Халықаралық жария құқығы» пәні бойынша

Үшіншіден, негізгі замаңымздың 39 бабының 3 тамғында ешбр жағдада да шектелмеуі тиіс құқықтар мен бостандықтар легі анқталады. 10,11,13-15 баптарындағы; 16 баптың 1 тармағындағы 17,19,22 баптардағы; 26 баптың 2 тармағындағы. Бұларға Қазақтан Республикасындағы азаматтық институтын құрайтын басты қағидаларға қол сұқпау жатады (Қазақстан азаматы ешбір жағжайда азаматтығынан, азамттығын өзгерту құқынан айырылмайды, Қазақстаннанан тыс жерлерге аластатылмайды, халықаралық арттарда өзгеше белгіленбемсе, азамат шет мемлекетке берілмейді, азаматтар Республикадан тыс жерлерде қорғалады және оларға қамқорлық жасалады); әркімнің құық субъектісі деп танылу құқығы, өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауы; заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең болуы; тегіне, әлеуметтік, дауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, қөзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе өзге жағдаяттар бойынша кемсітуден қорғалуы; әркімнің өмір сүру құқықғы жеке бас бостандғы, қадір қасиетіне қол сұғылмауы сақаталады.

Сонымен қатар, әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету көрсетреуге құқфқф, әркім ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым қатынас, тәрбие, оқу және шғармашылық тілін таңдап алуға құқылы. Әркімнің ар- ождан бостандығы, меншік иесі болу құқығы бар.

Қазіргі дәуірді адам құқығы дәуірі деуге болады. Біріккен Ұлттар Ұйымының соңғы мыңжылдықта жер жүзіндегі  адам құқ оңжылдығы деп атады. Рсыған байланысты адамның басты  құқын бекітемін универсальды халықаралық  құқтық стандартын құруды қажет етті.

Ең бірінші жылдан бастап Біріккен Ұлттар Ұйымы адам құығына үлкен  көңіл қоя бастады. Біріккен Ұлттар Ұйымы адам құқы саласында 70- тен  астам халықаралық құжаттар қабылдады. Орындалуы мен заңды жағынан  әр халықаралық құжаттың өзіндік  ерекшлігі бар. Декларация қағидаларды жария ететін халықаралық құжат. Декларация қабылданғаннанбастап күшіне ене бастайды, осы декларацияны қолдауға дауыс бергендердің өз ұстаным, қалыс бергендердің “қарсы” дауыс бергендігі ескерілмейді.

Адам құқы туралы пакт - бұл адам құқын жан- жақты іске асыру мақсатымен қабылданған құрмет пен кепілдеме қамтамасыз етуде қатысушылардың ережелерге сүйенуге келіскен акт келісім. Конвенция- бұл адам құқы бостандығы мен бостандығы аспектісін қозғайтын, нақты сұрақ бойынша құрылған келісім шарт. Конвенциялар мен пакттарға қатысушы мемлекеттер осы құжаттағы міндеттемелер мен олардың орындалуына кепіллдеме береді. Адам құқы туралы келісім мен шарттардың орындалуын қадағалайтын ұйымдарға сәйкес арнайы комитет, комиссиялар құрылады. Аталған конвенция мен пакттарға, дайындалуы мен қабылдануы қатыспаған мемлекеттерде қосылуы мүмкін.

Мемлекеттің өз міндеттемесінен бас  тартып, шарттан шығуға құқылы. Мұндай процесс деконсация деп аталады. Көптеген он шақты халықаралық құқықты құжат ішінде басты халықаралық шарт пен келісімдер бер.

