті – серіктестіктің жұмысына бақылау жасап, есепке алып, күнделікті қорытынды мәлімет шығару, шаруашылық жоспарының орындалуын бақылау, экономикасын, шаруашылық есептің түбегейлі нәтижесін көрсету. Мысалы: серіктестіктің шаруашылық қажетіне жаратылатын (жарайтын) заттарды, тауарларды, ақшалай қаржыларды кәсіпорындар мен мекемелер арасындағы қарым-қатнастар туралы мәліметтерді есепке алады.

      «Қызыл Жар» ӨК–нің қызметінің мақсаты: пайда түсіру және салымшылар мен инвесторларды пайдалана отырып өндіріс көлемін ұлғайту, әлеуметтік мәселелерді шешу болып табылады.

  Серіктестіктің негізгі қызметі:  егін егу, жинау, тазалау, өңдеу, түрлі өнім түрлерін өндіру және орамалау. Ірі кәсіпорындарға, ұжымдарға, шаруа қожалықтарына қызмет көрсету болып табылады. 

-    «Қызыл Жар» ӨК–нің қызметінің құрамына кіретіндар:

3 астық қабылдау пункті. Мұнда жергілікті аймақтардан астық қабылдау және өңдеуге жіберілгенге дейін сақтау.

-    «Қызыл Жар» ӨК–нің астық тазалау, өңдеу, қайта өңдеу және орамалау зауыты бар. Бұл зауытта астық қабылдау пунктерінен түскен астық түрлерін өңдеу нәтижесінде 4 түрлі өнім шығарады. Өнім түрлері:

1. Тұқымдық (түрлі селективтік сұрыптаудан өткен) астық;
2. Техникалық және өндірістік астық;
3. Мал шаруашылығына азық ретінде пайдалануға арналған астық;
4. Егістік алқаптарды тыңайтуға арналған астық

- «Қызыл Жар» ӨК –не қарасты «Ақ Дәнң цехы. Бұл цехта техникалық және өндірістік астықтан халық тұтынуына қажетті азық–түлік өнімдерін (ұн, ұн өнімдері, бақша дақылдары өнімдерін), сонымен қатар мал азығы дайындалады.

      Серіктестікте табиғи монополия заңдылығына сәйкес жыл сайын аудиторлық, қаржылық тексерулер жүргізіледі, оның нәтижесі басшылардың жалпы жиналысында жарияланады.

     «Қызыл Жар» ӨК–нің басқару органдары мен жауапкершілігі. Серіктестіктің басқару органдары болып төмендегілер табылады:

-   директорлар кеңесі;

-   қоғамды басқарушылар.

Бірінші қаржылық қол таңба қою құқығына ие тұлғалар:

-    президент;

-    бас қаржы директоры;

-    экономикалық сұрақтар бойынша атқарушы директор.

      Бухгалтерлік есепті жүргізу және 2-ші қаржылық қолтаңба қою құқығына ие тұлға:

-    бас есепші.

      Бөлімшелерде 1-ші қолтаңба қою құқығы бар бас директорларға және оның қаржы сұрақтары бойынша орынбасарына берілген.

      «Бухгалтерлік есеп туралы» заңы мен 1.С.-7.7-Кәсіпорын бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес қоғамның Президенті келесілерге жауапты болады:

-   бухгалтерлік есеп және есеп беру директоры қызметіне маманды тағайындау;

-  бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастыру, есептілік және салық есебі жүйесіне, сонымен қатар есеп саясатының қабылдануы;

-   ішкі қабылдау тәртібін арнауға;

-   есеп саясатын жүзеге асыруды қамтамасыз ету.

      Ендігі кезекте, кәсіпорынның мәлімерттерін пайдалана отырып өндірістік-шаруашылық қызметіне талдау жасаймыз.

Кәсіпорынның негізгі қызметі тұтынушылар қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады, бұл орайда негізгі көрсеткіштер ретінде өнімді өткізу көлемі, өнімнің өзіндік құны, жалпы табысты және жұмысшылардың еңбек өнімділіктері болады.

      Сондықтан кәсіпорын жұмысын талдауды өнімді және қызметті шығару көрсеткіштерін зерттеуден бастайды.

 

1.Кесте – Кәсіпорынның  технико-экономикалық көрсеткіштері

Р/с	Көрсеткіштер	өлшем   бірлігі	2003	2004	Ауытқуы   (+;-)	өзгеру   қарқыны %
А	1	2	3	4	5	6
1	Өткізілген өнім көлемі	мың.тг	40 287,1	39 036,4	-1 250,7	96,9
2	Өнімнің өзіндік құны	мың.тг	30 315,6	30 946,6	631,0	102,1
3	Жалпы табыс	мың.тг	9 971,5	8 089,8	-1 881,7	81,1
4	Кезең шығындары	мың.тг	11 337,1	13 260,6	1 923,5	117,0
5	Негізгі қызметтен   түскен табыс	мың.тг	8 624,9	6 702,3	-1 922,6	77,7
6	Таза табыс	мың.тг	-1 365,6	-5 170,8	-3 805,2	378,6
7	Өткізілген өнімнің   1тг-не келетін шығындар	тенге	0,8	0,8	0,0	105,4
8	Өнім рентабельділігі	%	-3,3	-11,7	-8,4	356,8
9	Жұмысшылар саны	адам	267,0	223,0	-44,0	83,5
10	Еңбек өнімділігі	мың.тг	150,9	175,1	24,2	116,0
11	Еңбек ақы қоры	мың.тг	6 789,5	6 662,9	-126,6	98,1
12	1 жұм-ға орт.  айлық еңбек ақы	мың.тг	25,4	29,9	4,4	117,5
13	Негізгі қордың   орт.жылдық құны	мың.тг	386 233,7	447 996,5	61 762,8	116,0
14	Қор қайтарымдылығы	мың.тг	0,1	0,1	0,0	83,5
15	Қор сиымдылығы	мың.тг	9,6	11,5	1,9	119,7