Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері

 

Студенттердің қазақ халқының мәдени мұрасының эстетикалық құндылықтары саласынан білім қорының толығып, іскерлік тәжірибесінің жетілуіне  аудиториядан тыс ұйымдастырылған  жұмыс формаларының (кештер, дөнгелек стол, кездесулер, пікірталас, музейге саяхат, театрға саяхат, КТК (КВН) және т.б.) пайдасы зор болды.  Жұмыс формаларын ұйымдастырып, өткізуге студенттер белсене араласты: сценарий құрды, материалдар жинады, концерттік бағдарлама даярлады, көрнекі құралдар сұрыптады, іс-шаралар өтілетін аудиторияны безендірді, хабарландыру жазды, студенттер газетін даярлады және т.б.

Тәжірибелі-эксперимент  жұмысының соңғы бақылау кезеңінде қайта жүргізілген анкеталық сауалнаманың нәтижеснде студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру  компоненттерінің даму денгейлері анықталды. Оның нәтижелері Кесте -3-те, ал қорытынды динамикасы Сурет-4-де көрініс алады.

 

Кесте 3 - Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру компонентерінің даму деңгейлерінің көрсеткіштері (%), (ЭТ-117, БТ-110)

 

Компоненттер	Кезеңдер	1- жоғары		2- жеткілікті		3-орта		4-төмен
		117	110	117	110	117	110	117	110
		ЭТ	БТ	ЭТ	БТ	ЭТ	БТ	ЭТ	БТ
Эмоционалдық-мотивациялық	Басы	-	-	17,1	15,45	29,06	29,1	53,84	55,45
	Соңы	20,51	-	40,17	18,18	36,76	29,1	2,56	52,72
Мазмұндық	Басы	-	-	13,68	13,64	26,5	30,91	59,82	55,45
	Соңы	17,95	-	40,17	16,36	38,46	31,82	3,42	51,82
Бағалау	Басы	-	-	11,96	13,64	21,37	30,91	66,67	55,45
	Соңы	17,1	-	39,32	16,36	40,17	31,82	3,41	51,82
Іс-әрекеттік	Басы	-	-	15,38	15,4	33,34	33,64	51,28	50,91
	Соңы	20,52	-	41,02	17,28	35,9	36,36	2,56	46,36

 

Сурет 4 – Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру деңгейінің қорытынды нәтижесі (%)

 

Эксперименттің  қорытынды нәтижесі: егер, эксперимент  басында (ЭТ) жоғары деңгейді көрсеткен  студенттер болмаса, соңында  - 19,02%-ға жоғарлады, жеткілікті деңгейді басында - 14,53% көрсетсе, соңында  - 40,16%-ға жетті, орта деңгейді алғашында - 27,5% көрсетсе, соңында - 37,82%-ға артты, ал төмен деңгейді басында - 57,9% көрсетсе, соңында ол 3%-ға төмендеді. Бақылау тобында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ.

Сонымен, тәжірибелі-эксперимент  жұмысының нәтижелері біздің ұсынған  болжамымыздың, студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру моделінің және өлшемдері мен көрсеткіштерінің, деңгейлерінің дұрыстығын, әдістемесінің тиімділігін дәлелдейді.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

1. Зерттеу проблемасының көкейкестілігі бүгінгі қоғамның білім беру жүйесіне, мазмұнына қойып отырған талаптардан тұындайды.
2. «Мәдениет», «эстетикалық мәдениет», «тұлғаның эстетикалық мәдениеті» ұғымдарының генезисін зерделеу оларға берілген әртүрлі анықтамаларды, көзқарастарды жүйеге келтіріп сипаттама беруге, олардың мәнің ашуға, құрлымдық компоненттерін, функцияларын айқындауға мүмкідік береді.
3. Зерттеу проблемасының қазіргі жағдайын зерттеу, жалпы кәсіби және арнаулы пәндерді талдау, студенттер мен мектеп мұғалімдері арасында жүргізілген анкеттік сауалнама, педагогикалық практика барысында студенттердің әрекетіне жасаған байқаудың нәтижесі, жоғары мекептін оқу- тәрбие процесіне қазақ халқының мәдени мұрасының мүмкіндіктерін ендіру қажеттілігін дәлелдейді.
4. Қазақ халқының мәдени мұрасына жасаған талдау оның студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастырудағы әлеуетінің жоғары екендігін дәлелдейді.
5. Қазақ даласының ойшылдары мен ғұлама ағартушыларының шығарамалары олардың қазақ халқының мәдени мұрасынан нәр алғанын, оның эстетикалық тәрбиедегі мүмкіндіктерін жоғары бағалағанын және оларды өздерінің шығармалары арқылы жас ұрпаққа жеткізе білгенін дәлелдейді.
6. «Қазақ халқының мәдени мұрасын болашақ мұғалімдердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыруда пайдалану тұжырымдамасы» проблеманың тиімді шешілуін қамтамасыздандырады.
7. Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру моделі мақсатты, мәдени мұра түрлерін, оны меңгертуді үйымдастыру кезендерін, бағыттарын, қалыптастыру компоненттерін, принциптерін, өлшемдерін, деңгейлері мен шарттарын қарастырады.
8. Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастырудың өлшемдері мен көрсеткіштері оның компоненттері бойынша даму деңгейлерін анықтауға мүмкіндік береді.
9. Педагогикалық шарттардың жиынтығы (мазмұндық, ұйымдастырушылық, әдістемелік) студенттердің эстетикалық мәдениетінің қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптасуының тиімділігін анықтауға септігін тигізеді.
10. Педагогикалық әдістеме жұмысы танымдық іс-әрекет барысында кездескен қарама-қайшылықтарды жоюда септігін тигізеді.
11. Педагогикалық пәндерге жасаған қосымшалар, элективтік курс бағдарламасы студенттердің қазақ халқының мәдени мұрасына  
    

қызығушылығын қалыптастыруға септігін тигізеді, өздігінен дербес эстетикалық шығармашылыққа бағдарлайды, өз іс-әрекетіне эстетикалық баға бере білуге дағдыландаырады, білім, іскерлігін шыңдайды.

12. Тәжиребелі-эксперимент жұмысының нәтижелілігі студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастырудың өлшемдері, көрсеткіштері, деңгейлері бойынша айқындалады.

Зерттеудің нәтижесі бойынша мынадай ұсыныстар жасауға болады:

1. Қазақ халқының мәдени мұрасын студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыруда пайдалану тұжырымдамасын жоғары оқу орындарына ендіру қажет.
2. Қазақ халқының мәдени мұрасының әлеуеті бойынша сұрыпталған материалдарды оқу материалдарының мазмұнына енгізу керек.
3. Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастыру моделін оқу-тәрбие процесінде негізге алу керек.
4. Педагогикалық пәндерге жасаған қосымшаларды «Педагогика», «Педагогикалық мамандыққа кіріспе», «Этнопедагогика», «Педагогика тарихы», «Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі» пәндерінен дәріс беруде пайдалануға болады.
5. Элективтік курс бағдарламасын студенттердің білім, іскерлік, дағдыларын шыңдай түсу мақсатында үшінші курста пайдаланған орынды.
6. Тәжірибелі-эксперимент жұмысы бырысында тексерістен өткен әдістемені, қосымшаларды, әдістемелік нұсқауларды мұғалімдер білімін жетілдіру институтында пайдалануға болады.

Зерттеу жұмысы күрделі және көпсалалы проблеманы жан-жақты ашып көрсетуді мақсат тұтпайды. Оның шешімі қазақ халқының мәдени мұрасын студенттердің эстетикалық талғамын, студенттердің танымын, студенттердің көзқарасын, студенттердің мұратын қалыптастыруда пайдаланудан көрінеді.

 

Диссертацияның  негізгі мазмұны мынадай басылымдарда жарияланды:

 

Ғылыми  мақалалар:

 1 Қазақ рухани мәдениетіндегі қымбат қазыналар және өркенниеттілікке ұмтылыс хақында. Ғылыми мақалалар жинағы. - Алматы: Қазақ мәдениет және өнертану ғылыми-зерттеу институты, 2000. - Б. 219-225.

2 Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру // «Қазақстан мектебі», №- 11-12,  2001. – Б.18–20.

3 Адамға әсемдік жарасады // «Ұлағат», №6-2001. - Б. 38 - 41 б.

4 «Ата-баба жолы» дәстүрінде жастардың эстетикалық мәдениетін қалып-тастырудың маңыздылығы // «Ұлт тағылымы», №6/2001. - Б. 13-19.

5 Әдептілік - әдемілік // «Қазақстан мектебі», №1-2002. - Б. 61-63 б.

6 Қазақ мәдениетіндегі ұлттық рухани өрлеудің қайнар көздері // «Ұлт тағылымы», № 1, 2002. - Б. 4-10.

 

 

7 Өнердің ұлы өнегесі // «Ұлағат», № 4/ 2002. - Б. 20-23 б.

8 Әсемдік сыры - әдептілікте // «Қазақ тілі мен әдебиеті» , № 6/2002. - Б. 56-57.

9 Тәрбие басы тіл // «Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектептерінде». №1/2002. - Б. 6-8.

10 Эстетикалық мәдениет сабақтастығы хақында // «Қазақстан мектебі», №5/2002. - Б. 52-54.

11  Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру // Қазақстан жоғары мектебі», №3/2002. - Б. 140-145.

12 Жақсы ән мен күй жан азығы // «Қазақстан мектебі», №6/2002. - Б. 50-53.

13 Табиғат та сұлулықтың кәусар бұлағы // «Ұлт тағылымы», № 2/2002. - Б. 85-91.

14 Тұлғаның эстетикалық мәдениетін қалыптастыру // «Поиск-Ізденіс», №3/2002. - 207-209 б.

15 Болашақ маманның мәдениетін қалыптастыру // «Білім-Образование», № 3 (9)/2002. - Б. 25-26.

16 Студент жастардың мәдени тәрбиесінің тиімділігін арттыру мәселесі // Абылай хан атындағы ҚХҚжӘТУ Хабаршысы, № 1 (4)/2002. - Б. 35-37.

17 Адамның сырт көрінісі мен рухани жан тазалығының сұлулығына тәрбиелеу // «Ұлт тағылымы», №4/2002. - Б. 7-11.

18 Шетел тілдерін оқытуда студенттердің эстетикалық мәдениетін тәрбиелеу // «Қазақстан мектебіндегі шетел тілдері», №6/2002. - Б. 42-45.

19  Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру -  зиялы адам тәрбиелеу шарты // «Ұлт тағылымы», №1/2003. - Б. 19-22.

20 Студенттердің көркемөнер әрекеттері мен шығармашылықтарын ұйымдастыру // «Білім-Образование», №4/2002. - Б. 21-26.

21 Студент жастардың мәдени тәрбиесінің тиімділігін арттыру мәселесі // Абылай хан атындағы ҚХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ,  № 1(4)/2002. - Б. 35-38.

22 Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру, тұлғаны жетілдірудің нәтижелі құралы // Абылай хан атындағы ҚХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ,  №1(5)/2003. - Б. 104-108.

23 Эстетикалық мәдениет және оның адам өміріндегі маңызы // Орта-Азия университетінің ХАБАРШЫСЫ, №2/2003. - 67-70 б.

24 Әсемдікке тәрбиелеуде ұлттық тағылымдардың маңыздылығы // «Сыныптағы тәрбие», 3/ 2003. - Б. 6-8.

25 Оқыту процесінде оқушылардың эстетикалық тәрбиесін жетілдіру мәселесі // «Қазақстан мектептеріндегі шетел тілдері», № 5 (17)/ 2004. - Б. 15-22.

26 Оқушы жастарды әсемдікке тәрбиелеуде клуб жұмыстарының маңыздылығы // «Сынып жетекшісі», №5 – 2004. - Б. 37-41.

27 Оқыту теориясы және практикасының эстетикалық аспектісі // Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ, «Педагогика ғылымдары сериясы», №4(11), 2005. - Б. 119-127.

28 Формирование эстетической культуры студенческой молодежи // Вестник Кыргызского Национального Униврситета им. Ж.Баласагуна: Серия 1. Гуманитарные науки. -Вып. 3. -Филология, Языкознагие, Государственный язык. - Б.: КНУ, 2005. - С. 41-42. 

29 Университеттік білім беру жүйесінде студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың өзектілігі // Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ «Хабаршысы». «Педагогика ғылымдары» сериясы, № 6(13), 2006. - Б. 126-133.

30 Студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың әдіснамалық тұғырлары // Абай атындағы ҚҰПУ «Хабаршысы». «Педагогикалық ғылымдар сериясы», № 3(15), 2007. Б.73-79.

31 Студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың мәдени-тарихи тұғырлары // Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ «Хабаршысы», № 1 (16), 2007. - Б.131-140.

32 О методологических основах формирования эстетической культуры будущих учителей в системе университетского образования // Респуб. научно-теоретич. Журнал «Наука и новые технологии». – Бишкек, № 6 -2009. - С.271-273.

       33 К проблеме формирования культурно-эстетической основы у студентов в системе университетского образования // Uzluksiz ta’lim. Ilmiy-uslubiy jurnal. Тошкент – 2010. Б. 79-84.

34 К вопросу о теоретических основах овладения будущим учителем эстетической культуры в системе высшего образования //Materialy VI mezinarodni vedecdko-prakticka conference <PREDNI VEDECKE NOVINKY – 2010>. Dil 4. Ekonomicke vedy: Publishihg House <Pedagogika. Filologike vedy. Hudba a zivot> s.r.o. – 104 stran (39-44).

35 Студенттердің эстетикалық мәдениетін қалыптастыруда мәдени мұраның мәні // Респуб. научно-теоретич.журнал «Наука и новые технологии». – Бишкек, № 3-2010. – С.244-249.

 

Ғылыми  конференциядағы баяндамалар:

36 Қазақ жастарының эстетикалық мәдениеті хақында. Республикалық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. 2-3 маусым 2000 ж.. ІІ том (ІХ шығуы). - Алматы: «Қазақ университеті», 2000 ж. - Б. 79-82.

37 Жастардың эстетикалық мәдениетін қалыптастырудың кейбір мәселелері. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. 13-14 қараша, 2000ж. Жетісай гуманитарлық колледжінің жинағы. - Жетісай, 2000 ж.  - 76-79 б.

38 Эстетикалық мәдениеті қалыптаспаған адам, экономикалық тұрғыдан да тиімсіз. Материалы межвузовской научно-практической конференции. Часть І. - Алматы: КазГУМОиМЯ, 2000 г. - С.20-24.

39 Жастардың эстетикалық мәдениетін халықтық тәрбие дәстүрінде халыптастырудың маңыздылығы. Материалы международной научно-теоретической конференции. - Алматы: КазГУМОиМЯ, 2001. - С.171-174.

40 Студент жастардың эстетикалық мәдениетін қалыптастыру - педагогикалық өзекті мәселе. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. 13-14 ақпан 2003 ж. - Алматы: АлМУ. - 2003. - Б. 258-265.

41 Адам өміріндегі эстетикалық мәдениеттің маңызы. Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. І Бөлім. 23-24 қазан 2003 ж. - Алматы: Абылай хан атындағы ҚХҚжӘТУ, 2003. - Б. 193-197.