Бастауыш класс оқушыларының қарым-қатынас психологиялық тренингін ұйымдастырудың ерекшеліктері

      Шығармашылыққа  негізделінген драматизациялауды қажет ететін тапсырмалар да ғасырлар қойнауынан аршылып алынған ертегі, аңыздар желісінде жүзеге асыруды талап етеді. Қарым-қатынасты жетілдіруге арналып қарастырылған біздің тренинг шешетін мәселесіне орай екі блоктан тұрады:

           1) оқушылардың коммуникативтілік дағдыларымен біліктерін зерттеу, актуализациялау және жетілдіру;

         2)  оқушылардың тренинг барысындағы қарым-қатынасының дамуын анықтап, сабақ сценариін мәселеге бағыттап отыру.

         Тренинг барысында балалар тобының  ерекшеліктері анықталды. Тренингтің  балалар белсенділігіне орай  қалыптасу, толқып даму, тұрақтану және тапсырмаларды орындау кезеңдері белгілі болды. Оқушылардың тренингтік ситуацияларға бейімделуіне уақыт керектігі тағайындалды. 6-7 жастағы оқушылардың тренинг барысындағы әсері «бала-бала» жүйесіндегі қарым-қатынас ерекшеліктеріне, әсерге байланысты екенін эксперимент көрсетті. Тренинг әсерінен балалардың өзара қақтығысулары болатындығы, мұның өзі әрбір баланың коммуникативті іс-әрекетінің дамуына қазғаушы күш болатындығы дәлелденді. Топ ішіндегі қақтығысу сәттер ойын түрлерімен байланысты шығып отырды. «Бала-бала» жүйесіндегі қақтығыстар себептерімен түрлері белгілі болды. Біздің зерттеулер тренингті 6-7 жастағы оқушылардың коммуникативтілік даярлығы  әртүрлі деңгейдегі балалармен ұйымдастыра беруге болатындығын көрсетті. Тренингтік сабақтардың тек

                                                                                44

қарым-қатынастың жетілуіне ғана емес, балалардың жалпы психикалық дамуына әсері  байқалды.

         Зерттеу жұмысының нәтижелері  мынандай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:

      1.  6-7 жастағы оқушылардың қарым-қатынасының дамуы баланың белсенділігінің бірден бір алғы шарты.  Балалардың коммуникативті іс-әрекетті қарым-қатынас қажеттілігі, мотивтері, мазмұны, тәсілдері, құралдары, формалары және коммуникативті біліктілік арқылы сипатталады.  Қарым-қатынастың бұл сипаттамаларының балалардың жас ерекшелігіне байланысты әр түрі әр деңгейі болады.

      2. 6-7 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын зерттеуде олардың коммуникативті дағдыларымен біліктері, вербалды және вербалды емес қарым-қатынас жасау ерекшеліктері басты назарда болуы керек.

      3. Осыған орай соңғы кездері  психологияда кеңінен қолданылып  жүрген топтың жұмысқа негізделген  интенсивті оқыту әдіс-тренингтік  сабақтарды ұйымдастырудың қажеттігі  анықталды. Бүгінгі күнге дейін  бастауыш мектеп жасындағы балалар үшін арнайы тренинг бағдарламалары тарала қойған жоқ. Егер болса да, тренингтің ерекшелігі ескеріліп, қазақ балаларына арналған сабақтар әдістемесі ғылыми қорға түсе қойған жоқ. Осы позициядан балалардың ұлттық санасын, жас ерекшелігін ескере отырып тренингтік сабақтың жаңа нұсқасы (варианты) жасалды. Біз ұсынған тренингтің құрамдас компоненттері:  1) қыздырушы жаттығулар;  2) рольдік-импровизациялық және сюжеттік ойындар; 3) ойын-пікірталас пен шығармашылаққа негізделген, драматизациялауды қажет ететін тапсырмалар. Сонымен қатар рәсім түрлері де қазақ балаларының қарым-қатынас жасау ерекшелігіне лайықталды. Мұнда қыздырушы жаттығулар қазақтың ұлттық ойындарынан тұрады. Ал ойын түрлері балалардың әлеуметтік ортасы, өзіне қатысты мәселелер аймағынан алынды. Ойын пікірталас мазмұны қазақтың ұлттық құндылықтар контекстінде, мәдениетті қарым-қатынас жасауға эмпатия, идентификация және рефлексиялық қарым-қатынас механизмдерін жетілдіруге түрткі болатындай метафоралар, тақырыптер таңдалып алынды.

