Қазакстандаfы азаматтык коfамнын калыптасуы

Ал енді сайлауалды бағдарламалардың ерекшеліктеріне тоқталар болсақ, олардың арасындағы айтарлықтай алшақтықтарды айтуға болады. Мысалы, Нұр-Отанның бағдарламасы бүкіл елді кешенді түрде дамытуға бағытталған жүйелі және көлемді сипаттағы  жоспарлардан тұрды. Әрбір сайлаушы «Нұр-Отан» халықтық демократиялық партиясының бағдарламасынан өзіне қажет және толғандырған мәселе бойынша нақты шешім жолдарын көре алды.

Өз кезегінде Жалпыұлттық  социал демократиялық партиясының  плат- формасы өзінің радикалдылығымен ерекшеленді және өздерін «Нұр-Отан» партиясының платформасына қарсы қоюға негізделді. «Ақ жол» партиясы өз бағдарламасын ұсынуда өзге партиялардан жаңашылдығымен ерекшеленді және де екі жаққа да орта, аралық позицияны ұстанды.

«Ауыл» партиясының  платформасы ауыл проблемаларының ғана айналасында шоғырланды. Оның үстіне өзге сайлаушылардың және олардың мәселелері бұл партияның бағдарламасында ескерілмей, тыс қалып қойды деуге болады. Мұндай жағдай «Руханият» партиясының платформасында да байқалды. Егер де «Ауыл» партиясы шектеулі электоратқа жұмыс істесе, «Руханият» партиясы гуманитарлық сипаттағы мәселелерге көп көңіл бөлді. Коммунистік партия мен Патриоттар партиясына келер болсақ, онда олардың сайлауалды платформалары сайлау парақшаларын еске салды. Бұл партия- лардың бағдарламалары аса тар мағынада және шашыраңқы тезистерден қалыптасты.

Алайда сайлаушыны уәделердің саны емес, оларды шешудің нақты  жолдары мен мерзімдері көбірек  қызықтыратындығы анық. Бұл жерде  айта кетерлігі отандық партиялардың барлығы бірдей өздерінің сайлауалды бағдарламаларын іс жүзінде орындауда жауаптылығы тұрғысынан мақтана алмайды. Сайлауалды платформасын жүзеге асыруда шынайы қадамдар нұротандықтардан байқалды. Олардың бағдарламаларында сайлау алдында қойған міндеттерін орындау бойынша шараларының кең тізімі болды. сайлаушылар үшін аса тартымды болғаны ол әлеуметтік жобаларға қаржының айтарлықтай молайтуы және оларды тиімді атқаруы екендігі белгілі еді.  Өз платформасын жүзеге асыру жолдары ЖСДП бағдарламасында да жан-жақты жазылды. Алайда,   олар орындала қоюы екіталай уәделерге толы, тіпті шикізат экспортынан түскен қаржыны тікелей үлестіру секілді популистік ұсыныстардан тұрды. Өзге партиялар, өкінішке орай үлкен ұрандар көтергенімен де оны қалай жүзеге асыратындығын нақты жеткізе алмады.

Бұл тұрғыда көлемі жағынан шағын, жаңашыл және мазмұны бойынша түсінуге жеңіл, қарапайым болған «Ақ жол» партиясының платформасы ұтымды болып көрінді. Бұл тұрғыда «Нұр Отан» партиясының да бағдарламасын атап өткен жөн. Мемлекеттің жетекші партиясы деген атақ оның бағдарламасына белгілі бір салмақ пен күрделі болуды меңзегендей еді. Солай бола тұра нұротандықтар, бұл қиыншылықтан шығудың ұтымды жолын таба білді. Бұл партияның платформасы оған саяси салмақ беретін мол көлемдігі мен көптеген қарапайым да түсінуге жеңіл сөз тіркестерінің болуымен ерекшеленді. 

Патриоттар партиясы, «Ауыл» партиясы және Коммунистер партиясының  бағдарламаларына келер болсақ, бұл  жерде олар сайлаушылардың назарын  аудара қоярлық идеялар ұсына  алмады. Оның үстіне олардың сайлауалды үгіт-насихат жұмыстарының белсенділігі төмен және таратқан көрнекі материалдарының шектеулі және сайлаушы санасына әсер етер дүниелердің болмағандығын айта кеткен жөн.  