Тәуелсіз мемлекеттер Достастығының  қызметі щеңберінде қабылданған  адам құқы туралы құжаттың ТМД елдерінде  маңызы зор. Азаматтық және саяси  құқықтар туралы халықаралық пактыда 1966 жылы 16 желтоқсанда қол қойылады. Ол 53 баптан 6 бөлімнен тұрады. Пакттың 2-бабаында; келісіміне,жынысына, тіліне, дініне, саяси көзқарастарына ұлттық немесе басқа жағдайлаға байланысты айырмашылыққа қарамастан. Пакттың қатысущы әр мемлекет өз аумағында пакттағы өкілетті тұлғанынң құқық қамтамасыз етіп құрметтеу қажет. 3 бапта барлық азаматтық пенс аяси құқықтар да әйелдер мен ерлер арасында теңсіздік қажеттілігі көрсетіледі. 6 бабында қатысушы мен мемлекет адамның еңбек құқын мойындайтындығы айтылады. Пакттың 7 бабы қорлау, адамгершіліксіз жазалауды қабылдамайды, ешкім қорланбайды, жазаланбайды немысы тапталмайды. 8 бапта құлдықпен құл сатушылыққа тыйым салынады. Адам бостандығы мемлекетпен кепілденеді. 12 бапта тұтқындау себебімен айып көрсетілуі қажет. Адамның басты құқығының бірі қозғалыс еркі болып табылады. Ол кеселсіз өз еліне қайтадан келуге болады.

Бала құқы проблемасымен Бірікекен  Ұлттар Ұйымы  жүйесінде бала құқы комитетімен Біріккен Ұлттар Ұйымының балалық қоры ЮНИЕЕР айналысады. 18 жасқа  келмегендер бала болып саналады. Қайсы бір мемлекеттің заңы бойынша 18 жас кәсмелеттік болып саналады. Бала құқығын қамтамасыз ету мақсатымен түрлі заңды, әкімшілік және басқа шара қабылдауды қатысушы жақтар қарыз деп санайды. Қатысушы мемлекет әр баланың өмір сүру құқын барын мойындайды.

Конвенйияның басты құқығының бірі “Заңсыз араласуды болдырмай заң мен қадағаланатын бала құқын азаматтың атымен отбасы байлансын құрметтеуге қатысушы мемлекеттер міндеттеледі”.Жалпы құқық бойынша конвенциның қатысушы мемлекеті абаланың ата- анасынан айырмау үшін бәрін істейді, бірақ заңды процедураның негізінде себептерде көптеген жағдайлар болады. Мәселен, ата-аналардң баласына қатыгездігі, қамқорламауы, ата- ананың бөлек тұрғана баланың тұрақты орыны туралы шешеім қабылдау.

Соңғы жылдары балаларды тМД  елдері алыс шетелдерге заңсыз ауысыру орын алуда. Мұндай фактілер планетамыздың басқа аймағында болып тұрады. Конвенцияның 11-бабында мынадай ереже енгізіледі; (заңсыз ауыстыру балаларды шекарадан кері қайтару үшін күресте мемлекеттер көптеген шаралар қолданады);

Тәуелсіз елдердегі тайпалық өмір сүретін жергілікті халықтар туралы.

1988 жығы конвенция туралы.Бұл  конвенция біріккеен Ұлттар Ұйымның  мамандалған мекемесі халықаралық  еңбек ұйымымен, оның басты конвенциясымен қабылдыныды. 1991 жылы күшіне енді. Конвенцияның маңыздылығы планетаные түрлі мемлекеттегі көптьеген жергілікті халықтардың құқын халықаралық құқық  қорғаунегізін салу. Жергілікті итұрғындардың пайпалық өмір сүоу мағынасымен шектелмей, кеніа\пек түсіндіріледі. Бұл жергілікті халықтар мағынасынлдда ата- абабалыры бұрынғы заманмен сол жерде немесе жоғрафиялық аймақты мекендеген қазіргі құқықережесіне, тәуелсіз, әлдецметтік, экономикалдық, саяси және мәдени институтына сақтанғандарды.

Конвенцияға сәйкес мемлекеттер осы халық құқын қорғауға, тұтастығн құрметтеуге кепілдеме беруге міндетті. Қарулы жан- жал кезінде адам бостандығы мен құқық қорғау ортасында. Орталық халықаралық нормативті құқық актілері 12.08.1949 жыдлы соғыс құрбандарын қорғау туралы 4 женеваның конвенциясымен біз атап өткендей Қазақстанға 12.081949 жылы қосылған. Женевалық конвенцияның 12.08.1949 жылы армиядағы жараллар, сырқаттардың жағдайын жақсарут туралы жалпы ережелер 1 тарауда 1 бапта көрсеілген.

“Жаралылар мен сырқаттар” деп  аталатын мағынасында ковенция қорғаушылығындағы тұлғалар туралы ережелер бар. Соғыс тұтқындарын қарау конвенция, соғыс тұтқындарыныңғ физикалық және ой қызметімен айналасуын ақшалай үлестің болуын, сыртқы дүниемен қатысуға болатындығын ескертеді еңбекке қатыстыру тұтқындығын елдің еңбек заңымен реттеліу қажет.1949 жылғы қарулы жан- жалдық құрбандарын қорғау туралы женевалық конвенция күшіне енп, бірнеше он жылдар өткен соң, бұл халықаралық құқық актілері кез- келген адам өмірінің аспектілерін болық терреуге мүмкіндік бермейді. Сондықтан 08.05.1977 жылы қарулы жан- жалдарды халықаралық және халықаралық емес етіп ажырататын 12.08.1949 жылғы женевалық конвенцияға екі қосымша қабылданды.

1951 жылғы босқындардың мәртебесі  туралы конвенция екінші дүниежүзілік  соғс кезндегі босқындарға көмек көрсетуге шақырады. Алайда босқындар 1951 жылдан кейінгі көп және жер шарының түрлі түпкірінен пайда бола бастағасын, 1957жылы конвенцияға уақытепн кеңістікте жан- жақты ететін берілген конвенцияға хаттама қабылданды. Бірккен Ұлттар Ұйымемен адам құқымеен қамтамасыз етуін айта отырып лауазымды тұлғалар мамандығы талап ететіндей жоғары дәрежелі жауапкершіліккее сәйкес қоғамға қызмет етіп, барлық тұлғаларды құқықа актілерін қорғап, жүктеген құқық тртіптерін атқарады.

Құқық тәртібін қолдайтын лауазымды тұлға тұтқындалған тұлғаның денсаулыгын қорғауды қамтамасыз етуге міндетті. Кодекстің 7 бабаныда құқық тәртібін қолдайтын лауазымды тұлға жемқорлықтың түрлі актілерін жасамай, олармен күресті ұйымдастыруға қажет. Кодекстің 8 бабында құқық тәртібін қолдайтын лауазымды тұлғаның міндетіне заңмен құқық тәртібін қолдайтын лауазымды тұлғаның жүріс- тұрысы кодекстің құрметіне жүктеледі, олар аңды тек өздері ғана емес, сонымен қатар барлық азаматтармен мекемелер қадағалау үшін күш салысу керек.

Үкімет құқық тәтібін қолдаушы лауазымды тұлғаны кодекспен және адам құқы туралы басқа халықаралық құқық актілерімен байланысты ұлттық заңдылықтың ерекшелігімен оқыту, кейінгі қайта оқыту, біліктің кезінде тапсыруға міндетті. Сонымен қатар үкміет қаралып жатқан кодекс ережелерімен қоғамды таныстыру шараларымен қабылдау қажет.

Үкімет Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас  хатшысы белгілі уақытытн кейін, бес жылда бір реттен кем емес, кодекстің орындалуы туралы мәлімет  беруі керек. БіріккенҰлттар Ұйымы  Бас хатшысы оқтын –оқтын ескертумен экономикалық және саяси кеңесте кеңес беру мәртебесі бар ұйымдар мен үкімет аралық мекемелеоге сәйкес мамандырылған мекемелердің ынтымақтастығын ескеретін кодекстің орындалуындағы жетістіктер туралы баяндама оқылады. Үкімет мәлеметі Біріккен Ұлттар Ұйымының Бса хатшысы жібереді.

Әлем саясатының теориясы туралы бірнеше  тұжырымдыр бар. Солардың бірі- қоғамдық құрылыстың адамзат өкілдеріне әсері  адам құқықтарынан басталуы қажет, деген  тұжырым. Адам құқықтары дегеніміз  әр адамның өзінің адагершілігіне байланысты өмір сүру құқығы. Бұны қолдамайтын әрбір саяси теория саяси аксиоманы жеткілікті бағалай алмай қателесуі мүмкін. Егерде бұл тұжырым кей жағдайда шұғыл және қауіпті болып көрінсе, әлем саясаты теориясынбастаудың екінші себебі тарихи мәселе. Бұлай болу себебі, ХVII ғасырға дейін адам құқықтары немесе табиғи құқықтар, саяси теорияның ортақ, либеральдық саяси теориясының басталатын межесі болып келді, біз де сол әдетте жалғастырмақпыз. Бұның қиындығы, адам құқықтарын жрғары қоюдың орнына тарихты одан жоғары қойып артық бағалап кетуінде. Бұл- бір жағынан идеялық концепцияны табиғи құқықтан бастаудың жақсы сылтауы. Негізінен алғанда, олар, табиғи занның теориясын және адамдардың белгілі бір талаптарын орындайтын теориясын және адамдардың белгілі бір талаптарынорындайтын жүйелі функцияны жасайды. Олар барлық тәртіпті, өкіметті сыйлауға міндеттеп, талаптардың орындайтын жүйелі функцияны жсайды. Оларр барлық тәртіпті, өкіметті сыйлауға міндеттеп,талаптардың мазмұның, сол мақсатқа ыңғайлаады.

Адам құқықтарының мазмұны жайындағы жоғары деңгейдегу\і түсінік жай ғана барлық адамдарды белгілі бір сызылған шекаралдан аттап өтудкен сақтандырып қана қоймай, сноымен қатар, Джон Финиистің айуы бойынша адамзат көркеюуіне қажетті алғашқы мүліктердің пайда болуына жол ашатын тәжірибелік, мағыналақтың барлық талаптарын анықтайды. Құқықтардың қалыптасқан игілігі- екінші партияның шамамен жасауға ниеттенген ойындаға нәрсесіне қарсы қолданатынбір партияға тиесілі тіл екендігін айқындайды. Құқықтар мүдделері, сол сияқы мүдделердің қабылдануына себепші әдіс- тәсілдерге қарсы қорғаныс болвып табылады, әсіресе “қосымша құқықтар”- әлеуметік санкцияның алатын орнын көрсетеді деу, мағынасы жағынан өте мықты қорған болады.

Адам құқықтарының бекітілген жалпылығына, мезгілсіздігіне, орынсыздығына және теңсіздігіне қарсы тұра алатын кезеңінде жойылуы реализмге сай келмейді. Адамзат қоғамының адамгершілік негізінде құрылуы, заңгерлердің адамзат ар-ұятына  жүгіну, шын мәнінде әлемі толық ойластырылмаған, шешімін таппаған мәселе. Мұндай қоғамдастық Принстон, Нбю- джерсилер іспетті біздің заманымызды орын алу үшін құрылмаған. Бұл жеке адамдар мен олардың топтарымен қалай дұрыс қатынас орнатылуы керектіг жайындағы шағымға көңіл аударудың бір жолы. Ұндай қоғамдастық жоқ деп бұл шағымды қабылдамай тастау жас баланың театрдағы қойылымының рас екендігін мойындамауы секіді. Осы сияқты “мезгілсіздік пен орнықсыздық бекітілуі” адам құқықтары жайындағы барлық мағыналы фактыны жайып арқылы емес, не болатыны, не болғаны жайлы, сол басқа аймақтарда абыройға ие болып. өзіне алатын биік мінбе дайындауға тырысу ретінде түсіндіріледі және бұл бұрын болған және келер ұрпақта да болатын жағдайлар. Соның нәтижеінде, адам құқықтарына тең келетін нәрсе жоқ деген тұжырымдауға келеміз. Жоққа шығаруға жол бермейтін шағым категори тұрғысынан қарасақ абсолютті құқықтардың ішінде өте маңыздысы етуге тырысу болып табылады.

Құрама Штаттары сияқты күнделікті көз бояушылықтырының бірі болған адам құқықтары жайындағы тұжырым, Херман және Комскийдің көмегімен саясаттың  ішіне күшпен, қатаң түрде енгізілген. Бұл көзбояушылық Құмама Штататардың коммерциялық мүдделері мен Үшінші Дүние деп есептелтін мемлекеттердегі тұтынушы режимінің кесрінен адам құқықтарының орындалмауларның арасындағы байланысты ашу арқылы көрсетілген. Егер осы ашылымдар өздернің көрсеткіштеріне жетістікке жеткен болса онда адам құқықтары риторикасы, шн мәнісінде көз бряуы, алдау үшін жасалған деген тұжырым шығады. Осы өте үлкен сенммен дәлелденген гипотезаның әлсіздігі оның- Құрама Штаттародың коммерциялық мүдделерін өзінің сыртқы саясапты құрайтын басқаша бір тәуелсіз ел түрінде есептей алады. Егерде қауіпсіздендіру керек деп табылады құқықтар бүгінгі болмыс айтылған мағынасы сай болса, онда құқықтар жай ғана сыртқы саясаттағы тиімді себеп ретінде емес, сыртқы саясатқа себепкен ретінде қызмет атқарады. Әлі де болса саясатқа қарсы болушылар табылуы мүмкін, бірақ ол қарсылық құқықтар тілін көзбояушылық мақсатта пайдаланғаннан шықпайды. Оның үстіне, Херман және Комский өздері мойындағандай, адам құқықтары риторикасын басқарушы әкімшіліктің қолдануы ақиқатты ашумен айналысатын топқа риториканы осы қарама- қайшылықты сынау, мінеу үшін қарсы қоюға және оның тоқтатылуын талап ету мақсатында құқықтарды қолдануға мүмкіндік береді.

Осы сынап- мінеулерге мүдделер мектебінің берген жауабы- олардың сында ашық қабылдауы болуы мүмкін. Бірақ әлі же болса, адам құқықтарына қатысты бірнеше қоойвлатын сұрақ “кімге пайдасы бар? Немесе “ пайдасын кім көреді. Осындай сұрақтардан жауап талап етудің маңызы өте зор.

Бүгінде адамдар өздерінің  адамзаттық құқығына ие деген идея- қазіргі дүние саясатының басты жемісі. Бұл идеяны жүниежүзілік не аймақьық конвенциялар қабылданған көптеген құқық декларациялары дәлелдеп отыр және де бұны мемлекет атынан сөйлейтін ресми адамар да айтады. Онымен қоймай әр түрлі топтар, партиялар, ұжымдық құрылымдыр ел ішінде өздерінің әлдебір саяси күш екнкін таныту немесе тұтасбір мемлекетке айналып қалыптасуға баспайтын тура жол ретінде басшылыққа алады.Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін республикада салыстырмалы зерттеуге қызығушылық өсуде.

Олардың тақырыбы бөлек құқық институты  немесе толық құқық жүйесі.

Пара-парлық шешімдері таңдауда қызулы пікір саыстың ілесуі мемлекеттік  құрылыстың жаңарту шараларында  түсінерлік факт. Басқа мемлекеттің  құқық жүйесін зерделеу өзге ұлттарды жақсы түсініп қана қоймай,сонымен қатар олардың тәжірибесін қолдануға мүмкіндік береді.