Оқушы қызығушылығын арттыруда педагогикалық технологиялардың алатын орны

Кейбір жаңа педагогикалық технологиялар.

ХХ ғасырдың 80-шы жылдары Россияда жаңашыл мұғалімдер топтары қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге олардың жалпы ортақ белгілері болады. Мектеп оқушысының оқу жұмысы тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. аса айырықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясын бағытын авторитарлықтан демократиялыққа гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын берді.

Барлық осы технологиялардың көрнекті өкілдері ішінен Ш.А.Амоношивилиді-басауыш класс оқушыларын эксперементальды оқыту жаңашалап атау керек, Ш.А.Амонашвили өзінің эксепементальдық мектебінде ынтымақтастық педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты тіл мен математиканы еспеті оқытудың бір ретілік әдістемесі, оның педагогикалық іс-әрекетінің өзіндік қорытындысын, өзінің тракты «О начальной ступений образования, построенного на принципах гуманноличностной педагогики» деген еңбегінде баяндалған.

«Өмір мектебі»

Академик М.П.Иванов – коммунарлық тәрбие әдістемесінің колективтік істің әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта түседі. Жаңашыл-педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік коллективтік еңбек ісінің ерекшелігі – ол тұлғаның субъективтік позициясы.

Санк-Петербургтағы №84 мектептің әдебиет пәнінің мұғалімі Е.Н.Ильин әдебиет сабағын өнер және адамгершілік-этикалық курс ретіндегі берудің жүргізудің бірегейлі, соның концепциясын жасады, ол әрбір оқушыға адам болып қалыптасуына көмекседі. Ұстаз мақсатты басшылыққа ала отырып жас өспірімге өз күшін тексеруге оның өзіндегі ең жақсы тұлғалық қасиеттерін айтуға, гуманизммен адамзаттық биліктеріне әкелуге көмектеседі. Е.Н: Ильиннің әдебиет сабақтары – ол адамды қалыптастыру процесі қатынас сабағы, ол жай жұмыс емес; ол тек өмір, өнер оқу сабағы ғана емес кестедегі сағат емес.

СССР Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлі класс-сабақ тәсілімен оқытудың әліде болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың итенцифтендірудің технологиясының жасап практикаға кіргізеді.

В.Ф.Шаталовтың әдістемелік жүйесі әрбір оқушыны оқу іс-әрекетіндегі белсенділікке қатыстыруға, дербес ерікті танымдылықты тәрбиелеуге, әрбір жеке оқушыда өзінің адамгершілгін сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне сенімділік нығайта түсуге мүмкіндік береді.

Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков тровчестволық дамытатын оқытудың технологиясын жасап жүзеге асырады, осыған сай тұлғаның тровчестволық қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде бірізді қалыптасады.

Қ.О.Бітібаева (Усть-Каменогорск) практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикасы ол адамгершілік педагогикасы. Оның көптеген оқушылары өздерінің ұстазының ізін басып отыр. Оны сүйсіне олар әдебиетсіз оны Қ.О.Бітібаеваның ойлауынша даналық сабағын аттап өте алмайды.

Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын жетілдіретін оқу технологияларын көрсеткен жөн. (Д.Б. Эльконин – В.В.Давыдов, Л.В.Занков, Г.С. Альшуллер және т.б.) дамытатын оқыту деп жаңа түсіндіріп иллюстративтік тип тең орысша келе жатқан белсенді іс-әрекеттенген оқыту типі. Дамытатын оқыту дамудың заңдылықтарын ескеріп қолданады, индивид деңгейі мен ерекшелігіне бейімделеді, тұлғаның мұралық нышандарының дамуына дем береді, бағыттайды және тездетеді, баланы толыққұнды іс-әрекеттің субъектісі ретінде бағалайды.

Жаңашыл педагог Н.А. Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті оқыту технологиясының авторы болады, бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа негізделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні сонда, ол оқу процесін бала дамуының табиғаттың негізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы, болатының танымдық күшін жан-жақты үдету арқылы жасайды.

«Преемственность» бағдарламасының авторы В.Н.Зайцев бастауыш мектептегі жалпы оқу біліктерін дамыту технологиясын негіздеді. Бұл технологияның негізінде – педагогика және өзін-өзі диагностикалау, сабақтастық, білім дамуында жеткен деңгейді тұрақты қолдану жатыр.

Қазіргі замандағы білім беру технологияларына компьютерлік оқыту (жаңа информативтік) технологиясы жатады.

Компьютерлік оқыту формаларын қолданатын қазіргі деңгейдегі дамыған телекоммуникациялар, дистанциондық технологиялар информациялық технологиялар алдағы жүзжылдықта оқыту процесінің негізін құрайды.

Дистонциональдық білім беру жүйесі университеттердің ғылыми және білім беру мүмкіншіліктерін нағыз үлкен оқушы аудиториясы үшін толық қолдануға жинаған тәжірибесін информациялық оқыту технологияларды жүзеге асырумен қолдану үшін мүмкіндік береді.

