Енбек акы бойынша есеп

 

Кесте - 2

                                        Бірыңғай тарифтік сетка

 

Бірыңғай тарифтік сетка  разряды	(1 разрядқа) тарифтік  коэффициент	Бірыңғай тарифтік сетка  разряды	(1 разрядқа) тарифтік  коэффициент
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11	1,0 1,07 1,15 1,24 1,33 1,43 1,54 1,66 1,78 1,91 2,05	12 13 14 15 16 17 18 19 20 21	2,20 2,37 2,55 2,74 2,95 3,17 3,41 3,67 3,94 4,24

 

Біріңғай тарифтік сетка  бойынша жұмысшылар мен мамандар 1 мен 8 разряд, ал қызметкерлер 2 мен 21 разряд бойынша тарификацияланады. Қызметкерплерді  тарификациялау бірыңғай тарифтік-мамандандырылған анықтама (БТМА) немесе мамандандырылған анықтама (МА) бойынша жүргізіледі.

Әр түрлі кәсіби маманданған  қызметкерлер тобының тарифтік ставкасы мен қызмет ақысы, кәсіпорын бекіткен 1 разрядтық ставка бойынша, қызметке алушының төменгі еңбекақы  көлемі кепіліне байланысты (1 разрядтық ставканың жоғары, бірақ төменгі еңбекақы мөлшерінен кем болмауы тиіс) және бірыңғай тарифтік сеткада бекітілген тарифтік мамандандырылған коэффициентке байланысты анықталады.

Жұмысшылар мен қызметкерлердің  тарифтік –мамандандырылған анықтамасы қызметкерлерге разряд беріп және жұмысын тарификациялайтын, барлық мамандар кәсібіне сипаттама беріп, өндіріс және жұмыс жүрісіне байланысты бөлетін анықтама болып табылады.

Мамандандырылған анықтама құзіреті мен жұмыс күрделілігі сатысы және мамандану деңгейіне байланысты диференциялауды қамтамасыз етеді.

Бұл анықтама мамандандырылған комиссияға қызметкерлердің мамандық разрядын белгілеу үшін қажет.

Кәсіпорын, меншік түріне қарамастан еңбекақыға қатысты сұрақтарды, коллективтік келісімге байланысты өзі шешеді.

Қажет болған жағдайда тарифтік-мамандандырылған анықтаманы қолданады. Ол үшін тарифтік-мамандандырылған комиссия құрылып (ТМК), тарифтік –мамандандырылған  коэффициенттерді пайдалану негізінде  қызметкерлердің мамандық разрядына сәйкестік аттестациясынан өткізеді.

Келісімді еңбекақы жағдайында, қызметкерге еңбекақы әрбік орындалған немесе өндірілген өнім үшін алдынала белгіленген мөлшерде есептеледі.

Кесімді еңбекақы жағдайында, қызметкерге еңбекақы әрбір орындалған немесе өндірілген өнім үшін алдын ала белгіленген мөлшерде есептеледі.

Кесімді еңбекақы мынандай жалақы жүйесіне бөлінеді:

1. Тікелей кесімді жүйе.
2. Кесімді-сыйақылық жүйе
3. Ілгерішіл – кесімді жүйе.
4. Жанама –кесімді жүйе
5. аккордтық жүйе

Тікелей кесімді төлемде  жалақының мөлшері тек шығарылған бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін белгіленген бағалауға тәуелді болады.

Кесімді –сыйақылық төлемде  кесімді жалақы сомасынан басқа, белгілі бір сандық және сапалық  көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін сыйақы есептейді.

Ілгерішіл-кесімді төлемде өндірілген өнімді белгіленген нормалар шегінде тікелей бағалаулар бойынша төлеу көзделген. Ал нормадан тыс бұйымдарды шығару көтермеленген бағалаулар бойынша (2 есе кесімді бағалаудан аспайтындай) төленеді.

Жанама –кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші жұмыскерлердің еңбек өнімділігін өсіруге ынталандыру үшін қолданылады. Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрсететін негізгі жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанама –кесімді  бағалаулар төленеді.

