Халықаралық жария құқығы» пәні бойынша

Көптеген проблемалар бірменшікпен шектелмейді. Нақты соиализмнен  демократиялық құқықты мемлекет жүйесіне көшу құқықпен қорғау тетігінің  қатыстығы туралы мемлекеттегі тұлға мәртебесі туралы  мемлекеттегі тұлға мәртебесі туралы сұрақтарды қояды.

Мұнда әсіресе құқық саласындағы  салыстырмалы зерттеу қажетті. Бірақ  мұндай талдауға мемлекеттік шебер  таңдау қажет. Осы зерттеуінде автор  бір жағынан демократиялық мемлекеттің айқын мысалы болатын қазақстанға құқық жүйесі жаын Францияға,Германияға және Швейцарияға назарын тоқтатты.

Екінші жағынан мемлекеттік  құрылыста тоталитарлықүлгіден  демократиялық құқықты мемлекет үстіне ауысып жатқан біздің мелекет  секілді, осындай жағдайдағы екі мемлекетке көңіл аудару қажет. Бұл Испания мен Венгрия.

Тұлға құқын конституциялық реттеу әр елде тарихи және мемлекеттік дәстүр, қоғамға тиімді тұлға құқы концепциясы  және қабылданған экономикалық даму дәрежесі, саяси құқық облыстарындағы қоғамдық саналық дәрежесі сияқты факторәсерімен жасалады.

Швейцария конституциясында 1874ж. Қабылданған  құқықтық толық контектісі жоқ.

Швейцарияда белгіленген тағы бір  проблеманың бір адамның жазылмаған конституциясының бірі З.Джокометти заңдылығы адам өміріндегі түрлі сфераны енудің тәсілін мемлекет алдын ала алмайды, сондықтан тұлға конституциядағы басты құқық туралы тезис тұжырымдады. Сондықтан контитуцияға жазылған құқықтан басқа іске асыру кезінде орындалуына кепілдеме беретін дәрежесі бойынша бірдей жазылмаған құқықтар болуы мүмкін.

Швейцарияның федералды соты бұл  тұжырымдаманы бөлшектеп қабылдап, тұлғаның жазылмаған конституциялық құқықтың болуына жол береді.

Сондықтан Швейцариядағы секілді  Францядан тұлғаның конституциялық құқы кеңеюде.

“Сонымен біздер конституцялық сотпен өз бетімен коституциялық нормалардың құрылу мысалымен таныспыз”. Жоғарыда айтыған тұлғаның конституциялық құқын құру зерттеуші елдерге жеңіл болмағанын дәлелдейді.

 Контитуциядағы берілген барлық  тұлға құқықтық адамды мемлекеттік биліктен қорғауға арналған.

Оларды басты қасиеті, әркімнің белгілі шекті әрекетке мүмкіндігін  қамтамасыз ететін және мемлекет кірісе алмайтын жеке ғылымды қолдану болып  табылады. Сондай олар конституциялық заңдарды жетілдіретін шарттарды контституцияда немесе заңда айтылғаның бәрі заңгердің түсінгнде мемлекет пен тұлға бостандығы белгілемей бастапқы болып табылады. Мемлекеттің мақсаты заңмен айқындалған.

Тұлға құқының конституциялық концепциясының аталған елдегі басты құраушысы- олардың мемлекет үшін тікелей міндеттілік қағидасы.

Азаматтық құқық саласындағы заңды  тұлғалар олардың жағдайына қатысты  құқықтарды пайдалана алады.

Зерттелініп жатқан елдердің юристпруденциясында  тұлға құқы субьектісінің азаматтық  құқық саласындағы заңды тұлға  таралуы құрамына кіретін бөлек азаматтарды қорғауды күшейту қалауымен түсіндіріледі.

 Бұл негізінде конституциялық  құқық субьектісімен жария құқы  саласында екеуінің негізделуі  еді.