Дистанционалдық білім беру (Д.Б.б) үздіксіз білім беру жүйесінің бір формасы болады, ол әртүрлі оқушылар категорияларына бірдей мүмкіншілік беруге жағдай жасайды.

Біздің республикамызда 1989 жылдан бастап иесі аталған мектептер кеңінен Қазақ ССР Халыққа білім беру министрлігі бекіткен «Республикалық иесі аталған мектептердің ережелері» негізінен ашылады. Олар СССР халық мұғалімі, қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі, қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі Айтқалиев. Құсайын Айтқалиұлының мектебі; Бучина Валентина Людвиговичтің өнер мектебі, биология пәнінің мұғалімі Очкур Елена Афанасьеваның мектебі, бастауыш кластарының мұғалімі Мор Галина Яковлевнаның мектебі; Қазақ ССР еңбек сіңірген мұғалімі, орыс тілі мен әдебиет пәндерінің мұғалімі Фокин Юрий Павловичтің мектебі Республикалық иесі аталған мектептердің мақсаты тұлғаның өзін-өзі көрсетуге ең жақсы режим жасау, оқытудың бірегейлі және тиімді «иехнологиясы» іздеуге қолдану жасау болады.

М. Монтессор, Р.Штейнердің және С.Ферененнің әдістемесі мен жұмыс істейтін үш еріктіліктің типі бар.

Морин Монтессордің (1870-1952) мектебі ақыл-ойды саусақтардың өте нәзік қозғалыстары, қолдардың ұсақ мәнерлі ырғақтарымен интенсивті сенсорлық сезімдер арқылы дамытуға негізделген. 1993 жылдан бастап Алматыда жекеменшік «Элко» корпорациясының ерікті озат мектебі жұмыс істейді. Бұл мектептің оқыту тнегізінде мемлекеттік бағдарлама жатыр. Бірінші кластан бастап қазақ, неміс, ағылшын тілдері, эстетика, сөйлесу мәдениеті, ерікті қозғалыс пәндерімен сабақ жүреді. Қосымша мынадай пәндер макеттендіру, моделдеу, хор, бал билері, гүл өсіру, сахна өнері, молдау жүргізіледі. Мекпете баға қойылмайды, оқу мен тәрбиелеу деңгейі жеке бағаланады.

С.Ферне (1896-1996) мектебімнің әдістемелік тәсілдері біздің республикамызда әсіресе бастауыш кластарда көптеген мектептерде қолданады. С.Ферененің әдістемесі баланың өзінің жеке тәжірибесіне негізделген. Ұстаздың қызметі баланың өзіне тән қабілетті оның өзі, өз бойынан тауып оны дамытуға көмектесу. Бұл концепцияның практика жүзінде жүзеге асуына «Ерікті тестер» мен «мектеп типографиясы» қызмет етеді.

Рудольф штейнердің (1861-1925) идеялары Қазақстанда «Вольдорф мектептері» деген атпен тарауда, ол адамның рухани дүниесіне терең ойлауына негізделген. Онда мынадай бағыттар: құқықтық, экономикалық, химия-биологиялық бар. Оқушылар қазақ және шетел тілдерін терең оқиды. Вольдорфтік педагогикасының элементтері басқада Алматы қаласының орта білім беретін мектептерінде қолданады.

Инновациялық мектептер дәстүрлі және сонымен қатар жаңа міндеттерді қазіргі деңгейге сай шеше алатындығын дәлелдейді, оқушы тұлғасының мәдени, адамгершілік дамуының гаранты болатындығын көрсетті.

Модульді оқу технологиясы АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дәстүрлі оқуға балама ретінде ұсынылған білім игеру жүйесі. Бұл технологияның мәні – оқушы модульмен жұмыс орындау барысындағы нақты мақсатқа өз бетінше (не белгілі шамада мұғалім жәрдемімен) жетеді (П.Юцявичене, Т.И.Шамова). Модуль – мақсатқа орайластырылған оқу мазмұны мен оны меңгеруге жолдарын (технологиясын) біріктірген түйін, топ.

Модуль құрамы: әрекеттің мақсаттық жоспары, ақпарат қоры, дидактикалық мақсатқа жетудің әдістемелік көрсетпелері.

Бұл технологияға орай оқу мазмұны өз алдына белгілі жинақы құрамға келтірілген ақпараттық топ (блок) күйінде беріледі. Ол ақпарат оқу мазмұнының көлемін ғана емес, әдістері мен олардың игерілу деңгейін өрсететін дидактикалық мақсатқа сәйкес меңгеріледі.

Модульдік оқуда өзіндік жұмыстарға аса көп уақыт бөлінеді. Бұл оқушыға оқу әрекеттеріне кірісумен өз мүмкіндіктерін сезінуге, білім игеру деңгейін өзі анықтауынң өз білімдері мен ептіліктеріндегі кемшіліктерді байқауына жәрдемдеседі.

Модульдік оқу дәстүрлі білім игеру жүйесімен байланыста пайдаланылуы мүмкін. Модульдер оқу жүйесінің қалаған ұйымдастырылу формасында орын тауып, оның сапасын жақсартуға және тиімділігін арттыруға қолданылуы ықтимал.

Біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асырудың технологиясы. Қазіргі қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жеткілікті дәрежеде дәстүрлі орташа жай білім беруге жасалған білім беру моделінің тоқырауын кризисін жеткілікті дәрежеде анық көрсетіп берді. Қазіргі дүниеде тұлғаға деген талаптың қатаңдай түсуі мен білім беру кеңістігінде әлеуметтене түсу тенденциясының өсуіне әкеледі:

- білім берудің статистикалық моделінен оқушылардың ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылымының қалыптасуына көшу;

- оқытуда оқушылардың танымдық іс-әрекеттер тәсілдерін меңгеруге бетбұрыс;

- оқыту процесінің тұлғаның қазіргі қоғамының өзгеру жағдайларында барынша өзін-өзі жүзеге асыру перспективасына сай талап пен мүддесіне адаптациялау, үйрету.

Көрсетілген тенденциялар ұстаздардың педагогикалық тезнологияларды жасауға деген қызығушылығының өсуіне ықпал етті. Бұл тұтас педагогикалық процесті жүзеге асырудың технологияның өзіндік ерекшелігі бар; ол педагогикалық процесс субъектілерінің ұстаз және оқушы әрекеттерінің мәнін алдын ала анықтайды, онда тұлға іс-әрекет барысында қайта өзгереді.

Ұстазды дайындаудың  технологиясындағы тек қана теориялық білімдердің белгілі бір деңгейін ғана емес, біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асырудағы нақтылы практикалық міндеттерді шешуде өзінің кәсіби іс-әрекетінің объектісін өзгертуге алған білімдері үшін қоддана білуді көрсетеді. Көрсетілген көзқарас тұрғысынан педагогикалық технологиялар теориялық білімдерді біртұтас педагогикалық поцесті практика жүзінде жүзеге асыруға алмастырудағы бірізді комплексті мәні болады, ол ұстаздар мен оқушылар тұлғаларының өзіндік дамуын қамтасыз етеді, оның жүзеге асуын сатылы өлшеуге мүмкін болады және одан тұлғанында және коллективтің даму динамикасын көруге болады. Бұл анықтама жасалынатын педагогикалық жұмыстардың тиісті өлшемдерінің технологиясын анықтауға болмайды. (Н.Д. Хмель):

а) айтылған ойдың концептуалдығы;

б) ғылыми жұмыс атқарушылардың өте анық метадологиялық позыциясы;

в) нақтылы педагогикалық құбылыстарды қарастыруға жүйелілік;

г) технологияда педагогикалық процестің екіжақтылық сипатын көрсету;

д) педагогикалық процестегі субъектілердің орны мен олардың өзара әрекеттерін анықтау;

е) алынатын нәтижелердің өлшенетіндігі;

ж) қандайда болмасын оқу-тәрбие мәселелерінің жұмыс жағдайларында технологияларды қолданатындығы.

Технология өндірістік іс-әрекеттегі мақсат пен жетістіктің ажырамас бірлігі болғандықтан жасалынатын педагогикалық технологиялардың сапасын бағалау мәселесін айтпай кетуге болмайды. Педагогикалық прцесс дегеніміз «ұстаз-оқушылар» жүйе жағдайының алмасуы. Демек, педагогикалық процесте жүйе жасаушы фактор тұлға болды- ұстаз тұлғасы оқушылар тұлғалары. Егер педагогикалық процесте оқу орнынынң оқу – тәрбиелеу іс-әрекетінде тұлғаның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін жағдай болса, демек, біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асыру технологиясы нормаға сәйкес деген сөз.

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген ХХІ ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру педагогикалық технологиялардың басты міндеті болып табылады.

2004 жылдың 12- қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ синтезінде Елбасы Н.Назарбаев «Құрылымдық өзгнрістер  мүғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келетіндей біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс – бұл уақыт талабы» деп атап көрсеткендей, әр баланың қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, іздемпаздыққа, шығармашылдыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын шебер әрі іскер мұғалім даярлауға бетбұрыс жасалмақшы. [3]

Қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияларды игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмысты қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті  және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуды қажет етеді.

Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үдерісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

«Оқыту технологиясы» ұғымын алғаш рет педагогика ғылымына енгізген А.С.Макаренко, қазір бұл ұғым тәрбие үдерісіне кең пайдаланып жүр. Ал «педагогикалық технология» ұғымына алғаш рет жүйелі зерттеу жүргізген Т.Ильина болды.

И.Талызинаның пікірі бойынша, педагогикалық технологияның басты мақсаты іс жүзінде дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын ең тиімді әдістерді анықтау болып табылады.

Педагогика ғылымында «педагогикалық технология» ұғымына біржақты анықтама беріле қойған жоқ. Мәселен, Н.Никандров, В.Кан-Калик «Оқытудың бірінші сатысында студенттерді педагогикалық білік пен дағдылардың қолданбалы эвристикалық жүйесі ретінде педагогикалық технологиялар негізімен қаруландыру қажет, оларды шығармашылық үрдіс ретінде балалармен тікелей қарым-қатынас жасауға үйрету педагогикалық технологияның мән-мағынасын ашады» деп санайды.