Туберкулез

Бірінші айтылған ой дұрыс, ал екіншісі — өтірік. Адам кез келген уақытта тез арада  өліп кетуі мүмкін. Жауынгер жасушалар  әлсірей береді және ағза күн өткен  сайын жаңа микробтарға мойынсұнғыш  келеді. Тіпті адам тәуір болып  көрінгенімен, оның төрінен көрі жақын.

 

Түкке тұрғысыз дәрілер

Бірнеше жыл бұрын Угандада туберкулездің  дәрісін ЖҚТБ-ның дәрісі деп қолданған. ЖҚТБ-ға шалдыққан адамдардың көпшілігі  дәл осы туберкулезден өледі. Дәрі ЖҚТБ-ны емес, туберкулезді құртады. АҚШ-та мерездің (сифилис) дәрілерін  ЖҚТБ-ның дәрісі деп атаған. Бірақ  олар тек мерезден ғана айығуға көмектескен. Кейбір адамдар ЖҚТБ-ның дәрісі деп  арнайы диеталарды, жеке отырып тамақтану, көп мөлшерде дәрумендерді (витамин) ішуді, жаттығулар, ұйқы және түрлі комбинациядағы психотерапияны жарнамалауда. Бұлардың құны қанша?

Егер  сіздің жауынгер-жасушаларыңыз жақсы  жұмыс істемейтін болса, онда сіздің иммунитетіңізді нығайтатындардың бәрі де денсаулығыңызды сақтауға көмектесетіні  рас. Және керісінше: сіз өзіңізді қажытатын  әрі ауруға септігін тигізетін нәрселерден  аулақ болуыңыз керек. Дұрыс мағына өзіңізге күтім көрсетуді нұсқайды: жүйелі түрде дұрыс тамақтану, қандай да бір жаттығулар жасау, салмағыңызды бірқалыпты ұстау, көбірек жаңа піскен жемістер мен көкөністерді жеу, шылым  шегуді доғару, ішімдіктер мен басқа  есірткілерден бас тарту, жеткілікті ұйықтау. Осындай көп қаржы талап  етпейтін нәрселер көптеген адамдардың, әсіресе, ЖҚТБ-мен ауыратындар мен  АҚТҚ-ны жұқтырғандардың денсаулығын  сақтап, өмірін ұзартады.

Алайда  кейбіреулер түрлі қымбат әрі  пайдасыз дәрі-дәрмектерді жарнамалайды. Көпшілік ЖҚТБ ауруын пайдаланып ақша жасайды.

  Анти-ретровирустық емдеу тәсілі  және тағы басқа өте қымбат  дәрі-дәрмектердің бар екендігі  рас. Дегенмен, олар отты толығымен  өшірмей, оны тек тұншықтырып  қана қояды. Олар улы болғандықтан, мөлшері асып кетсе, адам өліп  қалады, яғни көптеген қосымша  күрделі анализдер қажет. Бұған  қоса бұл дәрі-дәрмектерді өмір  бойы қабылдау керек.

Дамымаған елдерде жыныстық қатынасқа түсу үшін адамдардың бәрі де сақтандырғышты қолдана алады деп ойлау қаншалықты ақымақтық болса, осы кішкене  арзанырақ дәрі-дәрмектер қалайда  әлемдегі ең кедей тұратын халықтың басым көпшілігінің өмірін өзгертеді  деп сену — соншалықты ақымақтық. Тіпті сіз осы дәрі-дәрмектерді  сатып алатындай жағдайыңыз болса  да, оларды жақсы жабдықталған зертханалар  мен тәжірибелі дәрігерлер тобының  көмегінсіз қабылдау пайдасыз әрі қауіпті  екенін есте сақтаған абзал. Бұл дәрілерді  қолданудың ең дұрысы оларды ЖҚТБ-ға тапсырылған  тест анализі оң нәтижелі болған жүкті  әйелдерге беру. Бұның мақсаты  туылмаған нәрестенің ауруды жұқтыру  қаупін азайту.

 

Ал вакциналар ше?

Вакциналар  вирусты инфекцияларға қарсы  тұратын біздің жалғыз қаруымыз. Полиомиелит, көкжөтел, қызылша және басқа аурулар  вакциналардың арқасында сирек  кездеседі. Дүниежүзілік шешек ауруына  қарсы күрес бағдарламасы осы  ауруды жер бетінен кетіруге көмегін  тигізді. Онда неге ЖҚТБ-ны де солай  жойып жібермеске?

Вакциналаудың мәні сіздің ағзаңызға зияны жоқ  микробты енгізу, бірақ оның сыртқы пішіні тура ауру қоздырғыш микроб тәрізді. Бір апта бойы адам денесінде  олармен күресетін арнайы антиденелер  қалыптасады. Алғашқыда бұл уақытты  көбірек талап етеді. Келесі рет  осы микроб кездескенде, сіздің жауынгер-жасушаларыңыз  олармен күресуі үшін бар-жоғы бір  не екі сағат қана уақыт кетеді. Жауынгер-жасушалaр олармен тіпті  бірнеше жыл бұрын кездессе де, микробтарды естерінде сақтай алады.

Егер  ағзада басқа бір қауіпті микроб байқалса және оның пішіні ағзаның  бұрынғы кездестіргеніндей болса, айталық адам полиомиелиттен өлмей  жеңіл ғана сырқаттанып, бірнеше  күннен кейін айығып кетеді. Вакцина  дененің қорғану қабілетіне, яғни, иммунитетті нығайтқан.

 

Бүркенудің  шебері

ЖҚТБ-ны қоздырған АҚТҚ үнемі өз пішінін өзгертіп отыратындықтан, қорғаныш жасушалары олардан көз жазып қалады. Егер бүгін адам ағзасына вакцина жіберілсе, ол оны бірнеше күн бойы қорғайды. Ал бір ай өткеннен кейін не болады? Біздің мәселеміз жауынгер жасушаларға қарсы тұратын иммунитеті бар вируста. Сондықтан да сіздің денеңіз шынымен одан құтылуға еш дәрменсіз. Өз пішінін өзгерте алатын басқа да вирустар бар. Мүмкін сіз неге тұмау жұмыс пен мектептен қалудың басты себепкері немесе неге біз әлі күнге дейін әдеттегі суық тиюге қарсы тұра алмаймыз деп ойлаған да шығарсыз. Бұның себебі бұл аурулардың екеуі де сіз әрбір ауырған сайын пішіні өзгеріп тұратын вируспен байланысты. Сіз өз тұмауыңызды досыңызға және көп адамға жұқтырғанша, вирус әлемнің жартысын аралап шығып, мыңдаған адамға жұғып, пішінін өзгертеді. Әрбір инфекцияны жұқтырған адамның жұтқыншақ жасушаларында жаңа вирустар қалыптасып, кейде одан шығатын вирустар оған түскен вирустың пішініне қарағанда басқа болады.

Бір я болмаса екі жылдан кейін  бұрын тура өзіңіз ауырғандай салқын тиіп ауырған адамды кездестіресіз. Егер ол қызылша немесе қызамық (ветрянка) вирусы болған болса, сіздің денеңіз  оны есіне сақтап қалып, сол жерде  өлтіретін еді. Бірақ салқынның  вирусы сондай өзгеше болғандықтан, жауынгер-жасушалар  оны өзінің «мәліметтерімен» салыстырғанда, мүлдем ажырата алмайды. Дайын тұрған антиденелер болмағандықтан, жауынгер-жасушаларға  бәрін де қайтадан басынан бастауға тура келеді.

 

Тұмауға қарсы  вакцина

Тұмаудың (грипп) вакцинасы бар және салқын тигеннің вирусына қарағанда тұмаудың вирусы өз пішінін сәл ұзағырақ сақтайтындықтан  ол тіпті тиімді. Біз алдын ала  әлемнің басқа бөлігінен қандай вирустың жақындап келе жатқанын анықтай  аламыз. Егер Гонконг пен Австралияның тұрғындарының вирус үлгісін  алып, оған қарсы вакцинаны жасап  және дереу Канаданың тұрғындарына салатын болсақ, онда сол жылдың қысында тұмаудан қайтыс болатындардың  саны азаятынын білеміз. Алайда жыл  сайын жаңа вакцина дайындап отыруға  тура келеді.

Сондықтан егер тіпті біз ЖҚТБ-ға қарсы қауіпсіз әрі әсерлі вакцинаны ойлап тапсақ та, барлық адамды белгілі бір уақыт  аралығында қайталап егіп тұруымыз керек  болады. Бәрібір вирус жойылды  деуге болмайды. Ол өзінің пішінін  бірнеше апта ішінде, тіпті бір  адамның денесінде болса да, білдірмей  өзгертуі мүмкін. Сондықтан айдың  басында әсерлі болған антиденелер  сол айдың соңында-ақ пайдасыз болып  қалады.

 

Жалаң сөздерге сенбеңіз

Қандай  мақаланы оқымасаңыз да есіңізде болсын: тіпті оның пішіні дәл сондай болса  да, шын мәнінде адамға тән АҚТҚ-ға қарсы тұратын бірде-бір антидене әлі күнге дейін табылған емес. Ауру жұқтырғандардың барлығы дерлік антиденелерді жасап шығарады, бірақ  бұған қарамастан, адамдар ауырады  және өледі. АҚТҚ-ның антиденелерге  қарсы иммунитеті бар.

Сондықтан келесі рет өзі тапқан вакцинасының әсерлі екенін дәлелдеу үшін, өз еркімен  өзіне ЖҚТБ-ға қарсы вакцина еккен  керемет ғалым туралы естісеңіз  де, сақ болыңыз. Вакцинаның әсерлі екенін тексерудің жалғыз жолы — ЖҚТБ-ға шалдыққан адамның қанынан —  ғалымның тамырына жіберіп, не болатынын  байқау.  Бірақ сол адамда ЖҚТБ дамымай тоқтап қалғанын анық-қанығымен  білу үшін қанша уақыт керек болады деп ойлайсыз? Мүмкін, он шақты жыл керек болар. Ал оған дейін оның балалары мен жұбайы ол өліп кетер деген үреймен өмір сүреді және ол инфекцияны тасымалдаушы болуы мүмкін.

 

Неге оған анализ тапсырмасқа?

Оған  неге ЖҚТБ-ға анализ тапсырмасқа деп  сұрарсыз. Өкінішке орай, ЖҚТБ-ға тапсырылатын тестің аты затына сай емес. Кішкентай  вирусты байқау өте қиын. Қазіргі  кезде кеңінен пайдалануға келетін  жалғыз ғана анализ — осы вирустың өзін анықтайтын емес, АҚТҚ-ны жұқтырған  адамдардың бәрінің дерлік ағзасында  қалыптасатын антиденелерді анықтайтын анализ. Сондықтан тест тапсыруды  қалайтын адамдар соңғы рет ауру жұқтыруы мүмкін деген уақыттан кейін  он екі апта күтуі тиіс. Егер біз  антиденелерді табатын болсақ, онда сол адамның ауру жұқтырғаны немесе вакцинаға қатысты антиденелер  дамуда. Нақтырақ анықтау мүмкін емес.

Эксперттердің көпшілігі вакциналар жайлы сөз  қозғағанда, қатты қынжылады. Олардың  айтуынша іске жарамды вакцинаны  ойлап табу үшін, жоқ дегенде он жыл уақыт керек. Егер тіпті біз  оны қазір ойлап тапсақ та, адамдарға  кеңінен пайдалануға жеткілікті түрде қауіпсіз екендігін дәлелдеу, әрі оны көп мөлшерде арзан  бағамен өндіру үшін жылдар өтеді.

 

ЖҚТБ-дан  сақтану үшін мүшеқап әрдайым  сенімді бола бермейді

Көптеген  қауымдарда сақтандырғыш (мүшеқап-презерватив, кондом) туралы сөйлесуді жөн көрмейді. Бірақ шындықты айту қажет қой. Медицина тарапынан алғанда мүшеқап қолдануға  болатын нәрсе ме? Оны қолдануға  ұсыну — сенушілердің ахлақтық (моральдік) құндылықтарына қайшы ма?

Тағы  да бір сұрақ бар. Егер ЖҚТБ адамды өлтіретін болса және ағза онымен күресуге дәрменсіз болса, ал дәрі-дәрмектер  көмектеспесе, вакциналардың пайдасы  тимесе, онда басқа қандай үміт бар? Мен мектептерге барып жастармен  әңгімелескенде, олардың барлығы  маған ең қауіпсіз жыныстық қатынас  жолы мүшеқапты пайдалану екендігін  айтады. Тіпті өздері оны ешқашан  қолданбауды ұйғарса да, олар солай  айтады. Алайда егер ойларын өзгертіп, мүшеқаптар қолданатын болса, ол шынымен  адамдар ойлағандай тиімді ме? Мүшеқаптардың  соншалықты қауіпсіз емес екенін ешкім  мойындағысы келмейді.

Шындық  мынау: Шынында мүшеқаптар АҚТҚ-ның таралу қаупін едәуір азайтады, бірақ олар 100% қауіпсіз емес. Ал мәселесі мынау:

Кейде мүшеқапты пайдалануды кеңінен  үгіттеу жастарға екі ұшты хабар  жеткізеді: ол бір жағынан жастарды пәктігін сақтауға және жұбайына адал болуға шақырса, екінші жағынан оларды сақтандырғышты пайдаланып, жыныстық серіктерінің көп болуына жігерлендіргендей  болып көрінеді.

 

Мүшеқап қолданылса да туған балалар

Ондаған жылдар бұрын әрбір ана өз қызына кім көрінгенмен жақындасатын болса, нәтижесінде баласымен жалғыз қалатынын  ескертетін. Бірақ мүшеқаптар баяғыдан, тіпті, біздің заманымызға дейінгі 1850-жылдан бері белгілі болған. Ежелгі қытайлар мен римдіктер мүшеқап  жайлы жақсы білген, әрі сол  кезде оның пайдасы қазіргіден жоғары болған емес.

Тіпті бүгінгі күні мүшеқаптар көптеген адамдардың ойлайтынындай жүктіліктен еш шүбәсіз  сақтай алмайды. Егер мен дәрігер-гинеколог  болсам және менің қарамағымда жүктіліктен  сақтану үшін мүшеқапты таңдап алған  жүз жас келіншек бар болса, мен  жыл сайын олардың он төрті  айлықтары тоқтап қалғандықтан, зәрелері ұшып ұялып кабинетіме келетінін  күмәнсіз айта аламын. Олар өздерінің  жүкті екеніне сене алмайды, олардың  серіктері әрдайым мүшеқапты  пайдаланған сияқты еді ғой!

 

Тесік мүшеқаптар

Сатылымдағы сапасы төмен он мүшеқаптың жетеуі тесік болуы мүмкін екендігін  есіңізге саламыз. Тіпті сапасы ең жоғары деп саналса да бәрібір 200 мүшеқаптың әйтеуір біреуі сіз оның сыртқы орамасын ашпас бұрын-ақ тесік болады. Бірақ  ең маңыздысы — оны ашқаннан кейін  не болатыны. Мүшеқапты дұрыс пайдалану  соншалықты оңай емес екен. Қараңғыда  оның жыртылып қалуы, әйелдің әшекейлеріне ілініп қалуы, жарылып кетуі, түсіп  қалуы, сыдырылып түсуі, егер жыныстық қатынастан кейін дұрыс шешпесе, шәует ағып кетуі мүмкін.

Егер  шынын айтсақ, мүшеқаптардың неліктен сіздің сеніміңізді ақтамайтынын ешкімнің білмейтінін мойындауымыз керек. Бірден-бір  маңызды себеп мүшеқапты пайдаланамын дейтін адамның оны дұрыс ниетпен  сатып алса да, қолданудың сәті түскенде оны киіп те үлгермейді. 

 

Мүшеқапты қолданып та , ауру жұқтыруға болады

Егер  сперматозоидтың ұзындығы он сантиметр  деп елестетсеңіз, онда онымен салыстырғанда  вирустың көлемі түйреуіштің басындай-ақ болар еді. Егер сперматозоид еркектен әйелге өте алатын болса, онда вирусқа не шара. Сондай-ақ, вирус кері бағытпен әйелден еркекке де өте алады. Мүшеқаптың мұқият қолданылғанына қарамастан ерлердің АҚТҚ-ны өз жұбайларына немесе әйелдердің оны күйеулеріне жұқтырғандары жайлы мәліметтердің көптеп кездесуі таңғалдыратын жағдай емес. Тіпті мүшеқаптан ұрық өтіп кетсе де, әйелдің жүкті болып қалмауы да мүмкін. Себебі әйел отыз күннің үш күнінде жүкті бола алады. Тіпті ұрықтануға дайын тұрған аналық жасуша бар болған күнде де, көптеген адамдарға нәрестенің пайда болуы үшін көп рет тырысуға тура келеді. Шын мәнінде жүз адамның бесеуі бұның нәтижесін ешқашан көре алмайды. Ал басқа бесеуіне нәрестенің пайда болуы үшін айлар, тіпті жылдар бойы қажымай тырысулары қажет болады. Орта есеппен алғанда бұл үшін әйел мен еркекке шамамен төрт ай уақыт керек.

Бірақ АҚТҚ-ны айдың кез келген күнінде  жұқтыруға болады. Бұған серігіңізбен бір-ақ рет төсектес болудың өзі  жетерлік.

 

Мүшеқап машиналардың қауіпсіздік белдігіне ұқсас

Қауіпсіздік белдігі жылына мыңдаған адамдардың өмірін сақтап қалады. Алайда бұның  кері әсері де бар: адамдар белдікті таққаннан кейін өздерін қауіпсізбін  деп сезініп, олар көбіне жылдамдықты  күшейтіп, бағдаршамға қарамай, өзгелермен жарысып, озуға тырысады. Ақыр аяғында  адамдар қатерге тап болады. Сондықтан  құтқарылғандардың саны болуға тиіс саннан анағұрлым аз болып шығады. Мүшеқапты және оның сенімділігін асыра  сілтеп насихаттап, кейбір денсаулық  сақтау науқандары көптеген адамдардың бұрынғы жеңіл жүріске салынған өмірлерін жігерлендіреді. «Сол райыңнан қайтпа, бірақ мүшеқапты қолдануды  ұмытпа».