Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Марта 2012 в 21:14, дипломная работа
Осы дипломдық жұмыста Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша – несиелік саясаты бойынша негізгі бағыттары көрсетілген. Бірінші бөлімінде ақша – несиелік саясаттың концепциялық мақсатының теориясы қарастырылады, ақша-несиелік саясатындағы жаңа құбылысы – инфляциялық таргитерлеу қарастырылады. Ақшалық база және алтын валютті резервтердің мақсаттың көрсеткіштерінен ақырындап инфляция бойынша мақсаттың көрсеткіштеріне ауысуы, бұл ҚР Ұлттық банкімен көбірек сәйкес келеді, инфляцияны таргетирлеу принципінің жолына ауысуы қабылданған. Инфляциялық таргитерлеу жоспарына ауысуын дайындап Ұлттық Банк жылдан бастап ақша – несиелік саясаттың –жылдық горизонталды жоспарлауын бекітеді, яғни жылдан бастап «базалық инфляция индексі есептеледі және инфляцияны қарастырылуы жіберіледі.
КІРІСПЕ...................................................................................................................3
1 АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ................5
1.1 Мемлекеттің ақша-несие саясатындағы даму бағыты...................................5
1.2 Валюталық саясат және валюталық бағамды реттеу теориясы...................12
1.3 Инфляция және инфляциялық таргетирлеу...................................................21
2 ҚР ҰЛТТЫҚ БАНКІ – МЕМЛЕКЕТТІҢ АҚША-НЕСИЕЛІК САЯСАТЫНЫҢ АТҚАРУШЫСЫ ЖӘНЕ ТЕКСЕРУШІСІ ...................30
2.1 ҚР Ұлттық Банкінің қазіргі кезеңдегі ақша-несие саясаты........................30
2.2 Қазақстан Республикасындағы валюталық реттеу қатынастарының
қазіргі жағдайы.....................................................................................................54
3 ҚР ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ........................................................................................................62
3.1 ҚР Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының 2007-2009 жылдарға
арналған негізгі бағыттары.................................................................................62
3.2 ҚР Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының 2008-2009 жылдарға
арналған негізгі бағыттары.................................................................................75
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................91
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .............................................93
5 кесте
2009 жылға 1 ақпанға арналған Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қолма қол ақшасын бақылау шотындағы ақша қозғалысы туралы есеп (млн. теңге)
Атауы | Өспелі қорытындысымен есепті кезең үшін атқару |
1 | 2 |
І. Кірістер Бекітілген тізбе бойынша мұнай секторын ұйымдастырудан түскен салықтық түсімдер Мұнай секторын ұйымдастырудан түскен салықтық емес түсімдер Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер ІІ. Қаржы активтерін сатудан түскен түсімдер Республикалық меншіктегі және таукенөндіру және өңдеу салаларына жаатын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түскен түсімдер ІІІ. ҚР Ұлттық қорының ҚБШ на үскен түсімдер жиыны ІV. ҚР Ұлттық қорының ҚБШ сына аударымдар V. Түсімдер мен аударымдар сальдосы VI. Қаржы жылының басына ҚР Ұлттық қорының ҚБШ сындағы ақша қалдығы VII. Есепті кезеңнің соңына ҚР Ұлттық қорының ҚБШ сындағы ақша қалдығы | 184 410 184 253
112
46 0,3
0,3
184 411
183 563
847 -
847 |
6 кесте
Жергілікті бюджеттердің атқарылуы (млн. теңге)
Атауы | 2006ж. есеп | 2007ж. есеп | 2008ж. есеп | |
жылдық | Қаңтар | |||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
І. КІРІСТЕР Салықтық түсімдері, оның ішінде: жеке табыс салығы әлеуметтік салық акциздер Салықтан тыс түсімдер Негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер
Транферттердің түсімдері ІІ.ШЫҒЫНДАР 1.Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер
2.Қорғаныс 3.Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, сот, қылмыстық-атқару қызметі
4. Білім беру 5. Денсаулық сақтау 6. Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қаматамсыз ету
7. Тұрғын үй комунналдық шаруашыық 8. Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
9. Отын энергетика кешені және жер қойнауын пайдалану 10. Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған ортаны және жануарлар дүниесін қорғау, жер қатынастары
11. Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және ұүрылыс қызметі
12. Көлік және коммуникация 13. Өзгелер 14. Борышқа қызмет ету 15. Трансферттер ІІІ. ТАЗА БЮДЖЕТТІК КРЕДИТ БЕРУ Бюджеттік кредиттер Бюджеттік кредиттерді өтеу ІV. ҚАРЖЫЛЫҚ АКТИВТЕРМЕН БОЛАТЫН ОПЕРАЦИЯЛАР БОЙЫНША САЛЬДО Қаржылық активтерді сатып алу Мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдер V. БЮДЖЕТ ТАПШЫЛЫҒЫ (ПРОФИЦИТІ) VI. БЮДЖЕТТІҢ ТАПШЫЛЫҒЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ (ПРОФИЦИТТІ ПАЙДАЛАНУ)
Ішкі Түсімдер Өтеу Сыртқы Түсімдер Өтеу
| 1 026 747 541 280
165 033 336 569 31 633 6 099 65 867
413 501 1 000 150 34 867
4 912 33 686
259 724 185 783 37 859
135 010 44 005
21 881 28 066
5 977
76 725 7 150 963 123 542 -813 620 1 433 7 592
9 677 2 085
19 818 -19 818
-19 818 -3 045 16 773 - - - | 1 524 458 729 222
221 025 295 733 36626 11 089 84 455
699 692 1 468 076 44 208
7 203 44 856
371 302 262 851 44 789
199 037 73 778
33 653 42 490
8 100
156 605 9 270 705 168 329 -742 413 1 155 48 063
50 402 2 339
9 061 -9 061
-8 407 28 321 36 728 -654 - 654 | 1 830 138 748 102
267 356 251 222 35 401 13 232 48 364
1 020 440 1 798 774 78 316
12 322 51 598
475 656 320 762 61 874
231 925 108 493
42 104 72 243
39 092
198 159 11 221 651 94 356 7 455 8 107 652 36 730
37 969 1 239
-12 822 12 822
12 830 24 609 11 779 -8 - -8
| 124 032 55 092
20 830 22 217 1 755 529 5 699
62 712 64 707 1 641
599 2 060
16 971 10 395 1 780
5 183 6 673
1 782 328
102
1 373 391 64 15 364 -46 - 46 7 612
7 639 27
51 759 -51 759
-51 759 -43 737 8 022 - - -
|
2.2 Қазақстан Республикасындағы қазіргі уақыттағы валюталық қатынастарды реттеу жағдайы
Нарықтық экономикаға ауысқалы бері Қазақстанда нарықтық инфрақұрылымды құрудың тапсырмасы болды, соның ішіндегі валюталық нарықты, халықаралық ережелерге сәйкес шетел валюталардың еркін айырбасын қатмасыз ететін. Осы мақсаттарға жетуі үшін мыналар қажет болды:
– тәуелсіз қаржы – несиелік мекемелер жүйесін құру;
– банк аралық валюталық нарықты ұйымдастыру;
– резиденттермен шетел валютаны қолдану және иелену құқығын ұсынуы;
– халықаралық тәжірибеге сәйкес сыртқы экономикалық және қаржылық қызметі, соның ішіндегі төлем балансы туралы, алтынвалютті резервтер, халықаралық резервтер және т.б. туралы толық ақпаратпен қамтамасыз етуі;
– халықаралық қаржылық ұйымдарымен бірлестікті активизацилады;
Жоғарғы айтылып кеткен тапсырмалар атқарылды және республиканың валюталық нарығының дамуына негіз болды.
Кеңестік Қазақстан кеңесші мемлекеті ретінде таралуы өзінің экономикалық мүдделерін қорғауда өзінің валюталық саясатының құрауынсыз қорғай алмайтын еді. Бұл процесстің басталуы 1991ж 11 «Қазақ КО- ның валюталық реттеу туралы» заң қабылданғанымен.
1993ж 14 «Валюталық реттеу туралы Қазақстан Республикасы Заңы қабылданды, мұнда елдегі валюталық операцияларды атқарудың қағидалары анықталады, валюталық қатынастар субъектілердің міндеттерін және құқықтарын белгілейді, валюталық заңды бұзғаны үшін жауапкершілікті бекітеді. Валюталық реттеу механизмінің негізгі тапсырмасы ретінде ұлттық валютамен белгілі ережемен есеп- айырысу бойынша шаралар қабылданған, ұлттық валюта үшін нарықтық айырбас бағамен енгізуі, валюталық операциялардың заңдылығының сақталуын қамтамасыз етуі. Валюталық реттеудің бірінші кезеңі 1993ж қарашаға дейін, яғни өз ұлттық валютаны енгізгенге дейін. Екінші кезеңі қазақстандық теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз етуі үшін валюталық реттеудің және қадағалаудың мехнизімін жетілдіру бойынша шараларды қабылдауымен сипатталады.
1994ж «Шетелдік инвестициялар туралы» Заң қабылданды, мұнда ақшалық ауысулардың еркін кепілі және шетелдік инвесторлар үшін табыстың репатриациасы кепілдендіреді.
Валютаның нарықтық дамуындағы ерекше сипаттамасы 1996ж тәуелсіз Қазақстанның тарихындағы алғашқы валюталық тәуекелдерді хеджирлеу механизмі құрылды, яғни валюталық фъючерстер бойынша саудалар. Осы жылы республиканың валюталық нарығын либерализациялау бағытында іс шаралар атқарылды және қажетті құжаттарды растауынсыз шетел валютасын сыртқа шығарудың нормасы АҚШ-тың 10 мың долларына дейін ұлғайтылған. Сол кездегі істеп жатқан заңнама валюталық нарықты либерализациялау деңгейіне анық сәйкес келмеді және 1996ж желтоқсанды «Валюталық реттеу туралы» жаңа заң қабылданды. Ол ағымдағы операцияларды шектеусіз атқаруға мүмкіндік берген, бұл валюталардың конвертациялануы туралы ХВҚ Келісіміне қосылу бойынша Қазақстанның заңды рәсімдеу иницитивасын білдіреді. Капиталдың қозғалысымен байланысты операциялар лицензиялауға немесе тіркеуге алынатын.
1998ж валюталық нарық қаржы нарығындағы динамикалық сегмент болды. Жыл ішінде шетелдік валютаға сұраныстың жоғарлауы байқалынады және ресейлік қаржы дағдарысынан кейінгі девальвациялық күтімдердің күшеуі. Осы жылды АҚШ доллардың биржадағы бағымының өсімі теңгеге қатынасында 10,7% құрды. 1999ж ішкі валюталық нарықтың дамуы бұл Ұлттық банктің ағымдағы валюталық саясаттың және маңызды макроэкономикалық көрсеткіштер динамикасының позативті әсер етумен, Ұлттық банктің айырбас бағамының еркін жүзу режимін енгізумен анықталатын.
1999ж 5 валюталық режимінің ауысу уақытынан бастап валюталық реттеу дамуының үшінші кезеңі басталады. Бұл кезеңдегі жаңа енгізулердің бірі бұл еврода саудалықтың басталуы.
Бұл кезеңде Ұлттық Банк еркін айырбас бағамының саясатын ұстануы және валюталық нарықтығы тұрақтылықты бұзбай, теңге бағамының бәсендеп төмендеуі.
Сонымен, валюталық реттеудің негізгі мақсаттарына жету үшін маңызды қадамдар жасалды- елдің төлем баланысын бекітілуі және ұлттық валютаның тұрақтылығы.
Қазақстан валюталық нарығының болашақтағы дамуы, әлемдік тәжірибеге сүйенсек, екі негізгі факторлардың іс- қимылдарына шартты болды:
- біріншіден, валюталық операциялардың либерализациясы және ұлттық нарықтың өсіміне;
- екіншіден, валюталық нарықтағы қазіргі уақыттағы технологиялар және опреацияларды енгізуі;
Егер әлемдік тәжірибеге сүйенсек, бірінші қызметті либерализациялау процесі атқарады, бұның атқарылуы Қазақстандағы валюталық реттеу дамуының төртінші кезеңінің басталуын білдіреді.
2003 ж. Қазақстан Республикасындағы валюталық режимді либерализациялау концепциясы қабылданды, бұл валюталық операцияларды жүргізудің шектеулердің кезеңдік алуын қарастырады және Қазақстан Республикасының 2003-2004 ж.ж. арналған валюталық режимді либерализациялау бағдарламасы, бұл 2003ж 29 қаңтардан бастап № 103 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген, бұл бірінші кезеңнің шараларын анықтайды.
Қазақстан Республикасындағы валюталық режимді либерализациялау бағдарламасына сәйкес, 2003 8 № 441 «валюталық қадағалау және валюталық реттеу, банктік қызметінің сұрақтары бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер Республикасының кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер және толықтырулар енгізуі туралы» ҚР Заңы қабылданды және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілерге өзгертулер және толықтырулар құрылып енгізіледі, мұнда келесідей шаралар атқарылады.
1. Келесідей валюталық операцияларға лицензиялау алынды:
- банктердің шетелде шот ашулары, жеке тұлғалармен резиденттерімен шетелдік банктерде шот ашуы, экономикалық іскерлік және даму ұйымына кіретіндер (ЭІДҰ) және рейтингтік агенттіктерден минималды қажет рейтингтің болуы, Қазақстан Республикасының шекарасынан уақытша асып кеткен тұлғалар, жұмыс істеу, оқу, емделу және демалу мақсатында болғандар. Жеке тұлғалар қатынасында мемлекеттің қажетті минималды рейтингі лиценциялау ережелерімен бекітілген деңгейде А-дан төмен емес (******* агенттіктердің классификациясы) немесе А2 – ден төмен емес (*** агенттігінің классификациясы);
- Қазақстан Республикасының валюталық және банктік заңнамасымен бекітілген талапқа жауап берсе, резидент еместердің бағалы қағаздарына инвестициялауды атқару. Лиценциялау ережелеріне сәйкес, осы инвестициялауды атқару. Лицензиялау ережеліріне сәйкес, осы инвестициялар қазақстандық бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылармен атқарылуы керек, бұлардың рейтингі (немесе эмитенттердің рейингі) А- дан төлеген емес («***» және «*****» агенттіктерінің классификациясы);
- ЭІДҰ және немесе инвестицияны қорғау және тепе-теңдік марапаттау туралы Қазақстанның мемлекеттермен халықаралық келісім-шарттардың келісімі және ратификациялану мемлекеттерде резиденттердің ұйымдарды құру;
- резидент – банктердің резидент еместерге несиелерді 180 күнге дейін ұсынуы. Банктік опреациялардың мәліметтері бойынша жиналады.
2. Валюталық операцияның ауысу мерзімі ұлғайтылды, капиталдың жылжуымен байланысты, 120-дан 180 күнге дейiн әлемдiк тәжiрибеге сәйкес, осы норманы атқару мақсатында.
3. Шетелдiк валютаны және төлемдiк құжаттарды қолданудағы негiздер ұлғайтылды, бұл резиденттер арасындағы шетелдiк валютаны ұсынады, аккредитивтi және вексельдi есептесулер түрiнде.
4. Республикаға құралдарды репатриациялау мүмкiндiгi қарастырылған жеке тауарлар тiзiмiнiң экспорты бойынша, бұл 365 күндiк мерзiмге Үкiметпен анықталады.
5. Лицензиялау процедурасы едәуiр жеңiлдетiлдi.
6. Банктердiң басқа операцияларымен бiрге банктердiң айырбас бөлiмдерде айырбас операциямен бiрге жүргiзiлуiне рұқсат берiлдi.
ЕврАЗЭС шеңберiнде ҚР Ұлттық банкiмен валюталық реттеу және валюталық қадағалау саласында перспективалы жоспар бiрлестiгi ұсынылды, мұнда ЕврАЗЭС мемлекеттерi арасында валюталық операцияларды атқару режимiнiң либерализациялау бойынша жалпы бағыттары көрсетiлдi. Осы проектiнiң жоспары 2003 ж. қарашада Алматы қаласындағы ЕврАЗЭС мемлекеттер - қатысушылары орталық банктерiнiң басқарушылар кеңесiнiң мәжiлiсiнде қарастырылып және мақұлданды.