Аккордтық жүйеде орындалатын жұмысьң көлемі алдын ала белгіленіп, бағалау белгіленеді. Жұмыс орындалу мерзімін көрсету арқылы бағаланады. Жұмысты орындауға наряд жазылады да, онда табыстың жалпы сомасы, жұмысты аяқтау мерзімі, көрсеткіштер мен сыйақының мөлшері көрсетіледі. Бұл құрылыс саласында жиі қолданылады.

Кесімді, сондай-ақ мерзімді ебекақылар жеке түрде жне ұжымдық (бригада) түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Бригадалық нысан әдетте кәсіпкерді қоса атқару және орындаушылар бірін-бірі ауыстыру қажет болғанда қолданылады. Бригада ұжымының жалақыны және жұмыстың жалпы нәтижесіне бригаданың әрбір мүшесінің шынайы үлесін ескере отырып, сыйақыны анықтауға құқығы бар. Кәсіби шеберлігі мен ксіптерді қоса атқарғаны үшін қосымша ақылар мен үстемелерді белгілеу жөнінде айталық, тарифтік ставкалар мерзімдік ақы  алатындар үшін және бір сағат жұмыс үшін кесімді ақы алатындар үшін қызметкерлер разряды бойынша белгіленеді. Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу тарифтік ставкалардың негізінде, ал қызметкерлер үшін лауазымдық қызметақы негізінде жүргізіледі. Кесімді бағалаулар қолданыстағы  уақыт нормалары мен шығарылым нормаларына негізделеді. Уақыт нормасы – бұл адам\сағат, адам\күн көрсеткіштерімен көрсетілген, жұмыс бірлігін орындауға қажетті уақыт. Шығарылым нормасы қызметкер уақыт бірлігінде жасауға тиіс жұмыс санымен анықталады. Кесімді бағалауды (Б) былайша есептейді:

1. Шығарылым нормасын қолданған кезде (Н шығ.) Б=Т\Н шығ. Мұндағы Т- тиісті разрядтың тарифтік ставкасы (бірегей тарифтік кесте бойынша айлық ставканы жұмыс уақытының орташа айлық балансына бөлу жолымен анықтайды).
2. Уақыт нормасын қолданған кезде (Нуақ) Б=Т*Н уақ. Төлемнің мерзімдік нысаны қызметкерлердің барлық санатына қолданылады. Жалақыны есептеу жұмыс уақытын пайдалануды есепке алу табелінің негізінде жүргізіледі. Мерзімдік ақы алатын жұмысшының жалақы сомасы нақты жұмыспен өтелген сағаттардың сағаттық тариф ставкасына көбейтіндісі ретінде анықталады.

01 Жалақы =нақты жұмыспен*сағаттық  тариф        

 

Сомасы өтелген сағат саны ставкасы. Мысал. Мерзімдік ақы алатын 6-разрядтағы жұмысшы сағаттық тариф ставкасы 76 теңге болған кезде 182 сағат жұмыс істеген. Жалақы сомасының есептелуі: 182*76=13732 теңге. Қызметкерлердің жалақысы бойынша есептеледі:

• егер жұмыскер сол айдағы жұмыс күндерінде толықтай істесе, онда жалақының мөлшері қызметақы мөлшеріне сәйкес келеді;
• егер жұмыскер сол айдағы жұмыс күндерінде толықтай жұмыс істемесе, онда жалақы нақты жұмыспен өтелген уақытқа қарай есептен шығарылады.

Мысал. Қызметақысы 11300теңге  ирма менежднрі айдағы 26 жұмыс күнінің 20 күнінде жұмыс істеген.

Айдың орташа күндік жалақысы : 11300\26 =434,62 теңге. Менеджердің жалақысы: 434,62 *20=8692,4 теңге құрайды. Жай мерзімдік жүйе жұмыскер еңбегінің түпкілікті нәтижесі мен оның жалақысы арасындағы байланыста қамтамасыз етпейді.