Енді 2007 жылдың 18 тамызында  болған толықтай пропорционалдық жүйеге негізделген, еліміздегі саяси партиялардың орны мен беделін анықтап берген Парламент сайлауының қорытындысына тоқталайық. Тек «Нұр-Отан» халықтық демократиялық партиясы - сайлаушылардың 88,05%  дауысын, яғни 5 миллион 174 мың адамның дауысын алып, Парламанттегі толықтай 98 депутаттық орынды иеленді.  Ал, қалған партиялар 7 пайыздық кедергіден өте алмай, Парламентке өз өкілдерін жіберу мүмкіндігінен айырылды.

Міне осылайша қазақстандық партиялардың сайлауалды және сайлауда жеткен нәтижелері елдегі саяси партиялардың алар орны мен мәртебесін айқын көрсетіп берді [70].

Дегенмен, соңғы сайлау нәтижесі көрсеткендей бірнеше партиялардың бірігуінен құралған, бұрынғы «Отан» РСП ісін жалғастырушы «Нұр-Отан»  халықтық демократиялық партиясының  позициясы бұрынғыдан да артып толықтай жеңіске жетті. Өзге партиялар  Парламентке өте алмады. Оның себебін саяси партиялар Конституциялық жаңа өзгерістерге жылдам бейімделе алмай саяси науқанды әлсіз өткізгендігі деп пайымдауға болады.  ,

Дамыған азаматтық қоғамның негізі – мемлекеттік, ресми ұйымдардан әлдеқайда өзгеше, еркін және ерікті ұйымдардан құралған жүйе болып табылады. Азаматтық қоғам - азаматтық мақсат жолындағы, жекеленген азаматтар арқылы жасалып, жүзеге асатын қоғамдық қатынастардың өрісі. Бұл өріске енбейтін, мемлекет немесе экономикамен әлеуметтік өзара әрекеттесу, азаматтық қоғамға тән.

ҚОРЫТЫНДЫ

Азаматтық қоғамды дамыту демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет құрудың маңызды  шарты болып табылады. Қоғамдық прогресс, демократиялық даму, экономикалық өрлеу  азаматтардың қоғам тыныс-тiршiлiгiнiң барлық маңызды салаларына белсендi қатысқан жағдайда ғана мүмкiн болады.

Осы Азаматтық қоғамды  дамыту тұжырымдасын iске асыру елдiң  адами, зияткерлiк әлеуетiн жандандыруға және жұмылдыруға, әр адамның өз тағдыры  мен ел тағдырына деген жеке жауапкершiлiгiн арттыруға, билiк қызметiнiң ашықтығын қамтамасыз етуге, жемқорлық пен озбырлықты, мемлекеттiк бюрократияның билiктi асыра пайдалану көрiнiстерiн түбiрiмен жою үшiн жағдай жасауға, елдiң әр азаматының өмiр сүруiнiң жоғарғы деңгейiне жедел қол жеткiзуге, азаматтардың Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепiлдiк берiлген құқықтары мен бостандықтарын сақтауды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.

Қоғам тарапынан билiкке  деген сенiм мен құрмет әлеуметтiк  татулық пен келiсiмнiң, саяси тұрақтылықтың және, тиiсiнше, Отанымызды тұрақты дамытудың берiк iргетасы болып табылады.

Өзiнiң күрделi де жарқын тарихымен, еркiндiк пен егемендiк  үшiн бастан кешкен мехнатымен, әлемдiк  қоғамдастыққа лайықты кiруге ұмтылысымен  Қазақстан азаматтық қоғамның ұсынылып отырған моделiн iске асыруға әзiр.

Өз кезегінде билік  құрылымдарының да азаматтық қоғам  институттарына деген көзқарасы  да осы түрлеріне қарай өзгеріп  отырады. Мысалы, биліктегілер консерваторларды «романтиктер» деп атап, ал олардың  идеяларын маңызсыз деп санаса да, олармен жергілікті жерлерде бірге қызмет жасайды. Ал алтернативисттерге біржақты негативтік көзқарас қалыптасқан. Традиционалистермен қатынас екі түрлі: билік олардың «азаматтық ұсынысын» қолдамағанмен, іс-әрекетіне шектеу қою ниетінен аулақ. Ал демократтар кезінде олардың потенциалын өзінің жеке саяси мүдделеріне пайдаланып, кейіннен бұл топты кәсіби емес деген желеумен өз қатарынан шығарып тастады.