Бұл проблемаға қызығушылық жоғарыда белгіленген елдердің о шешімдері  мен конституциялық құқықтар донкринатыснда түрлі бейнеленеді.Қазіргі демократиялық мемлекет мақсатының өсіуі тұлға құқының кеңеюін ұйғарады. Заң әдебиетінде бұл сұраққа үш тәсіл айтуға болады. Бұл құқық міндеттемені тек мемлекет пен оның органдарына жүктейтін жағдайдан шыққандықтан тұлғаның конституциялық құқының көлденең әрекетінің болуының бірінші тәсілін мойындамайды. Және тұлғалардың өзара жағдайларында бұл құқықтарға сүйенуді жорамалдау тұлға шектеуіне әкеліп соұқтырады, өйткені бір тұлғаның құқы басқа үшін міндеттемелердің көзі болар еді.

Екінші көзқарас пункт ретінде  әрекет пен азаматты жағдайлары субъектілер  үшін міндетті күші бар және азаматтық  қауымына негіз болатын тұлғаның контституциялық құқығының ақиқат қағидасы ретінде баян етілуін ұйғарады.

Ұстамды жанама көлденеңді әрекетті қолдайтын үшінші тәсілдің жоқтаушылары алды. Өз талдауында автор тұлғаның конституциялық құқын қорғау тетігі құқына тоқталды. Одан басқа саяси, экономикалық амалдарды қолдануға болатынын есте сақьау керек.

Берілген бес елдің әрқайсыснда  тұлға құқының консуциялық реттеуі мен қорғау тетігі мемлекеттік құрылыстың түрлі факторларымен концепциясының әсерінен құрылды. Осы елдердег\і тұлға құқын қорғауда заң институттарының дәрежесінде жақындасу байқалды. Мысал, ретнде конституциялық құқық субъектісінің кеңеюі аясымен амбусмена институтының енуі қолға алуға болады. Бұл халықаралық қарым- қатынастың, қоғамдық құқық ой өрісі дамуының, тұлға құқын реттейтін жалпы және аумақты европалық шарттардың интеграциялау ролігің және түрлі мелекеттік жүйенің екі жақты әсер етуінен болатындығы анық.

Адам құқықтары мемлекет арасындағы байланыс ретінде енгізіле алады. Бірақ, кейбір дамыған мемлекеттер қоғам  үшін іс әрекет етеді. Сол қоғамдардың  кейбіреулерінде мемлекеттік емес болып есептелінген ұйымдарға, адам құқықтары- мемлекеттердің іс- әрекетінен хабардар беріп отыруға тиісті. Олардың “адам құқықтарына қатысты еңбектері және сыртқы істер министрліктері ол жөнінде не жасалғалы жатыр” дейтін сұрақтары адам құқықтарына арналған басылымдарда әлем деңгейінде біршама кең көлемде басылып шығып, еңбектері бағаланды. Осыдан келіп құқықтары мемлекеттердің бір- бірімен байланыс жасаудағы бірден- бір құралы болу деген мәселе шығады. Арнайы мамндырылған үкімет адамдары бұл тәжірбиені қабылдамауы мүмкін еді, бірақ мемлекеттік қызметші болғандықтан, олар бас тарта алмайды. Олар бір- бірімен адам құқықтары жайында еріксіз әңгімені жүргізуі тиіс, өйткені олар қоғамдар арасындағы қарым- қатынастар бұл қарым- қатынастарды бақылай алмайды, қолдарына арнайы өлінген басылымдар ана тиеді. Кей кездері адам құқықтары қауіпсздік және коммерция мәселелеріне ықпал ететін. Осы ықпал бүгінгі заманың айландырар көкейтесті проблемасы болып қалыптасты. 1985 жылы ақпанда Америка Құрама Штаттарының Сеул елшілігінде реми басшылары Ким Дае Жан, қызметтен қуылған өз еліне қайтқысы келмеді. Бұл жағдай, Оңтүстік Корея мен Құрама штаттар сияқты екі мемлекеттің ара қатынасына әсер етпейді деп ойлау ақымақтық.

Сондықтан адам құқықтары мәселесі тек механикалық қарым- қытанспен  шектеледі. Бұл мәселе дипломатияны үн- түнсіз жағдайда жүргізуге болмайды. Екі өкімет араларында болып жатқан осындай шиеленісті халық назарына жасарып, ың- шыңсыз қарым- қатынас жасау ұзаққа бармайды.

Еркін саудажүргізуде адам құқықтарының қатынасына көңіл бөлмеуге болмайды. Ең алдымен, сауда және адам құқықтары секілді екі мәселе қамталы мүмкін.Егер ос тұжырым моральдық қасиеттері қамтамасыз етуге тырысса, еркін сауданың классикалық қорғанысын оған қатынасқан адамдар жасайдыАдам құқықтарын бұзып, қалыпты тіршілікке кедергі жасамақ, бейбітшілік пен бірлікті сақтау қиындайды. Сауда мен бейбітшілік байланысының алдында тұрған идея ол еркін сауда жоғары сауданың дрктринасы. Сауда цивилизация құндылығы деген жоғары саудының доктринасы.Сауда цивилизация құндылығы деген идеяға  тұжырым цивилизация жоқ дегенмен бірдей. Технологияның қоғамдар арасындағы қарым- қатынастарын аттырауғамүмкіндік туғызған  ғасырда, сауда- саттық қарым- қатынасын жасаудың арқасында цивилизация да тоқырап қалмады.

Халықаралық қоғамдық адам құқығының  дамуының дамуының айқын көрініі ретінде Құрама Штаттардағы, Ұлыбританиядағы құл иеленушілік ржимнің жойылуын айтуға болады. Бірақ бұл екі мелекеттің арасында ұқсастық көп деген пікір шындықтан алшақ жатыр. АҚШ бүгінгі халықаралық қоғамда, Ұлыбританияның қолдау болатын басқа мәденитетердің құнды дүниелерін мойындамай менснбей тұра алмайды және өз бетінше іс- әрекетке бармайды. Ол, Каонердегі аштықты тоқтатамын деп сенімді түрде де айта алмайды, онда британдықтардың мұхиттағы иелік етуге мүмкіндік беретін қосымша күші де жоқ. Бірақ, басқа елдердің қолдауынсыз, Америка Құрама Штаттарының басқауынсыз жетістікке жету мүмкіндігі онша үлкен емес. Каолицияның одақтастары ара- тұра қылшыныс білдіріп, кейбір келіссөздерге ат салысу мүмкін, болғандықтан, толық жауапкершілікті мойынына ала алмайды.

Адам құқығының халықаралық  саясатқа жасайтын ықпалы, сол арқылы халықаралық қоғамның тұрақтылығын сақтау. Кейбіреулердің пікірі бойынша  бізідң ұстанған саясатымыз,бағытымыз  енді біреулердің тіршілік етуіне зияның тигізуі мүмкін. Тәртіпті толық қамтамасыз еткен қоғам халықаралық қатынаста рухани, мәдени жағынан екпінді түрде дамиды. Интернациональдық қарым- қатынаста сақтаушылар шын мәнінде скепиктер болып есептеледі. Өйткені қоғамдық өзгерістерге ойлы көзбен қарасақ адасның шындықты бақылауы, француз революциясын ашқан Вьюркен сияқты болады.

Зерттеліп отырған адам құқықтары  басқа елдердің саяси құрылымын  ашып көрсетпейді, бірақ біраз заңдылықтарын  толықтырады. Сонымен адам құқықтары, халықаралық заң жүйесіне тәртіптері қарама- қарсы келетін елдердің, тайпалардың, рулардың прогресті бөлегі сияқты көрініс береді және адамдар да бір- біріне қатысты өз мүкіндіктерін де, міндеттерін де біледі. Адам құқықтары бір жердде басым, бірде әлсіз деген жаңсақ ой. Оның жалпы күшеюі барлық елдердегі адамдардыңсенімін нығайтады. Халықаралық қоғамның барлық елдердегі адамдардың сенімін нығайтады. Халықаралық қоғамның барлық мүшелеоі өздерінің ішкі жүйеін, тәртібін жасырмай ашып айтады. Осындай үлгі ережеде жұмыс жасаудың өзі бүкіл қоғамда айтарлықтай өзгеріс жасамауы мүмкін.

 

Әдістемелік нұсқаулар. Адам және оның құқығы, бостандықтары халықаралық құқықтың басты элементтерінің бірі болып табылады.

Негізгі түсінктер: Адам құқықтары бойынша халықаралық ынтымақтастық. Азаматтық институты және оның қазіргі халықаралық қатынастардағы маңызы. Қазақстан заңдарындағы азаматтық мәселелері

Студенттерге  тапсырмалар:

1.Адам құқығын қорғаудың Халықаралық  құқықтық негіздері

2.Адам құқығы бойынша органдар

Халықаралық құқықтық қорғау

Пайдаланатын әдебиеттер:

1.Курс международного права, В 7т. -М., Наука, 1989-1993.

2.Международное право // Учебник  (отв. ред. Тункин Г.И.). - М,, 1994.

3.Международдое право // Учебник (отв. ред. Колосов Ю.М., Кузнецов В.И.). М,,Международные отношения, 1995.

4.Международное право // Учебннк (под- ред. Игнатенко Г.В,). - М., Высшая школа, 1995.

5.Бирюков П.Н, Международное право // Учебник. - М., Юрист, 1999,

6.Лукашук И.И. Международное право: Общая часть // Учебник. - М., изд. БЕК 1998.

7.Лукашук И.И. Международное право. Особенная часть // Учебник, - М., изд. БЕҚ 1998.

 

№9-Тақырып. Халықаралық шарттар құқығы

1.Халықаралық шарттар құқығы  ұғымы, қайнар көздері.

2.Халықаралық шарттар жасау

3.Халықаралық шарттардың әрекет  етуі, жарамдылығы және оларды  талқылау

Кез келген халықаралық қатынастар халықаралық шарттардың негізінде реттеледі. Ол оның қатысушыларының еркі. Халықаралық шарттар құқығы халықаралық жалпы құқықтың саласы болып табылады және мемлекеттер мен халықаралық құқықтың басқа да субъектілері арасында халықаралық шарт жасасу, оның әрекет етуі, сондай-ақ күшін жоюы жөніндегі қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы болып табылады.

Жазбаша түрде халықаралық шарттар  шамамен алғанда бұдан 5 мың жыл  бұрын пайда болған. Қазіргі кезге  жеткен халықаралық шарттардың бірі, ол – б.з.д XIII ғасырдың бірінші жартысында Аккад патшасы Нарамсин мен Эламның ұсақ билеушілері арасында жасалаған халықаралық шарт. Құл иеленушілік дәуірде шарттар бейбітшілік, бітімгершілік, әскери көмек, сауда мәселелеріне арналды. Бірақ бұл мәселелердің барлығы бейбітшілік туралы шарттарда көрініс тапты. Шарттарды мемлекеттер ғана емес, сонымен қатар дербес қалалар, мемлекеттер одағы, кейде діни ұйымдар жасай алды. Олар қатысушыларына ғана міндетті болды.

Шарт жасау мемлекеттердің ерекше құқығы болды. Шарт жасау рәсімі діни сипаттағы әрекеттерді жасаумен қатар жүрді. Егер ол жасалмаса, шарт жарамсыз болып есептелді. Ежелгі Римде шарт жасауды ереркше діни тұлғалар – фециалдар жүргізген. Олар құрбандыққа шалынуы керек торайды таспен өлтіріп, шартқа адалдық антын берген. Осы сәт шарттың жасалу және күшіне ену уақыты деп есептелген.

Халықарарлық шарттар құқығының  субъектілері халықаралық жалпы  құқықтың субъектілері болып табылады. 1969 және 1986 жылдардағы Вена конвенцияларында «келіссөздерге қатысушы мемлекет», «келісуші  мемлекет», «келіссөздерге қатысушы ұйым», «қатысушы», «үшінші мемлекет», «үшінші ұйым» ұғымдары қолданылады. Халықаралық шарттар құқығы аясандағы алғашқы жүйеленген акт американдық мемлекеттердің конференциясында 1928 ж. қабылданды. Ол тек Латын Америкасы мемлекеттерінде жүргізілген аймақтық сипаттағы келісім шарттар туралы Гавана конвенциясы. БҰҰ шақырған конференцияда 1968-1969 жж. Халықаралық құқық комиссиясының дайындаған халықаралық шарттар құқығы туралы баптар жобасы 1969 ж. 23 мамырда қабылданып, оған Халықаралық шарттар құқығы туралы Вена конвенциясы аты берілді. Бұл конвенция 1980 ж. 27 қаңтарда күшіне енді және ол осы конвенцияның 1-бабында көрініс тапқандай, тек мемлекеттердің арасындағы шарттық қатынастарды реттейді. Оған 1993ж. 31 наурызда Қазақстан Республикасы қосылыд. Сонымен қатар, Грузия, Өзбекстан, Тәжікстан да осы шартқа мүше елдер қатарына жатады. Конвенцияның кері күші жоқ.

1978ж. 23 тамызда Халықаралық құқық  комиссиясы дайындаған баптар  жобасы негізінде Шарттарға қатысты  мемлекеттердің Құқық миарсқорлығы туралы Вена конвенциясы қабылданды. Бірақ бұл конвенция әлі күшіне енген жоқ.  1969 ж. Коненцияға сәйкес халықаралық шарт халықарарлық құқықпен реттелетін, мемлекеттер арасында жасалған жазбаша нысандағы келісім. Бұл үшін келісімнің мазмұны жазылған құжаттар саны мен нақты атының маңызы жоқ. ҚР Президентінің Жарлығында да осы анықтама көрініс тапқан. Халықаралық құқықтың кез келген объектісі халықаралық шарттың объектісі бола алады. Шарттың объектісін тараптар өздері белгілейді. Объект ретінде субъектілердің материалдық, материалдық емес игіліктері және соларға байланысты туындайтын қатынастар, әрекеттер және әрекеттерден бас тартуы танылады. Шарттың объектісі оның атауында көрсетіледі.

Халықаралық шарттарды  топтастыру. Шарттар көптеген негіздер бойынша топтастырылады. Қатысушылар санына байланысты олар екіжақты, көпжақты, мүше болып кіру жағдайына байланысты саяси, экономикалық, ғылыми-техникалық болып бөлінеді. Ашық халықаралық шарт дегеніміз – оған мүше болу үшін қатысушыларының арнайы  рұқсатын қажет етпейтін шарт, ал жабық халықаралық шарт – мүше болу үшін қатысушыларының арнай рұқсаты қажет.

Халықаралық шарттардың нысаны, құрылымы және атауы. Халықаралық шарт жазбаша түрде немесе ауызша түрде жасалады. Көбінесе жазбаша түрде жасалады, себебі ауызша жасалған шарттар тараптардың құқықтары мен міндеттерін нақты белгілемейді. Соның салдарынан көптеген проблемалар туындауы мүмкін. Шарттың құрылымына: атауы, кіріспесі, негізгі және қорытынды бөлімдері кіреді. Кіріспеде шарттың мақсаты жазылады, оның шартты талқылау кезінде үлкен мәні бар. Негізгі бөлім баптардан, яғни қатынастарды реттейтін нормалардан тұрады. Кейбір шарттарда олардың аттары болады. Қорытынды бөлімде шарттың күшіне енуі, мәтіннің тілін реттейтін ережелер, шартқа қосылу тәртібіне қатысты мәселелер көрініс табады.