Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи ортаны қорғауға қатысуды құқықтық реттеу

Мазмұны

 

Кіріспе...........................................................................................................................3

1 Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи ортаны қорғауға

   қатысуды құқықтық реттеу.....................................................................................7

1. Қазақстанда азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи

ортаны қорғауға қатысуды реттейтін заңдардың қалыптасу  және даму  

тарих........................................................................................................................7

1.2 Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи ортаны қорғауға

      қатысуды реттейтін заңдардың қағидалары........................................................14

1.3 Қоршаған ортаны  қорғау мен табиғи ресурстарды пайдалану саласында

      басқаруды жүзеге асыруда азаматтар мен қоғамдық бірлестіктер қызметінің

      рөлі мен маңыздылығы.......................................................................................19

2 Азаматтар мен қоғамдық  бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғау саласында

    құқықтар мен  міндеттерді жүзеге асыру мәселелері..............................................34

2.1 Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің экологиялық құқықтары мен

     міндеттерінің түсінігі және түрлері....................................................................34

2.2 Шет елдерінде азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортаны

      қорғауға қатысуды құқықтық қамтамасыз етудің салыстырмалы

      анализі........................................................................................................................59

Қорытынды........................................................................................................................73

Әдебиеттер  тізімі.........................................................................................................78

 

 

Кіріспе

 

 

Зерттеу тақырыбының  өзектілігі. Егеменді және тәуелсіз Қазақстан табиғи ресурстарга бай мемлекет болып табылады. Алайда , біздің еліміздің табиғи ресурстарының соншама молдығына қарамастан, оған қамқорлықпен қарау әрқашан туындап отырады. Қоғамның қазіргі дамуы табиғи ресурстардың шаруашылық мұқтаждықтарына кең түрде пайдаланылуына сүйенеді. Бұл процесс нарықтақ қатынастар дами түскен сайын одан әрі күрделене береді.

Сондықтан, ғалымдар мен  бүкіл қоғамның табиғи ресурстарын  пайдаланудың адам үшін қажеттілігі  мен табиғи ортаны қорғаудың қажеттілігі  арасындағы қарама - қайшылықтарға  байланысты дабыл қағуы өте орынды болып табылады. Осыған байланысты зор маңызды табиғи ресурстарды өте көп мөлшерде шаруашылық мақсатқа пайдаланудың қоршаған ортаға тигізетін теріс зардаптары мен залалдарын жеңілдету, барынша азайту және табиғи байлықтарды молайту жөніндегі шараларды жасау міндеті туындайды. Табиғатты тиімді түрде үнемді пайдалану және оны қорғау шаралары, оның ресурстарын пайдалану кезіндегі тепе-теңдікті белсенді түрде сақтау, қоршаған табиғи ортаны жақсарту, ал бұл талаптар бұзылған жағдайда оны қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүзеге асыру қажеттігін тудырып отыр.

Осыған орай «Қазақстан - 2030» стратегиясының басымдықтарын ескере отырып, Қазақстан Республикасы дамуының 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспарына сәйкес Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы мақұлданды. Бұл тұжырымдамада еліміздің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін стратегиялық бағыттар көрсетілген - экономиканы, Ұлттық заңнамаларды және қоғамды экологияландыруға байланысты, экологиялық үгіт-насихат және жүртшылықтың қатысуы, халықаралық ынтымақтастықты кеңейту [1].

Табиғатты қорғау мен оның байлығын тиімді пайдалану  мәселесін шешуді қамтамасыз ететін әдіс - тәсілдер жүйесін жасауға әр түрлі құқықтық институттар белсенді түрде қатысады. Қоршаған ортаны қорғау мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы қызметке көптеген субъектілер қатысады, мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар, заңды тұлғалар, азаматтар, қоғамдық бірлестіктер және т.б.

Қоршаған ортаның жағдайымен байланысты мәселелер қазіргі таңдағы адамзат мәселелерінің ішінде бірінші орынға шықты.

Бұл мәселерді шешуде маңызды рөл азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктерге беріледі. Қазақстан Республикасының Конституциясының 23 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлесу бостандығына құқығы бар деп көрсетілген. Яғни, азаматтардың қоршаған ортаны қорғауға қатысуы қоғамдық экологиялық бірлестіктерге бірігу құқығы арқылы жүзеге асырылады [2].

Ал қоғамдық экологиялық  бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғауға қатысуы саласындағы қызметінің маңызы дүниежүзі қауымдастығымен танылған БҰҰ- ның Рио-де-Жанейрода өткен қоршаған орта жоне даму туралы Конференциясында қабылданаған негізгі қүжаттарының бірінде, қоршаған ортаны қорғау саласында үкіметтік емес және мемлекеттік ұйымдардың күштерін біріктіру қажеттілігі бекітілген [3].