      4. Шығармашылыққа негізделінген драматизациялауды қажет ететін тапсырмалар да ғасырлар қойнауынан аршылып алынған ертегі, аңыздар желісінде жүзеге асыруды талап етеді. Қарым-қатынасты жетілдіруге арналып қарастырылған біздің тренинг шешетін мәселесіне орай екі блоктан тұрады:

      1) оқушылардың коммуникативтілік дағдылары мен біліктерін зерттеу, актуализациялау және жетілдіру;

      2) оқушылардың тренинг барысындағы қарым-қатынасының дамуын анықтап, сабақ сценариін мәселеге бағыттап отыру.

      5. Тренинг барысында балалар тобының ерекшеліктері анықталды. Тренингтің балалар белсенділігіне орай қалыптасу, толқып даму, тұрақтану және тапсырманы орындау кезеңдері белгілі болды. Баплалардың тренингтік ситуацияларға бейімделуіне уақыт керектігі тағайындалды. 6-7 жастағы балалардың тренинг барысындағы әсері «бала-бала» жүйесіндегі қарым-

                                                                                45

қатынас ерекшеліктеріне, әсерге байланысты екенін эксперимент көрсетті. Тренинг әсерінен балалардың өзара қақтығысулары  болатындығы, мұның өзі әрбір  баланың коммуникативті іс-әрекетінің дамуына қозғаушы күш болатындығы дәлелденді. Топ ішіндегі қақтығысу сәттер ойын түрлерімен байланысты шығып отырды. «Бала-бала» жүйесіндегі қақтығыстар себептері мен түрлері белгілі болды.

      6. Біздің зерттеулер тренингі  6-7 жастағы балалардың коммуникативтілік даярлығы әртүрлі деңгейдегі балалармен ұйымдастыра беруге болатындығын көрсетті. Тренингтік сабақтардың тек қарым-қатынастың жетілуіне ғана емес, балалардың жалпы психикалық дамуында әсері болатыны негізделді.

        Бастауыш, орта класс оқушыларының қарым-қатынасын жетілдіруде де, басқа психологиялық мәселелерге қатысты да тренингтік оқыту тәжірибесі, белсенді әдістердің әсері әзірше жан-жақты психологиялық зертеу кезегін күтуде. 

46

                  ПАЙДАЛАНЫЛҒАН   ӘДЕБИЕТТЕР                                     

1.   Эльконин  Д.Р. Психическое  развитие в детских  возрастах. – М.,         Воронеж, 1997. – 416 с.
2.    Божович Л.И.  Проблемы  формирования  личности.  2-е изд. – М., Воронеж, 1997. – 352 с.
3.    Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С.  Қазақтың тәлімдік ой –пікір антологиясы. – Алматы,  Мектеп, 1994. – 252 с.
4.    Алдамұратов Ә.Ж. Жалпы психология. –Алматы, Білім,  1996 – 224 б.
5.    Петровская Л.А.  Теоретические методические проблемы социально- психологического тренинга. – М., Изд-во  МГУ,  1982. – 168 с.
6.    Яценко Т.С. Социально-психологическое обучение в подготовке будущих  учителей. – Киев,  1987.- 260 с.
7.    Ковалев А.Г. Личность и пути ее формирования. – М., Изд-во  МГУ, 1970. – 305 с.
8.   Урунтаева Г.А.  Диагностика психологических особенностей дошкольника. – М., Педагогика,  1999. – 291 с.
9.   Леоньтев  А.Н. Деятельность сознание личност. –М., Политиздательво, 1977-304 стр.
10.   Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка. М., Педагогика,  1997.- 350 с.
11. Шерьязданова Х.Т., Суркова Т.И. Педагогу о стиле общения с детьми. – Алматы, Рауан, 1996-145с.
12. Исмаилов Д.А., Абишева Ж.А. Развитие личности ребенка в процессе предшколной подготовки. А., Рауан, 1998 -155с.
13. Ананьев Б.Г. Избранные психолог тр. В 2-х томах – М.: Педагогика, 1980 -230с.
14. Бодалев А.А: Личность и общение. М., Педагогика, 1983- 271с.
15. Антонова Т.В. Роль Общения в регулировании отношений детей дошкольном возрасте. Автореф. Дис. Кан. Псих. Наук. – М., 1983-28с.
16. Агеев В.С. Межгрупповое взаимодействие и внутригрупповые социально-психологические процессы // Вест. МГУ. Сер. 14. Психология 1983 №2 –с.8-15.
17.   Кемпински А. Психопотология неврозов. Польское  медицинское изд-во,  Варшава,  1975. – 132 с.
18.   Петровский А.В. Введение в психологию. М., Просвещение, 1995. – с.280-309.
19. Мухина В.С. Возрастная психология. М., Педагогика, 1998. -381с.
20. Годовикова Д.Б. Соотношение активности детей в общениес взрослыми и исследовании новых предметов // Общение и его влияние на развитие психики дошкольника / Под ред. М.И.Лисиной. – М., Педагогика, 1974. – 146с.
21. Галигузова Л.Н. Влияние потребности в общении на избирательность восприятия зрительных воздействий у детей раннего возраста //