Экополитиктер 1989-1991 жылдары  кейбір билік құрылымдарына енгенмен, онда азшылықты құрауына байланысты, жаңа сайларлар кезінде толық жеңіліске ұшырады. Экопатриоттар, керісінше, жаңа биліктің жақын одақтасы ретінде, күн санап жаңа саяси күшке ие болуда. Ал экотехнократтарға келетін болсақ, олардың жеке саяси мүддесінің болмауына байланысты, билік оларға аса назар аудармайды.

Енді экологиялық қозғалысқа кіретін әртүрлі топтардың өзара  қарым-қатынасын қарастыра кетсек. Концервационистер, шынайы пракматик  ретінде, барлығы ситуацияға байланысты деп санайды: билікпен ынтымақтасуға  болады, басқа жағдайда оның «бұтақтарын» әртүрлі қарама-қарсы мүдделерге пайдалануға болады, немесе оларға қоғамдық пікір тұрғысынан қысым жасауға болады. Алтернативистер ешқандай билік орнымен қатысы болмаса да, «тіке демократия» әдісімен іс-әрекет етуде. Бірақ мұнда соңғы кезде өзгерістер байқала бастады. Билік орындарының ортаны белгілі-бір қашықтықта ұстауы, топ идеологтарының есебі бойынша, олармен «келісімге келуге» кедергі бола алмайды. «Келісім» дегеніміз топ пен кейбір билік орындары арасындағы өзара тиімді және шектелген, бейресми қарым-қатынас. Жоғарыда аталған Декларацияда көрсетілгендей, топ тек қана жалпы қарсылық шараларын ұйымдастырумен  ғана шектелмейді.

Традиционалистердің билікпен өзара қатынас түрлері мынадай: бейтарап, сындарлы және дау-жанжалды. Кез-келген креативтік бағыттағы топтар тәрізді, традиционалистер билік орындарымен саяси күресте ара қашықтықты ұстап, тіке байланыс мүмкіндігінен қашуға тырысады. Сындарлы қатынасты тіке мағынасында билікті сынау деп түсіну керек. Бірақ бұл аталғандар жасылдардың спецификалық қасиеті емес, керісінше, ресейлік интеллектуалдардың бет-бейнесі деп атауға болады.

Зерттеушілер үкіметтік  емес ұйымдардың құрылуына байланысты мынадай топтарға бөледі:

• құру инициативасы бойынша («жоғардан» және «төменнен» құралған );
• билік орындарына қарым-қатынасы бойынша  (ынтымақтастық және қарамақайшылық);
• ұйым мүшелеріне көмек және қолдауға бағытталған, сырттан адамдарға түрлі қызмет көрсететін ұйымдар;
• қызмет түрлеріне байланысты.

Азаматтық қоғам институттарының  болашағы әрбір азаматтың осы қалыптасқан ұйымдардың жұмысына қатысу пайдалану мүмкіндігіне және ынтасына байланысты. Азаматтық қоғам институттарын посткеңестік қоғамдардағы инновациялық жоба ретінде қарастыра отырып, олардың ұйымдық әркелкілігіне мән бердік. 

    ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

            Кітаптар мен монографиялар тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан 2008 жыл.
2. Джон Кин Демократия и гражданское общество / Пер. с англ.; Послесл. М.А. Абрамова. – М.: Прогресс-Традиция, 2001. – 400 с.
3. Кокка Ю. Европейское гражданское общество: исторические корни и современные перспективы на Востоке и Западе // Неприкосновенный запас. 2003, №8.
4. Основные этапы формирования гражданского общества в странах Западной Европы и России в ХІХ-ХХ вв. – М., ИВИ РАН, 207. – 259 с.
5. Нұрымбетова Г.Р. Қазақстан халқының саяси қатысуы: сипаты мен жолдары. Монография. – А., 2005. 272 бет.
6. Мұсатаев С.Ш. Қазақстандық азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен келешегі. – Алматы, 2007. – 239 б.
7. Крылова Е., Куртсеитов Р., Хаяли Р., Дагджи Т.,  Камилова  Л. Местное самоуправление. Межсекторное партнерство: государственные структуры гражданское общество бизнес. -№ 2. -  77 с.
8. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
9. Алексеева Л.М. “Третий сектор” и власть  
   Общественные науки и современность. - 2002. -  № 6. - С. 52-58.
10. Кляйнберг М. Некоммерческие общественные организации в Российском секторе социального обеспечения// Журнал социологии и антропологии. - 2000. - Том 3. - № 1. - С.134-153
11. Баркова Т.Н. Влияние общественных организаций на оптимизацию социально-экономических процессов в мегаполисе / Автореф. дисс. канд. эконом. наук. - СПб, 2004.
12. Руденкин В.Н.  Гражданское общество в условиях политической трансформации России: субъектное и структурное измерения.Автореф. дис. на соиск. уч. степени докт. Полит. наук. – Екатеринбург, 2002. - 36 c.
13. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі. // Егемен Қазақстан. – 2007. – 18 мамыр.
14. Локк Д. Басқару туралы екі трактат. / Ауд. М.Ө. Иманбаева. –А.: Раритет, 2004. 280 б.
15. Бентам И. Введение в основания нравственности и законодательства. - М.: РОССПЭН, 1998. - 415 с.
16. Джунусова Ж. Эксперты считают, что демократические институты в Казахстане имел западную оболочку, функционируют в соответствии с местным менталитетом. // Panorama. 2003, 28 ноября.
17. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
18. Алексеева Л.М. “Третий сектор” и власть  
    Общественные науки и современность. - 2002. -  № 6. - С. 52-58.
19. Кляйнберг М. Некоммерческие общественные организации в Российском секторе социального обеспечения// Журнал социологии и антропологии. - 2000. - Том 3. - № 1. - С.134-153
20. Баркова Т.Н. Влияние общественных организаций на оптимизацию социально-экономических процессов в мегаполисе / Автореф. дисс. канд. эконом. наук. - СПб, 2004.
21. Руденкин В.Н.  Гражданское общество в условиях политической трансформации России: субъектное и структурное измерения.Автореф. дис. на соиск. уч. степени докт. Полит. наук. – Екатеринбург, 2002. - 36 c.
22. Негосударственные некоммерческие организации в Санкт-Петербурге. Информационно-аналитический отчет. Материалы к Форуму «Социальный Петербург: новые решения, 2004». – СПб., ЦРНО, 2004. – 148 с.
23. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі. // Егемен Қазақстан. – 2007. – 18 мамыр.
24. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан 2008 жыл.
25. Джон Кин Демократия и гражданское общество / Пер. с англ.; Послесл. М.А. Абрамова. – М.: Прогресс-Традиция, 2001. – 400 с.
26. Кокка Ю. Европейское гражданское общество: исторические корни и современные перспективы на Востоке и Западе // Неприкосновенный запас. 2003, №8.
27. Руденкин В.Н.  Гражданское общество в условиях политической трансформации России: субъектное и структурное измерения.Автореф. дис. на соиск. уч. степени докт. Полит. наук. – Екатеринбург, 2002. - 36 c.
28. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі. // Егемен Қазақстан. – 2007. – 18 мамыр.
29. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан 2008 жыл.
30. Джон Кин Демократия и гражданское общество / Пер. с англ.; Послесл. М.А. Абрамова. – М.: Прогресс-Традиция, 2001. – 400 с.
31. Кокка Ю. Европейское гражданское общество: исторические корни и современные перспективы на Востоке и Западе // Неприкосновенный запас. 2003, №8.
32. Основные этапы формирования гражданского общества в странах Западной Европы и России в ХІХ-ХХ вв. – М., ИВИ РАН, 207. – 259 с.
33. Нұрымбетова Г.Р. Қазақстан халқының саяси қатысуы: сипаты мен жолдары. Монография. – А., 2005. 272 бет.