Осыған сәйкес Қазақстанда  да қоғамдық экологиялық бірлестіктердің  рөлі маңызды. Қазіргі таңда біздің елімізде әртүрлі деңгейде өрекет ететін және бір - бірінен қызмет аясы, ұйымдық құрылымы және идеологиялық қағидаларымен ажыратылатын, бірақ ортақ мақсаты қоршаған ортаны қорғау және азаматтардың экологиялық құқықтарын сақтау болып табылатын 200 жуық қоғамдық экологиялық бірлестіктер бар.

Қазақстан Республикасында  қоғамдық экологиялық бірлестіктердің күрылу тәртібін, мемлекеттік тіркелуін және өкілеттіліктері мен қызметін реттейтін бірқатар құқықтық актілер қабылданды. Олардың құқықтық жағдайларын реттейтін құқықтық нормалардың көптеген бөлігі барлық коммерциялық емес ұйымдарға және қоғамдық бірлестіктерге қатысты заң актілерінде бекітілген.

Қоғамдық экологиялық  бірлестіктердің құқықтық жағдайын реттейтін нормативтік актілерді, олардың бұндай бірлестіктердің қызметінің құқықтық мүмкіндіктерін ашатын артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау үшін зер салып және терең зерттеу қажет .

Баяндалып отырған мән - жайларға байланысты осы диплом жұмысында таңдап алынған зерттеу тақырыбы өте өзекті болып табылады және тәжірибиелік мән -маңызы бар деп айта аламыз.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы, зерттеудің мақсаты мен міндеттерімен тығыз байланысты, өтпелі нарықтық экономика жағдайында, жаңа құқықтық, саяси, экологиялық және әлеуметтік жағдайда қоршаған ортаны қорғау саласында азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қызметін құқықтық жағынан реттеу мәселелерін кешенді түрде қарастырған және елімізде түңғыш мемлекеттік тілде орындалған ғылыми еңбек болып табылады.

Бұл диплом жұмысына азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғауға қатысуын реттейтін заңдарын, олардың қағидаларын жүйелі түрде зерттеген. Және табиғат қорғау саласындағы заңдар мен қоғамның басқа салаларын құқықтық реттейтін заңдарда азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттеріне сипаттама берілген. Жалпы басқару саласындағы қоғамдық басқарудың орны анықталған. Бұл еңбекте азаматтардың экологиялық құқықтары сараланып, соның ішінде қолайлы қоршағаи ортаға құқықтық маңыздылығы анықтылған.

Қоғамдық экологиялық  бірлестіктердің түсінігі анықталып, оның белгілері ашылған. Қоғамдық экологиялық бірлестіктердің міндеттеріне, қызметтеріне және өкілеттіліктеріне негізделген, олардың жіктелуі үсынылып отыр. Шетелдердегі қоғамдық экологиялық бірлестіктердің құқықтық жағдайының талдауы беріліп отыр.

Орындалған зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңызы бар. Оның нөтижелері қоршаған ортаны қорғау саласындағы азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің тәжірибелік қызметі кезінде және бұл қатынастарды реттейтін заңдарды қолдану барысында пайдаланылуы мүмкін. Жұмыста үсынылып отырған ұсыныстар бұл саладағы заң актілерін жетілдіру кезінде қолданылуы мүмкін.

Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Диплом жұмысына жасалған тұжырымдық қорытындылар, ұсыныстар мен нұсқаулар қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті ғылыми тұжырымдау түрғысындағы экологиялық құқық теориясын тереңдетеді және одан әрі дамытады.

Дипломдық жұмыстың қорытындылары оқулықтардың, ғылыми басылымадардың тиісті тарауларын дайындау кезінде, сондай - ақ экологиялық құқық курсын оқыту кезінде қолдануға болады.

Дипломдық жұмыстың қазіргі  ғылыми  мәселелерді шешу, ахуалын  бағалау. Қоршаған ортаны және жекелеген табиғи ресурстарды қорғауға азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қатысуы саласындағы теориялық мәселелері көп жылдардан бері заңгер ғалымдардың назарын өзіне аударып келеді. Қазақстан ғалымдары бұл мәселені зерттеуге зор үлес қосқаны баршаға мәлім. Мәселен, С.Б. Байсаловтың, Д.Л. Байдельдиновтың, Ә.Е. Бектүрғановтың, Ә.Е. Ереновтың, Л.Қ. Еркінбаеваның, Б.Ж. Абдраймовтың, А.С. Стамқүловтың, Н.Б. Мүхитдиновтың, Ж.Т. Холмуминовтың, Н.С. Байымбетовтың, П.А. Асылбековтың еңбектерінде осы мәселелерге қатысты құнды ұсыныстар мен қорытындылар енгізілген.

Кеңес Одағының таратылуына  дейін қоғамдық экологиялық бірлестіктердің  құқықтық жағдайы саласында көптеген зерттеулер жүргізілген.

Бұндай зерттеулер Ф.И. Адихановтың, Г.Е. Быстровтың, С.А. Боголюбовтың, О.С. Колбасовтың, В.К. Максименконың, В.В. Петровтың, Ю.С. Шемшученконың және т.б. Басқалардың еңбектерінде жүргізілген. Г.И. Азаров пен А.Г. Тарнавский қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортан қүкықтық қорғаудағы рөлімен байланысты мәселелерге арнайы зерттеулер жасады. М.И. Васильеваның, М.М. Бринчуктың, А.К. Голиченковтың, С.А. Боголюбовтың, Т.Р. Громованың және басқалардың еңбектерінде қоғамдық экологиялық бірлестіктердің құқықтық жағдайы мәселелері, сонымен қатар қазіргі құқықтық жағдайдағы азаматтардың экологиялық құқықтары қарастырылған.

Қоғамдық экологиялық  бірлестіктердің құқықтық жағдайы  мәселелері шетелдерде В. Дугластың, М. Фешбахтың, А. Френдлидің, И. Руттерманның, Я. Хаампвердің, Д. Брайсонның, М. Макгиннестің еңбектерінде көрініс тапқан.

Ұсынылып отырған ғылыми еңбектің басқа ғылыми зерттеулерден айырмашылығы азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғауға қатысу нысандарын зерттеген және олардың экологиялық құқықтардан туындайтынын анықтаған.

Алайда жоғарыда аталған  ғалымдардың көптеген еңбектері  мемлекетіміздің нарықтық қатынасқа  өтуінен бүрынғы кезеңдердегі зерттеулері  болғандықтан, оларда қазіргі жаңа заң актілерінің ерекшеліктері мен жаңадан қалыптасқан ғылыми көзқарастар көрініс таппаған.

Зерттеудің мақсаты  мен міндеттері. Дипломдық зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастарға көшу, кейбір табиғи ресурстарға жеке меншік құқығын енгізу жағдайындағы табиғи ресурстарын пайдалану мен қорғау саласындағы азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қызметін кешенді түрде зерттеу және осы мәселелер бойынша заң шығару ісін жетілдіру жөнінде нақты тәжірибиелік, теориялық ұсыныстар жасау болып табылады.

Көрсетілген мақсатқа байланысты автор өзінің алдына мынадай міндеттер қояды:

• азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғауға қатысуын реттейтін заңдардың қалыптасу мен даму тарихын зерттеу;
• азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғауға қатысуын реттейтін заңдардың қағидаларын және олардың мазмұнын ашу;
• әлеуметтік басқарудың бір түрі ретінде экология саласында мемлекеттік басқарудың және қазіргі таңда қоршаған ортаны құқықтық қорғауда қоғамдық экологиялық бірлестіктердің рөлі мен орнын анықтау;
• қоғамдық экологиялық бірлестіктердің түсінігін анықтау және олардың түрлерін жіктеу;
• адамдардың экологиялық құқықтарын, соның ішінде қолайлы қоршаған ортаға құқығын сипаттау;
• халықаралық - құқықтық тәжірибиеде қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қызметтерін сипаттау;

- қоғамдық экологиялық  бірлестіктердің жағдайын құқықтық  реттеудегі кемшіліктері мен  ақаулықтарын анықтай отырып, осы  саладағы қазақстан республикасы  заңдарын жетілдіру.

Зерттелу обьектісін азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи ортаны қорғауға қатысуды құқықтық реттеудің қоғамдық қатынастары табылады.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық зерттеудің теориялық негізі қоғам мен табиғаттың арақатынасы туралы, азаматтардың қолайлы қоршаған ортаға құқығы туралы, азаматтар мен қоғамдық экологиялық бірлестіктердің қоршаған ортаны қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттері туралы ғылыми ілімдер құрайды.

Зерттеу барысында ғылыми зерттеудің кешенді, жүйелі - құрылымдық, салыстырмалы - құқықтық талдау жасау және тағы да басқа әдіс - тосілдер пайдаланылды. Қолданылып жүрген заңдар, сонымен бірге ведомстволық нормативтік актілер, құқықты қолдану тәжірибелері, мерзімді баспасөзде жарияланған материалдар зерттелді.

Диплом жұмысының  көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

1 Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердщ қоршаған табиғи ортаны қорғауға қатысуды құқықтық реттеу

 

 

1.1 Қазақстанда азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің қоршаған табиғи ортаны қорғауға қатысуды реттейтін заңдардың қалыптасу және даму тарихы

 

 

Егер де адамзат қазіргі  даму бағыттарымен әрі қарай жүре берсе, екі-үш үрпақтан қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету біздің мемлекетіміздің экологиялық саясатының негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Қазіргі таңда қоршаған ортаны ластануы, табиғи ресурстардың азамат және экологиялық байланыстың бұзылуы өзекті мәселелердің бірі.кейін табиғи апатқа үшырайтыны анық.