Шаруашылық субъектісі жұмыскердің еңбегіне ақы төлеу  үшін мерзімдік-сыйақылық жүйені қолдануға  құқылы.  Бұл орайда сыйақы беру жүйесін (ережесін) өз бетінше әзірлейді. Жұмыстың негізгі нәтижелері бойынша қызметкерлерге сыйақы беру мынадай көрсеткіштер бойынша жалақы қорынан (К-т 681) немесе табыстан (562-шот) жүргізіледі:

1. Өндірістік тапсырмаларды орындау және асыра орындау;
2. Еңбек өнімділігінің өсуі, бұйымның еңбекті қажет етуін төмендетуі, шығарылымның жаңа нормасын, қызмет көрсету мерзімін игеру және басқалар.

Табыс әрбір жұмысшының жұмыс нәтижеіне байланысты. Ол белгіленген  бағалауды дайындалған бұйымдардың  сапасына көбейту жолымен анықталады.

Серіктесте кесімді ақы алатын жұмысшыға бірлігі 250,56 теңгеге бағаланатын 30 бөлшекті әзірлеу тапсырылды. Жалақысы 30*250,46=7513,80теңге

Жұмысшылардың жалақысы бригаданың, учаскенің жұмыс нәтижесі бойынша анықталады. Бағалаулар жеке (әрбір кәсіпкер) және кешенді (ұжымдық) болуы мүмкін.

Жеке бағалауды қолданған кезде жалақы жұмыстың осы түрінің бағалауын бригада, цех, учаске жасаған (өңдеген) бұйым (жұмыс) санына көбейту жолымен анықталады.

Кешендік бағалауды  қолданған кезде бригаданың кесімді  табысы анықталады. Ол бригада мүшелерінің  арасында жалақы тарифтеріне пара –пар бөлінеді (жұмысшы разрядының тарифтік ставкасын нақты жұмыспен өтелген сағаттарға көбейту арқылы).

Жанама-кесімді жүйеде қызмет көрсетуші жұмысшылардың  жалақы мөлшері осы жұмысшылар қызмет көрсеткен негізгі өндірістік жұмысшылар еңбегінің түпкілікті нәтижесіне тікелей тәуелді болады. Бұл орайда жанама-кесімдік бағалау қызмет көрсетуші жұмысшылардың тарифтік жалақысының негізгі жұмысшылр жоспарланған әнім шығарылымының санына қатынасы ретінде анықталады.

Аккордтық жүйе жұмысшылардың  жалақысын нормаланған тапсырма (шығарылым уақытының нормасы) мен бағалау алдын ала белгіленген жұмыстың  барлық көлемінің орындалуы анықтайды. Бұл нысан жұмысшылардың жеке тобына немесе бригадалар ұжымына (көбіне құрлыстар) қолданылады.

Жалақы- бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектесетін маңызды экономикалық құрал (тұтқа). Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан рбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Жалақы тұтынушы кірісінің үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөлшеріне, тауардың тұтанысына және олардың бағасына елеулі әсер етеді.

Жалақының номиналды  жне шынайы түрлері болады. Номиналды  жалақы дегеніміз жалдамалы ебектің қызметкері өзінің күндік, апталық, айлық еңбегі үшін алатын ақша сомасы. Номиналды жалақының мөлшеріне қарап табысының деңгейі жайында айтуға болады, бірақ тұтынудың деңгейі  мен адамның әл-ауқаты жайлы айту мүмкін емес.

Шынайы жалақы - алған  ақшаға сатып алуға болатын өмірлік игіліктер мен қызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақыға тікелей қатынаста және тұтыну заттары мен ақылы қызметтердің бағасы деңгейімен кері қатынаста болады.

Жалақы өнімнің өзіндік  құнының негізгі элементтернің  бірі болып табылады,  сондықтан да жалақы есебінің дұрыс ұйымдастырылуы еңбек өнімділігінің артуына, өнімнің өзіндік құнының кемуіне және еңбеккерлердің өмір деңгейінің жақсаруына себепші болады.