34. Мұсатаев С.Ш. Қазақстандық азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен келешегі. – Алматы, 2007. – 239 б.
35. Крылова Е., Куртсеитов Р., Хаяли Р., Дагджи Т.,  Камилова  Л. Местное самоуправление. Межсекторное партнерство: государственные структуры гражданское общество бизнес. -№ 2. -  77 с.
36. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
37. Алексеева Л.М. “Третий сектор” и власть  
    Общественные науки и современность. - 2002. -  № 6. - С. 52-58.
38. Кляйнберг М. Некоммерческие общественные организации в Российском секторе социального обеспечения// Журнал социологии и антропологии. - 2000. - Том 3. - № 1. - С.134-153
39. Баркова Т.Н. Влияние общественных организаций на оптимизацию социально-экономических процессов в мегаполисе / Автореф. дисс. канд. эконом. наук. - СПб, 2004.
40. Руденкин В.Н.  Гражданское общество в условиях политической трансформации России: субъектное и структурное измерения.Автореф. дис. на соиск. уч. степени докт. Полит. наук. – Екатеринбург, 2002. - 36 c.
41. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі. // Егемен Қазақстан. – 2007. – 18 мамыр.
42. Локк Д. Басқару туралы екі трактат. / Ауд. М.Ө. Иманбаева. –А.: Раритет, 2004. 280 б.
43. Бентам И. Введение в основания нравственности и законодательства. - М.: РОССПЭН, 1998. - 415 с.
44. Джунусова Ж. Эксперты считают, что демократические институты в Казахстане имел западную оболочку, функционируют в соответствии с местным менталитетом. // Panorama. 2003, 28 ноября.
45. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
46. Кляйнберг М. Некоммерческие общественные организации в Российском секторе социального обеспечения// Журнал социологии и антропологии. - 2000. - Том 3. - № 1. - С.134-153
47. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан 2008 жыл.
48. Джон Кин Демократия и гражданское общество / Пер. с англ.; Послесл. М.А. Абрамова. – М.: Прогресс-Традиция, 2001. – 400 с.
49. Кокка Ю. Европейское гражданское общество: исторические корни и современные перспективы на Востоке и Западе // Неприкосновенный запас. 2003, №8.
50. Основные этапы формирования гражданского общества в странах Западной Европы и России в ХІХ-ХХ вв. – М., ИВИ РАН, 207. – 259 с.
51. Нұрымбетова Г.Р. Қазақстан халқының саяси қатысуы: сипаты мен жолдары. Монография. – А., 2005. 272 бет.
52. Мұсатаев С.Ш. Қазақстандық азаматтық қоғам: қазіргі жағдайы мен келешегі. – Алматы, 2007. – 239 б.
53. Крылова Е., Куртсеитов Р., Хаяли Р., Дагджи Т.,  Камилова  Л. Местное самоуправление. Межсекторное партнерство: государственные структуры гражданское общество бизнес. -№ 2. -  77 с.
54. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
55. Алексеева Л.М. “Третий сектор” и власть  
    Общественные науки и современность. - 2002. -  № 6. - С. 52-58.
56. Кляйнберг М. Некоммерческие общественные организации в Российском секторе социального обеспечения// Журнал социологии и антропологии. - 2000. - Том 3. - № 1. - С.134-153
57. Баркова Т.Н. Влияние общественных организаций на оптимизацию социально-экономических процессов в мегаполисе / Автореф. дисс. канд. эконом. наук. - СПб, 2004.
58. Руденкин В.Н.  Гражданское общество в условиях политической трансформации России: субъектное и структурное измерения.Автореф. дис. на соиск. уч. степени докт. Полит. наук. – Екатеринбург, 2002. - 36 c.
59. Негосударственные некоммерческие организации в Санкт-Петербурге. Информационно-аналитический отчет. Материалы к Форуму «Социальный Петербург: новые решения, 2004». – СПб., ЦРНО, 2004. – 148 с.
60. Локк Д. Басқару туралы екі трактат. / Ауд. М.Ө. Иманбаева. –А.: Раритет, 2004. 280 б.
61. Бентам И. Введение в основания нравственности и законодательства. - М.: РОССПЭН, 1998. - 415 с.
62. Джунусова Ж. Эксперты считают, что демократические институты в Казахстане имел западную оболочку, функционируют в соответствии с местным менталитетом. // Panorama. 2003, 28 ноября.
63. Шнитковский А.А. Роль НПО в реализации конституционных положений об утверждении Казахстана демократическим  правовым государством // Конституции  Республики Казахстан -10 лет. Сборник материалов «круглого стола». – Алматы: Казахстанский институт стратегических исследований при Президенте РК, 2005.- 88 с. - С.29-34
64. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Парламент палаталарының бірлескен отырысында сөйлеген сөзі. // Егемен Қазақстан. – 2007. – 18 мамыр.