Девиантты мінез құлық

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ...........................................................................................................

 І-ТАРАУ. «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері........................................................................................

1. Оқушылардың бойында рухани-адамгершілік мәселелесінің зерттелу деңгейі......................................................................................................
2. Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың әлеуметтік-психологиялық негіздері...............................
3. «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық үлгісі..........................................................................................................................

ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................................................................

ҚОСЫМША....................................................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ГЛОССАРИ

 

Рухани-адамгершілік тәрбие - бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.

«Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білімі – балаларға, жеткіншектерге және жастарға жалпыадамзаттық және ұлттық рухани құндылықтарды меңгертіп, адамгершілік қасиеттерге үйретуге бағытталған мемлекеттік білім беру бағдарламасы.

Құндылық – іс-әрекеттің әдісі мен құралдарын анықтайтын идеяның, көзқарастың және оларға сәйкес әлеуметтік психологиялық құрылымдардың жиынтығы. Тұлғалық құндылықтар қажеттілікпен өзара әрекет жасай отырып, социогенез үрдісінде қалыптасады. Адам әлеуметтік тәжірибесін өзіндік құндылыққа айналдырады. Құндылықтар адамның мінезінің күрделі, тұрақсыз, түр өзгеріске ұшырап отыратын реттегіштері.

 

 

 

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Еліміздің егемендігі нығайып, ертеңіне сеніммен қадам басқан шағында заманына сай адамын тәрбиелеу басты міндет. Осы өрелі жолда ұрпақ өнегесі, олардың адамдық болмысы жайлы ой толғап, рухани-адамгершілік білім беруді басты идея етіп ұстанатын «Бөбек» қорының президенті С.Назарбаеваның «Өзін-өзі тану» авторлық бағдарламасының алға қойған мақсатының өзі ерекше.

Себебі өзін-өзі тану баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін сыйлауға, өзгелердің талқы-талдауына тәуелді  болмауға, өзін-өзі жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында  өзінің бағыт-бағдарының болуына, өз бетінше  шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін жауапкершілікті  сезіне білуге тәрбиелейді.

Жеке  тұлға мен қоғам құндылықтарының  жандануы адам өмірінің негізгі тамыры болып саналатын руханилық, адамгершілік, төзімділік, ар мен намыс, парыз бен  жауапкершілік сияқты жалпы адамзаттық қасиеттердің өзектелуін талап етіп отыр. Осыған байланысты қоғамның қазіргі  мақсаты тәрбие үрдісін рухани-адамгершілік құндылықтарға бағдарлау болып  табылады.

Тұлғаның  рухани-адамгершілік құндылықтарын  қалыптастырдың  теориялық-практикалық  негіздері Аристотель, Сократ, Платоннан  бастау алып, Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, А.С.Макаренко, Б.С.Гершунский, И.П.Подласый, Н.Е.Щуркова т.б. еңбектерінде жалғасын тапты.

Рухани-адамгершілік құндылықтардың мәні, тәрбиелік маңызы туралы қоғам қайраткерлері, ғұламалар, ұлы педагогтар: Әл-Фараби, Ж.Баласағұни, Қ.А.Йассауи, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ш.Құдайбердіұлы, А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтар  өз еңбектерінде құнды ой-пікірлерін қалдырып кеткен. Рухани құндылықтардың әлеуметтік-философиялық негіздері  С.Нұрмұратов, Е.Әлсатов, Б.С.Ерасов, құндылыққа бағдарлау негіздері Н.Г.Нұрғалиева, А.Қ.Каплиева С.С.Тлеуова, Д.Ә.Нұрғалиева, адамгершілік тәрбиесін жетілдіру  А.А.Калюжный, Ж.С.Хасанова, А.А.Аманжолова, адамгершілік тәрбиесін жетілдірудің этнопедагогикалық негіздері К.Ж.Қожахметова, С.А.Ұзақбаева, Р.К.Төлеубекова, Ж.Б.Сәдірмекова, А.К.Қисымова, Б.Қ.Өтешеваның еңбектерінде, ал рухани-адамгершілік тәрбиенің  даму тарихы Қ.Б.Сейталиев, А.П.Сейтешов т.б. педагогтар еңбектерінде қарастырылған.

