Ақша-несие саясаты

Алтынвалютті активтердің ұзақ  мерзімді портфелі 2004 ж. Басына алтынвалютті активтердің ұзақ мерзімдік портфелінің нарықтық  құны 3,4 млрд. Долларын құрады, жылдың соңына – 3,6 млрд. Доллар. Портфель бойынша инвестициялық  табыстар (атқарылған және атқарылмаған) 231,1 млн.  Долларын құрады.

Жыл ішінде АҚШ доллары түрінде алтынвалютті активтердің ұзақ мерзімді портфелінің табыстылығы 6,86% құрады. Эталон портфелінің табыстылығы 6,56% болғанда атық табыстылық 30 б.п. Жаңа инвестициялық  саясатты қабылдауымен байланысты ІҮ кварталдың басында жаңа эталонның  портфеліне ауысуы атқарылады. Оның ішіне келесідей валюталар  кірді: канадтік доллар, даттік крона, автралиялық доллар, шведтік крона және швейцарлік франк. Эталонды  портфельін жаңа валюталардың енгізуі валюталық  және мемлекеттік бөлудегі активті позициялар көп сандарға  мүмкіндік береді, бұл артық  табыстылықтың потенциалды мүмкіндігін береді.

Инфляция өсімі тәуекелінен портфельге құралдар қосылды, олар инфляцияның  өсімі жағдайында құнсызданудан қорғаушы активтері,  мысалы, индекс US Treasuries Iflation – Linked.

2004 ж. сыртқы басқару  бойынша долларлық субпортфельдердің  артық  табыстылығы, 1 Басқарушының басқаруындағы субпортфелі бойынша комиссиялық сыйақыны есепке алуынсыз 19 б.п., ал 2 Басқарушының басқару субпортфелі бойынша – 143 б.п., комиссиялық сыйақыны есепке алғанда – 7 б.п. және 101 б.п., сәйкесінше. 2004 ж. Бірінші жарты жылдағы сыртқы басқарудағы евро субпортфелінің артық табыстылығы, комиссиялық сыйақыны есепке  алмағанда (-75) б.п., ал комиссиялық сыйақыны есепке алғанда (-80) б.п. Кері артық табыстылығы бойынша басқарудың басында (-75) б.п. Ұлттық банктің қаулысымен 2004 ж. 3 №88. 3 Басқарушымен инвестициялық басқару туралы келісімді туралы шешім қабылданды – тоқтату кезінде нарықтық қны 2004  14 158,7 млн. Долларды құрады.

Ішкі және сыртқы басқарудағы алтынвалютті активтердің ұзақ мерзімді портфелінің  бөлу  секторы. Басқарушылар жыл ішінде ақшалардың бөлігін және олардың эквиваленттілігін 3,3% - дан 3,0% дейін төмендетті, агенттердің бағалы қағаздарының бөлігін 8%-дан 14,9% дейін, халықаралық қаржы ұйымдарының  бағалы қағаздардың бөлігін – 0,7%-дан 0,2% дейін, активтермен қамтамасыз етілген бағалы қағаздардың бөлігін 0,8%-дан 7,2% дейін, мемлекеттік бағалы қағаздардың бөлігін 11,3% - дан 71,1% дейін ұлғайтты (2004 ж соңына АҚШ-тың бағалы қағаздар инфляциясының  бөлігі 4,8% құрады), корпоративті бағалы қағаздардың бөлігін 1,8%-дан 3,7% дейін ұлғайтты.

Алтын валютті активтердің қысқа мерзімді портфелі. Осы субпортфельдің жалпы табыстылығы 4,26% құрады, эталон портфелінің 4,16% табыстылығы  артық табыстылық әкелді 10 б.п. Комиссиялық сыйақыны есепке алуынсыз сыртқы басқарудағы субпортфельдің артық  табыстылығы 8 б.п. құрады. Басқарудың басында артық  табыстылық 170 б.п. құрады. Сыртқы басқару бойынша шығындарды қысқарту мақсатында Ұлттық банктің Правлениясының  қаулысы 2004 ж 15 желтоқсаннан №165 инвестициялық басқару бойынша келісім тоқтатылды. 2001 ж 13 қыркүйегінен №482 АҚШ-тың ақшалық  нарығының  мандатының типі бойынша сыртқы басқарушымен.

Алтынвалютті активтер қайтарымдылығының портфелі  2004 ж. ІҮ тоқсандықтың  басындағы осы портфельдің нарықтық құны 1,3 млрд. доллар құрады, жылдың соңына – 551,8 млн. доллар құрады.

     Алтынвалютті активтерінің  қысқа мерзімді валюталық  портфеліндегі түсімдердің және шығулардың көп санына байланысты, бұлар сыртқы төлемдермен, ішкі нарықтағы валютаның сатып алу  сатуына, Қаржы  министрлігінің төлемдеріне, сыртқы қарызды төлеуде, алтынвалютті активтердің қайтарымдылық портфелі бөлінді. Бұл портфель ақша-несие саясатын атқару үшін қызмет істейді және сол арқылы бүкіл түсімдер және әр түрлі төлемдер атқарылады. Ол алтынвалютті активтер портфелінің  табыстылығын  бағалауына кірмейді және эталонды портфелі болмайды. Минималды көлемі бойынша шектеулер, 300,0 млн. долларды құрайды атқарылды.

2 кесте

ҚР Ұлттық Банкінің халықаралық резервтері

Алтынның портфелі 2004 ж басына алтын портфелінің нарықтық  құны 725,9 млн. долларды құрады, жылдың соңына 803,6 млн. доллар. Жыл ағымында түсімдер көлемі 90 724,163 унций алтынды құрады.

Алтын портфелінің бөлігі алтынвалютті активтер деңгейімен қатынасында, жылдың соңында 9,3% құрады. 

2005-2007 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің қаржы – несие саясатының негізгі бағыттары ол нарықты  қаржы-несие саясатты жаңа шартымен шаруашылықпен жүргізу.

2004 жылы Қазақстанды  қаржы сектордың  қызмет істеуі бірінші жыл болып саналады. Ол мемлекеттік  реформаланған реттеу  шартымен, бұның бәрі 2004 жылдан қадағалау мен реттеу функциялары қаржы нарықты Қазақстан Республиканың қаржы нарық пен қаржы ұйым атқару Агентігі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасның Ұлттық  Банкінің реттеу мен қадағалау функциясын  бөлу ерекше статусты белгілейді, бұл ТМД – ғы жалғыз орталық банк болып саналады, бұның қызметі толығымен осы функцияға бағытталған, бұл классикалық орталық банкке қатысты.

Жаңа бағыттар мен аралас акценттер  Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің саясаты болып  табылады. 2004 жылы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы Ұлттық  Банкінің негізгі мақсаты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі келесі  тапсырмаларды  орындауды жалғастырады, олар:

1.     Мемлекет қаржы- несиелік саясатын жасау және жүргізу;

2.     Функциялық төлемдерді қамтамасыз ету жүйесі;

3.     Валютаны реттеу  мен валюталық бақылауды жүргізу;

4.     Қаржы жүйесіндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету.

Осы жағдайларды ескерте отырып мемлекетіндегі экономаика даму тенденциясын білеміз, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі үш жылға арналған басты бағыттар қызметтерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі осы шешімді  негізгі бағыттары  қаржы- несиелік саясатында келесі екі факторды белгілейді.

Біріншіден, Қазақстанда қаржы агрегатары мен инфляция қарым қатынасының төмендеуі бақыланады. