Әйел құқығы - адам құқығының ажырамас бөлігі

7. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің қызметкерлері:

1) әйелдерге қатысты  зорлық-зомбылық көріністерінің  есеңгіретіп тастайтын спирттік  ішімдіктерді теріс пайдалануға,  қоғамға жат өмір салтын ұстануға, жезөкшелікпен, жеңгетайлықпен, қордалар ұстаумен айналысуға, сондай-ақ сексуалдық дәмешілдікті қоса алғандағы көрсетілген зорлық-зомбылық фактілерінің отбасында жасалуына негізделген фактілер бойынша дер кезінде қимыл көрсетуді қамтамасыз етуге;

2) жезөкшелікті, жеңгетайлықты, қордалар ұстауды, әйелдер мен балаларды сексуалдық пайдаланудың түрлі нысандарын анықтау мен олардың жолын кесу, жыныс саласындағы басқа да құқыққа қарсы көріністер, сондай-ақ порнографиялық бизнес мәселелері бойынша криминалдық, тергеу бөлімшелерімен, ішкі істер органдарының өзге де қызметтерімен өзара іс-қимылдарды жүзеге асыруға;

3) зорлық-зомбылықтың  жасалуына жағдай туғызатын себептер  мен шарттарды оқып-үйренуге және  оларды жою жөніндегі шараларды  қолдануға міндетті. Әйелдерге қатысты  қылмыстар мен құқық бұзушылықтар туралы статистикалық мәліметтерді талдауға және жалпылауға;

4) отбасы-тұрмыстық қарым-  қатынастар мен қоғамдық құлықтылық  саласындағы нормативтік құқықтық  актілер талаптарын бұқаралық  ақпарат құралдары арқылы түсіндіруді  қамтамасыз етуге;

5) білім, мәдениет және  денсаулық сақтау органдарымен, еңбек ұжымдарымен, мемлекеттік  және үкіметтік емес құрылымдарымен, қоғамдық бірлестіктермен бірлесе  отырып, нақты проблемалық мәселелерді,  әйелдердің себептер мен шарттар  салдарынан қоғамға қарсы қылықтар жасауын талқылауға қатысуға, оларды шешудің және жоюдың дұрыс жолдарын табуға;

6) ішкі істер органдарына  есепте тұрған, бас бостандығынан  айыру орындарында болатын, жүйелі  түрде медициналық айықтырғыштарға,  қабылдау-тарату орындарына жеткізілетін әйелдерге олардың қылмыстар мен құқық бұзушылықтар жасауына жағдай туғызатын себептер мен шарттарды анықтау мақсатында социологиялық зерттеулер мен сұрау- сауалдар жүргізуге;

7) порнографиялық материалдарды  немесе заттарды, сондай-ақ баспа  басылымдарын, кино-бейне материалдарды, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа табынуды насихаттайтын басқа да заттарды дайындау және жарнамалау фактілерін анықтау жөніндегі фактілерді анықтайды;

8) тұрғындар арасында  бір жыныс өкілінің басқадан  астамшылығына негізделген теріс стереотиптерді өзгерту жөніндегі ақпараттық, білім беру және тәрбиелеу жұмысын қамтамасыз етуге;

9) қызметтук тексерістердің  қорытындыларын оқып-үйрену негізінде  әйелдерге зорлық-зомбылық жасауға  жағдай туғызатын себептер мен  шарттарды талдауға және жалпылауға;

10) бұқаралық ақпарат  құралдары арқылы жеңгетайлықтың, қордалар ұстаудың, сутенерліктің,  әйелдер балаларды жезөкешелікпен  айналасуға тарту мен зорлық-зомбылықтың  өзге де түрлерінің теріс зардаптарын  жалпылауға және баяндауға міндетті.

3.ІІМ-нің, ІІББ, ІІБ, КІІБ аппараттарының әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімшелері қызметіне басшылық жасау жөніндегі жұмыстарын ұйымдастыру

8. ІІМ-нің, ІІББ, ІІБ,  КІІБ аппараттарының әйелдерді  зорлық-зомбылықтан 

қорғау жөніндегі бөлімшелері қызметіне басшылық жасау жөніндегі жұмыстарын ұйымдастыруға жауапты лауазымды адамдарға:

1) қалалық, аудандық, желілік  органдардың әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің қызметіне ұйымдастыру- әдістемелік басшылық жасау, оларға практикалық көмек көрсету, олардың заңдар мен нормативтік құқықтық актілер талаптарын орындауын бақылау;

2) әйелдердің құқықтары  мен мүдделерін қорғаумен айналысатын  мелекеттік органдармен және  қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимылды қамтамасыз ету;

3) әйелдерге қатысты  зорлық-зомбылықты анықтау мен  жолын кесу жөніндегі жедел-алдын  алу іс-шараларын дайындауға және  жүргізуге қатысу;

4) әйелдерге қатысты құқық бұзушылықтар мен қылмыстардың ахуалына, құрылымына, өсуіне талдау жүргізу, барлық деңгейдегі әкімдердің жанындағы отбасы және әйелдер істері жөніндегі комиссияларға және басқа да мүдделі мемлекеттік органдарға ақпараттар дайындау;

5) құқық қорғау және өзге де мемлекеттік органдардан, қоғамдық бірлестіктерден алынған статистикалық деректерді жалпылау және талдау;

6) ІІМ-нің, ІІББ, ІІБ,  КІІБ-нің жедел кеңестеріне қарауға  материалдар дайындау, сондай-ақ  әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты  ескерту мен оның жолын кесу  жөніндегі жұмысты ұйымдастырудың  нысандарын және әдістерін жақсартуға бағытталған нұсқауларды, әдістемелік нұсқауламаларды, шолулар мен басқа да басқару шешімдерін дайындау;

7) ІІМ-нің, ІІББ, ІІБ,  КІІБ-нің мүдделі қызметтерімен  бірлесе отырып, әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімшелерінің кадрларын іріктеуді, орналастыруды, тәрбиелеу мен кәсіби шеберлігін арттыруды жақсарту жөніндегі жұмысты жүргізу;

8) ішкі істер органдарының  әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық  туралы шағымдар мен арыздарды  қараудың белгіленген тәртібін  бұзған лауазымды адамдарына қатысты қызметтік тексерулер жүргізу жүктеледі.

4. ІІМ-нің, ІІББ, ІІБ,  КІІБ және қалалық, аудандық, желілік  ішкі істер органдары аппараттарының  әйелдерді зорлық-зомбылықтан 

қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелер кадрларымен жұмысын ұйымдастыру

9. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің ерекше тапсырмалар жөніндегі аға инспекторлары мен аға инспекторлары лауазымдарына жоғарғы заңгерлік білімі, ішкі істер органдарында кемінде бес жыл практикалық жұмыс тәжірибесі бар адамдар тағайындалады.

10. ІІМ-нің қоғамдық  қауіпсіздік департаменті, ІІББ, ІІБ,  КІІБ-нің мен қалалық, аудандық, желілік органдардың бастықтарының  әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелерге жетекшілік ететін орынбасарларына:

1) Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің кәсіби тобын құру жөніндегі жұмысты жүргізу;

2) кадрларды іріктеуді,  орналастыруджы, оқыту мен тәрбиелеуді  жақсарту, оларды мақсаттан тыс  пайдалануды болдырмау жөніндегі  іс-шараларды жүзеге асыру жүктеледі. 

11. ІІМ-нің жоғарғы  және орта оқу орындарын бітірген қызметкерлерден басқа, әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің қайта тағайындалушы қызметкерлері Қазақстан Республикасы ІІМ-нің оқу орындарында бастапқы дайындықтан өтулері қажет.

Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің ішкі істер органдарының басқа да бөлімшелерінен ауыстырылған қызметкерлері қайта даярлау курстарына жіберіледі.

5. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелерді материалдық қамтамасыз ету

12. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелер ішкі істер органдарының жұмыс істеуге қолайлы, санитарлық-гигиеналық нормалар мен өрт қауіпсіздігі талаптарына жауап беретін жайларында орналастырылады.

13. Қазақстан Республикасы  ІІМ-нің, КІІБ-нің әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелерін қаржыландыру Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдары туралы» Заң күші бар Жарлығымен белгіленген тәртіпте республикалық бюджет есебінен, ал облыстық, қалалық, аудандық бөлімшелерді қаржыландыру жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады.

Өкіметтің жергілікті атқарушы органдары әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің лауазымды адамдарының қосымша санын ұстауға өз бюджеттерінен ақшалай қаражаттар бөле алады.

14. Қалалық, аудандық, желілік органдардың әйелдерді  зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің материалдық-техникалық қамтамасыз ету, оларды автокөлікпен қамтамасыз ету белгіленген тәртіпте жүргізіледі және тиісті жергілікті атқарушы органдардың бюджеттерінен ішкі істер органдарының әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелерді ұстауға бөлінген ассигнованияларды есебінен қаржыландырылады.

6.Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелер қызметінің нәтижелері туралы есеп беру

15. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелер қызметінің нәтижелері статистикалық мәліметтерде (1 -қосымша) көрсетіледі және тоқсан сайын өсу жиынтығы бойынша облыстың ІІБ бастығының немесе оның қызмет жөніндегі орынбасарының қол қоюы арқылы Қазақстан Республикасы ІІМ-нің Қоғамдық қауіпсіздік департаментіне жібереді.

16. Лауазымды адамдар  мынадай: 

1) әйелдерге қатысты  зорлық-зомбылық белгілері бар,  олардың жасалуына жағдай туғызатын  себептер мен шарттарды, қылмыс  жасаған адамдардың міңездемелерін және зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдердің санаттарын мазмұндау арқылы қылмыстарды ахуалын талдау;

2) әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелердің ішкі істер органдарының басқа да бөлімшелерімен өзара іс-қимыл жөніндегі жұмысы туралы;

3) қызметтік тексерулер  жүргізу барысында анықталған, әйелдерге  қатысты зорлық-зомбылыққа жағдай  туғызатын себептер мен шарттарды  талдау;

4) әйелдерге қатысты  зорлық-зомбылық жасауға жағдай туғызатын себептері мен шарттарды жою жөніндегі қолданылатын шаралар туралы;

5) зорлық-зомбылық құрбандарына  көмек көрсету мәселелері бойынша  Дағдарыс орталықтарымен өзара  іс-қимылдар туралы;

6) ІІББ, ІІБ, КІІБ қоғамдық  қауіпсіздік полициясының қалалық бөлімінің әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі бөлімшелерінің аудандық (қалалық) ішкі істер органдарының әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімшелеріне жүргізілетін қызметтік іссапарлардың нәтижелерін қоса, практикалық және әдістемелік көмек көрсету жөніндегі жұмысын ұйымдастыру туралы;

7) әйелдердің конституциялық  құқықтары мен еркіндіктерін  қорғауды қамтамасыз ететін мемлекеттік  органдармен , үкіметтік емес  ұйымдарымен және қоғамдық бірлестіктерімен өзара іс-қимылдар туралы ақпараттар мазмұндалған, әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдарының жұмысын ұйымдастыру жөніндегі қызметтің нәтижелері туралы баяндау жазбаларды тоқсан сайын жіберіп отырады.

17. Баяндау жазбаларға  қалалық, аудандық, желілік органдардың  ІІББ, ІІБ, КІІБ-нің бастықтары, ал  олар болмаған жағдайда-қызмет  жөніндегі орынбасарлары қол  қояды. 

18. Баяндау жазбаларды  қалалық, аудандық, желілік ішкі  істер органдары ІІББ, ІІБ, КІІБ-ге тоқсан сайын есептік кезеңнен кейінгі айдың бірінші күніне жібереді. Астана, Алматы қалалары, облыстардағы және көліктегі Ішкі істер бас басқармалары Қазақстан Республикасы ІІМ-нің Қоғамдық қауіпсіздік департаментіне 5-ші күніне жібереді.

19. «Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі ішкі істер органдары жұмысының нәтижелері туралы мәліметтерді» ай сайын есеп беру кезеңінен кейінгі келесі күндеріне:

- қалалық, аудандық, желілік  ішкі істер органдары ІІББ, ІІБ,  КІІБ-нің жедел-техникалық қызмет бөліміне (бөлімшелеріне) 1-ші күніне;

- Астана, Алматы қалалары  Ішкі істер бас басқармалалары, облыстардағы және көліктегі  Ішкі істер бас басқармалары  Қазақстан Республикасы ІІМ-нің  Қоғамдық қауіпсіздік департаментіне 5-ші күніне жібереді.

 

 

3.2 Қазақстан Республикасындағы әйелдердің құқықтарын қорғау механизмдері

 

  Әйел құқығын қорғау механизмдері және тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ету омбудсмен қызметінің басымдық бағыттары болып табылады.

   Әйел құқығын қорғау саласында негізгі осы заманғы мәселелердің бірі әйелдерді қоғам өмірінде екінші кезектегі орын алатын теңсіз құқықты субьекті ретінде бағалайтын қоғамдық сананың кертартпалығы болып табылады. Тіпті орталық мемлекеттік органдармен жұмыста да біз гендерлік қағиданы түсінбеушілік, халықаралық құқық қорғау стандарттарын білмеушілікпен кездесеміз: әйелдер құқығын қамтамасыз ету саласында жұмыс істейтін мемлекеттік қызметшілердің бәрі бірдей бүгінде өз қызметінде әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы Конвенция ережелерін, оның үстіне Қазақстанға қатысты тиісті Комитеттің ұсынымдарын басшылыққа алмайды, кейбірі Республиканың халықаралық құқыққорғау міндеттемелерінің басымдық сипатын сезінеді.

   Сонымен  қатар, келіп түскен өтініштер  куәландырғандай көп жағдайларда әйелдердің өздері өзіндік құқықтарға ие екендіктерін түсіне бермейді. Әйелдер пайдаланатын дәлелдер (уәж) арасында ерекше құқыққа жүгіну түріндегі өте “әйелдікке” қарағанда жалпықұқықтық дәлелдер жиі кездеседі. Әзірге әйелдер өз өтініштерінде жыныстық белгі бойынша кемсіту дәйектерін сирек көрсетеді. Сөзсіз мұндай жағдай әйелдер құқығының бұзылу жағдайларының жоқтығымен емес, әйелдердің өз құқықтарын сезінудің төмен деңгейімен байланысты. Неғұрлым ақталды деп мемлекет саясатының гендерлік сезімтал қоғамдық сананың дамуына жалпы бағыттылығы саналады.