Жеке  тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу мен  өзін жетілдіру мәселесі К.А.Абульханова-Славская, А.А.Вербидский, Ю.М.Орлов, В.Г.Романенко, И.И.Чеснокова және т.б., өзін-өзі  бағалаудың ерекшеліктері, тұлғалардың  өзара қарым-қатынасы туралы мәселелерін  Н.Е.Анкудинова, А.И.Липкина, В.С.Магун, Е.И. Савонько, В.Ф.Сафин және т.б. ғалымдардың  еңбектерінен көруге болады.

«Өзін-өзі  тану» бағдарламасының педагогикалық-психологиялық  мәселелерімен соңғы жылдары  С.А.Назарбаева, У.И.Ауталипова, Г.М.Касымова, Х.Т.Шерьязданова, М.Ж. Жадрина, А.С. Сейтақов, Р.О. Ізғұттынова, Ұ.М. Әбдіғапбарова,  Ж.Ж. Әкімбаева, Ғ.З. Байжасарова, Б.А. Әрінова, Ж.Б. Қажығалиева, т.б. айналысуда.

Тұлғаның  рухани-адамгершлік қалыптасуына арналған көптеген басылымдардың болғанына  қарамастан «өзін-өзі тану» курсын оқытуда  оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру туралы нақты әдістемелік бағыттар  әлі  де болса жеткіліксіз.

Сонымен, зерттеу барысында  бүгінгі қоғам талабына сай оқушылардың  «өзін-өзі тану» курсында рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастыру мәселесі теориялық тұрғыда негізделгенмен, практикалық және әдістемелік айқындалуының  жеткіліксіздігі арасында қайшылық орын алып отыр, деуге толық негіз бар.

Сондықтан, диссертация жұмысының  тақырыбы  ««Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру»  деп белгіленді.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

Жұмыс мақсаты: өзін-өзі тану курсында рухани-адамгершілік құндылықты айқындайтын мазмұнын анықтау, жүзеге асыру және ғылыми негіздеу.

Зерттеу нысаны: мектептегі рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру үдерісі.

Зерттеу пәні: тәрбие үдерісінде оқушыларда рухани адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен үлгісі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, мектепте өзін-өзі тану курсын оқыту барысында оқушыларда рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық тұрғыда негізделіп, мазмұны анықталып, әдістемелік жағынан қамтамасыз етілсе, онда, ұлттық сана-сезімі жоғары рухани-адамгершілік құндылықтары қалыптасқан тұлға тәрбиелеуге мейлінше мүмкіндіктер туындайды және оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға, өзін-өзі тәрбиелеуге ықпалын тигізеді, себебі, өзін-өзі тану курсын оқыту барысында оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтары жүйелі қалыптасып, рухани дамудың жаңа деңгейіне қол жеткізуге болады.

Зерттеу міндеттері:  

• «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушыларға рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздерін айқындау;
• «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушылардың бойында рухани-адамгершілік құндылықтарын дамытудың үлгісін жасау, өлшемдерін, көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтау;
• «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушылар бойында рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастырудың әдістемесін жасау, оның тиімділігін тәжірибелік-педагогикалық жұмыс жүзінде тексеру.

Зерттеу әдістері: философиялық, психологиялық-педагогикалық, әлеуметтік әдебиеттерді зерттеу, педагогикалық тәжірибелерді талдау және жалпылау; мектептегі оқу-тәрбие үдерісін бақылау; оқушыларға сауалнама жүргізу; пікірталас, әнгіме өткізу; педагогикалық тәжірибе жүргізу, алынған мәліметтерді статистикалық өңдеу.

Зерттеудің теориялық және практикалық  мәні:

• «Өзін-өзі тану», «рухани-адамгершілік», ««өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушыларда рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастыру» ұғымдардың мәні нақтыланды;
• Оқушыларда рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастырудың үлгісі жасалды;
• «Өзін-өзі тану» курсын оқыту барысында оқушыларда рухани-адамгершілік құндылықтар қалыптастырудың ...............................

 

 

 

 

 

 

 

 

8

1.1 Рухани-адамгершiлiк құндылықтар  жүйесінің зерттелу деңгейі

 

Мектеп  адамды қоғамның экономикалық, мәдени, саяси салаларында іс-әрекет жасауға  даярлайды. Қазақстанның білім беру жүйесі осы мақсатта оқушының тұлғалық құндылығын алдыңғы орынға қоя отырып, оның руханилығын, даралығын, құзыреттілігін дамытуға бағыт алған. Қазақстан  Республикасының білім беру саласындағы  құжаттары осы саясатты жүзеге асыруда  бірқатар қадамдар жасаған.

Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылға дейінгі бағдарламасының  міндеттері адамның құқықтары мен  бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу  болып табылады. ҚР-ның «Білім туралы»  Заңында білім беру саласындағы  мемлекеттік саясаттың принциптерінің бірі білім берудің ізгіліктік және дамытушылық сипаты, азаматтық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке адамның еркін дамуының басымдылығын белгілейді. Білім берудің басты  құндылығы ретінде тұлға, рухани-адамгершілік категориялар, ізгіліктік қағидалар: бірлік, теңдік, өзара ықпалдастық және төзімділік бекітілген. Оқушы тұлға мен қоғамды  қалыптастыратын мәдениетті түсінуі  және бағалай білуі үшін адамдармен құндылық-саналы ынтымақтастық әрекет жасай алуы тиіс. Осы принципті  жүзеге асыру ізгіліктік тұжырымдамасына  негізделген, мақсатты ұйымдастырылған, өзара байланысты әрекеттер және мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығы үдерісін қажет етеді (3, 4, 5, 6). 

Қазіргі тәрбиенің басты бағыты – оның көзқарас негіздеріне бағытталуы, тұлға  құндылығына қайта оралуы. Педагогика мен практиканың адамға, оны дамытуға, ізгіліктік дәстүрді қайта жаңғыртуға бағытталуы - өмірлік мақсат ретінде  танылады. Бұл мақсатқа қол жеткізу  үшін педагогиканың әдіснамасы болып  табылатын білім берудің ізігіліктік  философиясы қайта жандандырылуда. Осы талапқа сәйкес, педагогиканың  әдіснамасы – бұл білім беру философиясының ізгіліктік мәнін белгілейтін педагогикалық  таным мен ақиқат шындықты өзгерту  жайындағы теориялық қағидалардың жиынтығы.

Оқушыларға  рухани-адамгершiлiк тәрбие беру –  қазiргi мектептердiң ең маңызды мiндеттерiнiң  бiрi. Бұл заңды да, өйткенi бiздiң  қоғам өмiрiнде адамгершiлiк бастамаларының рөлi барған сайын артып, моральдық  фактордың ықпал аясы кеңейiп  келедi. Ұлттық мәдениет тарихының қайта  жаңғырып өркендеуі, халықтың рухани мұрасы мен дәстүрлерін қастерлеу –  оның дүниежүзілік өркениеттер арасындағы өзіндік дербестігінің көрсеткіші. Осы өркениетті өзгертіп, оны дәріптеп, дамытатын адам болып табылады.

Адам –  адамзаттық, даналық болмысын өз бойына жинақтаған тіршілік иесі. Ал тіршілік иесі - әлемдегі сан алуан халықтың, мемлекеттің, этникалық немесе әлеуметтік топтардың, адамдардың ортақ белгілері  мен ұқсастықтарын біріктіретін жалпы адамзаттық құндылық түзетін  пенде [7]. Қазiргi кезде қоғам өзгерiстерiнiң  шешушi факторы – адам, сондықтан  “Адам-қоғам”, “Адам-әлем” қатынастарынан адамдардың әлемге, қоршаған орта, қоғамға  көзқарасы қандай ұстанымдарға қатысты, әлемдегi құндылықтарды түсiну де маңызды. Құндылық қатынастар философияның негiзгi мәселелерiнiң бiрi – “Адам-әлем”  қатынасының ғажап құбылыстары  мол, ерекшелiктерi, құндылығы жеткiлiктi, әсiресе адамның ең жоғарғы қасиеттерiне ұмтылысы үздiксiз жалғасады. Адамның  қоғамға қатынасының ерекшелiгi адамның  адамға қатынасы, ұлы, дана адамдар, ғажап  пiкiрлер, еңбектер жасаған, өнер атаулыға қарап, көрiп, тыңдап-қуану, сүйсiну, таңдану, табыну пайда болады.