Қызметкерлермен есеп айырысу  есебінің негізгі міндеттері:

1. еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс уақыты мен жалақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау;
2. объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уатылы есептеу;
3. жалақыдан  дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
4. белгіленген мерзімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды жүргізу;
5. есептелген жалақыны  өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер кезінде және дұрыс енгізу;
6. өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен жалақы туралы деректерді алу;
7. еңбек және жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.

Мерзімді еңбекақы. Кәсіпорында 100 адам жұмыс істейді, оның 80-і жұмысшы да, ал 20-сы қызметкерлер. Отыз қызметкерге еңбекақы, олардың мамандығы мен атқаратын міндеттеріне байланысты белгіленген:

10адам - 9 разряд;

8 адам – 11разряд;

4 адам – 14 разряд;

4 адам – 16 разряд;

2 адам – 19разряд;

2 адам – 21 разряд;

       

      Әр түрлі разряд бойынша қызметкерлердің айлық еңбек ақыларын есептеу үшін мына формуланы қолданамыз:

Айлық еңбекақы =Ұйымның 1 разрядтық ставкасы х 1разрядтық тарифтік коэффициент (біріңғай тарифтік сеткаға сәйкестік, разряды бойынша )

Ілгерішіл-келісімді  жүйе өткізу бөлімінің 8 қызметкеріне еңбекақы ілгерішіл-келісімді жүйе бойынша төленетін болып белгіленген. Әрбір өткізілген (сатылған) 100 тауар үшін 1000 теңге, егер қызметкер 100 дана тауардан артық сатқан жағдайда әрбір келесі сатылған тауар үшін және 200 теңге.

 Өткізу бөлімінің  3 қызметкенрі ағымдағы айда әрқайсысы  230 дана тауардан сатқан, 2 қызметкер  – 190данадан, ал тағы да 3-еуі 160 данадан сатқан.

Ағымдағы айда сатумен  айналасатын қызметкердің еңбекақысын  есептейміз.

230 данадан тауар сатқан  қызметкердің еңбекақысы:

(1000+(230-100)х200)х3 =81 000теңге.

190 данадан тауар сатқан  қызметкерлердің еңбекақысы:

(1000+(190-100)х200)х 2 =38 000теңге.

160 данадан тауар тауар  сатқан қызметкерлердің еңбекақысы:

 Тауар сатумен айналасқан барлық қызметкердің еңбекақысы:

81 000+ 38 000+ 39 000 = 158 000 теңге.

Тікелей келісімді жүйе. Серіктестіктің 80 қызметкеріне, белгіленген келісімді және жалақы бойынша, шығарылған 100дана өнім үшін төлемі 560 теңге көлемінде белгіленген. Шығарылған өнім есебін, әрбір қызметкер бойынша және шығарған өніміне сәйкес оның еңбекақысы есептеледі. Ағымдағы айда қызметкерлер 200000 дана өнім өндіріп, олардың жалпы еңбекақысы мынаған тең болған:

200 000 : 80 х 560 = 1 400 000 теңге.

Аккордтық жүйе. Қосалқа өндіріс қызметкеріне өңбекақы аккордтық жүйе бойынша есептеледі. Негізгі өндірістің цех жұмысшыларына істеген жөндеу жұмыстары үшін есептелген еңбекақы 400 000 теңге, жұмысты орындауға жұмсалған барлық уақыт мөлшері 160адам\сағат, оның 50 адам\сағат - 3 ағаш шеберінің жұмсаған уақыты,  40 адам\сағат 6 қыздырушының жұмсаған уақыты, 20 адам\сағат 4 электриктің жұмсаған уақыты, 40адам\сағат – 15 сылақшының жұмсаған уақыты, 10 адам\сағат 2 өндеу жұмыстарымен айналасатын жұмысшылардың жұмсаған уақыты (шартты түрде, әр жұмыс тобы бойынша істелген жұмыс уақыты бірдей). Демек, орындаған жұмыстары үшін жұмысшылардың еңбекақысы былайша есептеледі: