Халықаралық жария құқығы» пәні бойынша

Ата-аналық аялаудан айырылған балалаға қамқорлық жасау, оларды асырау мен  оқыту- мемлекеттің, қоғамның абыройлы міндеті. Жетімдерді жебеу- екз келген халықтың дәстүрі. Бұл іспен мемлекеттің  арнаулы органы айналысады. Ол-білім  беру, денсалық сақтау, әлеуметтік жағынан қорғау органдары. Ата-анасынан жетім қалғандар туралы осы органдарға хабарлау керек. Олар қамқорлықсыз қалғандарды қанатының астына алады, қамқоршылар мен қорғаншылар тағайындайды. Қамқоршылық пенқорғаншылық балалардың өздері де құқықтарын қорғай алмайтын, өз міндеттерін орындай алмайтын болғандықтан балаларды тәрбиелеу, олардың мүліктік мүдделерін қорғау үшін тағайындалады. Қамқоршылық 15 асқа дейінгі балаларға, ал қорғаншылық-15 жас пен 18 жас аралығындағыларға белгіленеді. Қамқоршы және қорғаншы болып туысқандарынан немесе өзінің міндетін саналы түрде атқаруға әзір басқа адамдар тағайындалады. Егер өз жағдайларын теріс пайдаланса, қорғаншылыққа алынғандардың мүлкін иеленіп кетсе, оларды ұрып- соқса, өздерін дұрыс ұстай алмаса, онда олар қамқоршылыққа құқықтан айырылады.

Балалардың міндеттері. Әңгіме кәмелетке  толған және өз иелігін өз еңбегімен  жасауға қабілетті ересек балалардың міндеттері жөнінде болып отыр. Ата- аналарына қатысты олар заң бойынша да балалары болып қала береді.

«Кәмелетке толған, еңбекке қабілетті  балалар еңбекке жарамсыз ата- анасына  қамқорлық жасауға міндетті». Өзінің ата-аналарына заңмен мәжбүрлеусіз-қ  қамқоршы болу, сөз жоқ, балалардың перзенттік міндеті, адам үшін одан жақын жан баласы бола ма. Әдетте, балалар осылай істейді. Егер ата- аналарына ықтиятты қамқорлық жаппай құбылысқа айналса балалардың өз ата- аналарына қатысты міндеті туралы Конституцияға ешқандай бап  енгізудің қажетті де болмас еді. Әрине, балаларының болашаққа ұстыны ата-анасына көбіне байланысты.

Заң міндетті белгілендіктен, онда ол орындалуға тісті болатын шарттарды  да белгілейді.Кәмелеттікке жасқа толған балалар, егер, ата- аналары еңбек  етуге қабілетсіз болып қалса  және өмір сүруге қажетті қаражаты болмаса оларды асырауға міндетті. Олар ата-аналарына материалдық қолдау көрсетіп, көмектесуі, ықыласына бөленуі тиіс. Тіпті, кезінде баласын асыраудан жалтарған ата- анасынан баласы ержеткенде олардың өткендегі кемшілігі үшін кек алуға ұмтылмағаны жөн. Кең жүректлігімен адамдар өз балалары алдында да, айналасындағылар алдында да өз тұлғасын биіктете түседі.

Қазақстан Республикасы адам бостандығымен  құқын қорғауға қамтамасыз етуге  бағытталған заңдылық жүйесін құруға тырысады. Қазақстан республикасының Конституциясында еліміздің басты заңында Қазақстан азаматының құқымен бостандығына арналған баптар жеткілікті.

Қазақстан Республикасы Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі ретінде белгілі  ағынасы бар 10.07.1945 жылы адам құқының  жалпы декларациясы халықаралық  құқық актілерінің қатарында елеулі орын алады. Құқықтарды санат бойынша азаматтың мәдени, саяси т.с.с. анықтауда берілген құжаттарды бөлек баптар бойынша қарай отырып, қазақстанның заңдылығыа адам құқының жалпы декларациясында мәлімделенгендей ажыратылмас және ажырағысыз құқықтар Қазақстан Республикасының басты заңы конституциясында бекітілген.

Декларацияның 3 бабында жазылғандай  “Әр адам өмірге, бостандыққа және жеке қол сұғылмаушылыққа құқылы”  екндігі конституцияның “Адам жен  азамат” екінші бөлімінің 15,16,17 бабында бейнеледі. Сол 17 баптың 2 пункты Декларацияның 5 бабын сөзбен-сөз қайталйды. “Ешкім азапқа, қатыгез, адамгершіліксіз немесе абырой түсіретін жазаларға тартылмауы керек”.

Декларация Қазақстан Республикасы Конституциясының 216 бабымен келіседі. «Заң қадағалаған жағдайда және соттың, прокурордың санкиясымен ғана тұтқынға алуға және ұстауға болады», Бұл баптың мазмұны адам бостандығына заңсыз шектеу салынбайтындығын анықтайды. Адам құқының жалпы декларацияның 10-15 баптары Қазақстан Республикасының Қауіпсіздігі Кеңесін дәлірек бейнеледі.

Берілген нормативтік актінің  мақсаты- «Азамат пен адамның  құқын, бостандығын, заңды мүддесн, мүлкін, ұйымдарын заңдымүддесін, қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, қоршаған орта,Қазақстан  Республикасының Конституциялыққұрылысы, аймақтық тұтастық, мемлекеттік қылмыстық, бейбітшілік пен адам қауіпсіздігін сақтап, қылмыстарды сақтап ескерту».

Қылмыстық жауапкершіліке тартылғанда  адам әділ сотқа, айыпсыз, өз құқын қорғау бір қлмыс үін, Қазақстан республикасының  Қауіпсіздігі Кеңесінің 2 және 6 баптарында бекітілгендей, қайтадан жаза тарьылуына құқылы. Адам ққы мен бостандығын бекітемін Қазақстан Республикасының 10-31 баптарының тақырыбымен бостандығын сотпен қорғау «Тұлғаның намысымен абыройын» құрметтей. «Тұлғаға қол сұғылмаушылық». «Сот тәуелсіздігі».

Қылмыстық процессуалдық өндрісте адам құқымен бостандығын тиісті қорғауды қамтамасыз ететін қылмыстық  процестің негізгі қағидасын  шығаруға болады. Декларацияның 12 бабында  адамның отбасы және жеке өміріне  еркінше араласуға, оның намысына, атағына, тыйым салатын қағиданы бекітеді. Бұл құқықтардың нұсқалары дәлірек конституцияның 18-25 баптыранда пункт деп жазылған. «Жеке ақша салу менжеке қор жинау, хат жазысакеліссөз, посталық телеграфтың және басқа хабарлар құпиясына құқылы екендігі бекітеді».

Бұл құқыққа шектеулер тек заңмен қойылады.

Конституцияның 25 бабында «Тұрғын  үй қол сұқпайтн меншік, соттың шешімінсіз тұрғын үй тартып алынбайды». Осы Қазақстан  республикасының басқа нормативтік  құқықтық актісі азаматтық кодексте пайдаланылады.

Қазастан Республикасы Қауіпсіздік  Кеңесінің 3 тарауында «Адам мен  азаматтың конституциялық және басқа  құқық пен бостандығына қарсы  қылмыскер» азаматтық құқықтарды және азаматттық теңсіздікті бұзуға бағытталған  істерін жаза мөлшерін бекітуші адам және азамат құқын қорғауға кепілдеме береді.

Қазақстан Республикасының 13.07.1997 жылдардағы «Халықтық көшуі туралы» заңы азаматтың орын ауыстыруы туралы сұрағын реттейтін қазастан респуликасы  заңдылығындағы басқа нормативтік  акті болып табылады.

Қазақстан Респуликасының конституциясы бойынша саяси баспана берілмеседе Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарымен мен азаматтығы жоқ тұлғаоларға саяси баспана беру туралы заң қазақстан Республикасы Президентінің N 3057N 15.07.96 жыл жарлдығымен бекітіледі.

«Жалпы заңдарда, Қазақстан республикасының қоғамдық саяси әрекеті нәсілдік, ұлттық қатыстығы, халықаралық нормамен қудалауға қауіп туғанда баспана мен қорғаныш іздеген тұлғалар мен оның отбасы мүшелеріне саяси баспана берілдеді» делінген.

20.07.1991 жылы “Қазақстан республикасы туралы” заң азаматтың мәселесінде туатын сұрақтарды шешу орталық заңдылық актісі, құқ акті азаматтықты қабылдау, өзгерту, жоғалту шарттары мен тәсілдеріне толық түсінікетеме береді.

“Тұрмыс пенн отбасы, аналық, әкелік, абалаық шақ, мемлекет қорғауында” делінген. 17.07.1998жылы “Қазақстан Республикасы неке және отбасы туралы” заныңда беріледі, неке екі жақты некеге түсушілердің толық келісісмімен қиылды. Отбасы қоғамының кәдімгі дене басты ұясы. Мемлекет қоғам жағымен болық қорғауға алынуға құқылы.