                                                                                                                            47

     Иследования по проблемам возрастной и педагогической психологии /  

    Под ред. В. В. Давыдова и М.И.Лисиной М., 1978. – с.26-38.

22. Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. Алма-Ата, Изда-во КазГУ, 1992 – 195с.
23. Синдоренко Е.В. Психодраматический и педирективный подход в групповой рабоие с людбми. Методические описания и комментарии. СПб, 1992. -284с.
24. Рудестам К. Групповая психотерапия. Спб., Питер, 2000. – 15с.
25. Вачков И. Основы технологии группового тренинга. М., Изд-во «Ось-89» 1999. – 176с.
26. Плеханов Г.В. Письма без адреса. Письмо 3-е Собр.соч. Т. 14- М., Изд-во 1925. -254с.
27. Елікбаев Н. Ұлттық психология. А., Қазақ университеті, 1992.-б.9-26
28. Ломов В.Ф. Психические процессы и общение // Методические проблемы социальной психологий. – М., 1975. – 286с.
29. Валиханов Ч. Собрание сочений в пяти томах. Т1., Алматы, 1984. -304с.
30. Тажибаев Т. Просвещение и школы Казахстана во второй половине XIX века. А., 1962.-36б.
31. Айтпаева А.К. Казахские народные игры как средство воспитания младших школьников: Автореф. канд. пед. наук. А., 1997. – 24с.
32. Сағындықов Е. Қазақтың ұлттық ойындары. – А., Рауан, 1991. -174б.
33. Муканов М.М. О казахском устном твочестве: пословицы и ийтыс их отношение к трактовке интеллектуальной деятельности. – А., Ғылым, 1975. –с.100
34. Ерментаева А.Р. Особенности национальных казахских школ. // Человек. Общество. Наука: Тез.докл. М., 1993. –с.9-12.
35. Сухолинский В.А.Коллективтің құдіретті күші. А., Мектеп, 1979,- б.28-31, 60-69.
36. Потанин Г.Н. Очерки Северо-Западной Монголии. – М., 1970.-45с.
37. Алекторов А.Е. О рождений и воспитании детей у киргизов. О правах и властей родительской // Оренбургский листок. 1891. №31. – с.5-10.
38. Диваев А. Как киргизы развлекают детей // Этнографическое обозрение. 1908-№1-с.; Игры киргизских детей // Торгайская газета. 1905. -№152; Бесік жыры  // « Сана» – 1923, -№3,43; Киргизские колибельные песни // Известия Туркестанского отдела РГО. 1905. Т2.
39. Сейфулин С. Қазақ әдебиеті, 1-кітап. Қызылорда, 1932. -155б.
40. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. М., Педагогика, 1991.-с.135-143.
41. Корницская С.В. Влияние содержание со взрослым на отношение к нему ребенка. Автореф. кан. дис.-М., 1975.-23с.
42. Смирнова Р.А. Влияние формы общения со взрослым на эффективность обучения дошкольников // Вопросы психологии. -1980. -№5.-с. 105-112.
43. Репина Т.А. Социально-психологическая характеристика группы детского сада. –М., Просвещение, 1988. -15 
    

Қазақстан Республикасының  білім және ғылым  министрлігі

Қ.Жұбанов  атындағы Ақтөбе мемлекеттік  университеті 
 
 
 
 
 
 
 
 

Дипломдық жұмыс  

«Бастауыш класс оқушыларының қарым-қатынас психологиялық тренингін ұйымдастырудың ерекшеліктері». 
 
 

                                      Орындаған: 050503 «Психология»

                         мамандығының 4 курс студенті Оразбаев  Жандос  
 
 
 

                                                                                  Ғылыми жетекші:

                                                                                ТжҚП кафедрасының 

                                                                                  оқытушысы А.А.Утеуова 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                              Ақтөбе – 2008ж.