Бұл тарау қазақстан Республикасының  Қауіпсіздігі Кеңесіне бірінші рет  енгізілген. Берілген заң кәмелетке  болмағандарды қылмыстық іске, қоғамға  қарсы тәртіпке келтіру сияқты құқыққа  қарсы әрекеттерді анықтайды. Жеңілдеткен  жағдайда балалар саудаыс үшін мүлікті тәркілеумен Қазақстан республикасының Қауіпсіздігі Кеңесі 7 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасын анықтайды.

Қылмыс болып баланы айыстыру, ер баланы асырау құпиясын жариялау, ата- аналардың балалады асырауан бас  тарту, кәмелетке толмағанды тәрбиелеудегі мндетін орындамау, баланың өмірін, денсаулығын, қауіпсіздігін қмтамасыз ету міндетін дұрыс орындамау, өкіл әке  немесе қамқоршы құқын теріс пайдалану, балалардың еңбекке жарамсыз ата- аналарының асырамаудан ауытқу, еңбекке жарамсыз ерін асыраудан ауытқу болып саналады. Заңдылықта бұл сияқты заңдарды енгізу бізідің мемлекеттегі адам мен азамат құқығын қорғауда прогрессивті әрекет болып табылады.

Жеке меншік құқығын  қорғау мен замтамасыз етуде халықаралық  стандартқа ұмтыла, қазақстанның өз заңдылығы актіснде дәл анықтамасы бар, конституияның 1п,26 бабы.

«Қазақстан Республикасы азаматтары жеке меншінгін заңды түрде иемденген  кез-келген мүлікті алуына болады»  Сол бабында «Соттың шешеімінсіз  ешкім мүлкіне айырмайды.»

Қазақстан республикасы жеке меншік мағынасы мен түолерінің 191 бабында жазылған: «жеке меншік азаматтардың меншігі болып табылады».

Жер жеке меншіктің басты объекітсі  бол тұрса да, “Жер туралы” 22.07.1995 жылы күшіне енген заң Қазақстан  республикасы Перзиденті жарлығының 33-34 бабына сәйкес жеке меншікке беріледі.

Тұрғын үй алу құқы” 16.04.1997ж.N 99 1 және 2 тарау «Тұрғын үйді жеке меншікке алу құқы», «Тұрғын үй жағдайы  туралы»:

1. «Азамат және заңды тұлға жеке меншігінде заңды түрде иемденген тұрғн алуына болады».
2. «Бір азамат пен заңды тұлғаныңменшгіндегі тұрғын үйдің саны мен шектелмейді». Соған қарамастан қазіргі күнде бізідң жеке меншік жағдайын тікелей реттейтін нормативтті актіміз жоқ.

  Адам құқы декларациясының 18-19 бабы секілді Қазақстан Республикасы Конституциясының азаматтықпен саяси құқық жариялығын бекітеді, еркін ойлау, намыс пен дін құқы, «мәліметті іздеп, қабылдап және тарату бостандығы мен ойды, кезкелген амалмен мемлекеттік шекараға тәуелсіздікті енгізетін» келісім бостандығымен айту бостандығы. Қазақстан республикасы Коституциясындағы шектеулер 20б.3п. белгіленген: “тәелсіз мемлекеттерде бейбітшілік ұлттық тыныштықты елмен түгел аумақта бекіту ісінде прогрессивті болатын қатыгез пен зорлық зомбылыққа табыну”, ұлттық әлеуметтік нәсілдік, ұлттық діни, рулық пен басшылықты насихаттау мен үгіттеуге рұқсат етілмейді.

Қазақстан Республикасы Президентінің  жарлығ секілді 26.07.95 жылы мемлекеттік  қызмет туралы мұндай заңдылық акттің заңды күші бар мемелекеттік қызметтің  жалры мазмұны, мемлекеттік қызметкерлердің  мәртебесін, 2 бөлім мемлекет қызмет айналасындағы жағдайларын реттеу, жекелегенде «прокурор» туралы, «Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік туралы мемлекеттік құрылыстарды реттейтін басқа заң актілері жалпы болып табылады».

  “Қазақстан Республикасы сайлау туралы” N 2464 28№09№95ж№ заңды конституциясының заңды күші бар Қазақстан Республикасы Президенті Жарлығының 2б. Сайлау еркіндігі былай делінген: “Қазақстан Республикасындағы сайлау республика азаматтық сайлау және сайлану құқын орындау еркінде негізделеді.

Қазақстан республикасы азаматтары мемлекеттік істерді жүргізуде мемлекеттік органдар мен жергілікті жүргізу органдарынна тура өкілдері арқылы немесе жеке қатысуға құқылы. «Қазақстан республикасы Конституциясының 3 бабы әр адам өз елінн басқаруға тура немесе еркімен сайланған өкілдерге біреу арқылы қатысуға құқылы» жалпы декларацияның 21 бабын қарастыра отырып, декларацияда жарияланған құқық конституциясында бекітілген деп айтуға болады.

Қазақстан республикасы Конституциясының 28 бабы заңы адам құқы жалпы декларацияның 22 және 25 бабын қамтиды. Мұнда Қазақстан республикасы азаматының «Жеке келгенде, сырқаттанғанда, мүгедек тапсырушы айырылғанда және басқа заңды негіздерді минималды жалақымен зейнетақы әлеуметтік қамсыздандыру кепілдемеленеді».

1991 жылдан бастап Қазақстан республикасы әлеуметтік тұрғындары және жеке азаматтарды қамтамасыз ету мен әлеметтік қорғау айналасында төменгідей пакттер қабылданды: өзгерістер мен толықтырулары бар.

26.06.1991 жылы “Қазақ ССР мүгедектерін  әлеуметтік қорғау туралы”Қазақстан Республикасы заңы, заңдық күші бар.

28.04.1995 жылы қабылданған “Ұлы  отан соғысы ардагер мүгедектеріне  қатысушылар, оларға теңдестірген  тұлғаларға жеңілдіктермен әлеуметтік  қорғау”.

5.04.1991 жылы “Тұтынушы құқықты  қорғау туралы” ”Тұтынушы құқы  мен сауда ережелерін бұзуда жауапкершілікті күшейту”.

25.02.1993 жылы “министр кабинетінің  қаулысы”.

Декларацияның 25 бабы халықтық осалдық  топ.

Жаңадан пайда болған қрғамдық еңбек  жағдайларын реттеу үшін 17.06.1991 жылы”Еңбек төлеу саласында минимальды жалақы мен мемлекеттік әлеуметтік кепілдеме туралы”заң 1992 жылдың 4 маусымынан “ұжымдық келісімдер туралы”,22.01.1993 жылы “еңбек қорғау туралы”заңдар және т.с.с. құқық құжаттары қабылданды.

18.01.1992 жылы “білім туралы” Қазақстан  Республикасы заңысен декларация  бойынша білімнің мақсаты  жоғары дәрежелі әдепті, парасатты, шыдамды, әділетті адамдар әлемде тыныштықты қолдауға тырысатын адамзаттық тұлғаны тәрбиелеу.

Әр адам “Ғылыми, әдеби, көркем еңбектерінің авторы болатын моральды және материалды мүдделерін” қорғау құқымен қамтамасыз етеді. Қазақтаен Республикасы Конституциясымен 1952 жылы авторлық құқық туралы бүкіл әлемдік әлемдік конвенциясының ережесіне сай проблемалары бойынша Қазақстан Республикасының саясатын іске асырап жатқан мемлекеттік орган болып табылады.

Қазақстан Республикасының  автолық құқықтық мемлекеттік агенттігі  Қазақстан Республикасының ғылым  мен мәдениеттің дамуын талабымен  авторлық құқықтық қорғауды басшылыққа алады, сондай- ақ мемлекеттік көлемде  шығармаларды пайдаланушылармен авторлық құқық норамлары мен авторлық және шектес құқықты қорғау саалсындағы халықаралық орындалуын қарайды. 1996 жылдан бастап біздің заңда бұл құқық қазақстан республикасының  “Авторлық және шектес құқұықтар туралы заңда бекітіледі”. Берілген құқықтық актіде авторлық және шектес құқықтарды қорғау сотпен орындалады, құқықты мойындау, құқықты бұзатын, бұзу қаупін төндіретін әрекетті болдыртпау, жіберген пайданы ескеріп, шығын орынын толтыру, автолық және шектес құқықты бұзғандықтан, бұзушыдан алынған кірісті талап ету және т.с.с. Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттермен халықаралық келісім Қазақстан Республикасы адам мен азаматтың құқық пен бостандығын қадағалау жолының дәлелі болып табылады.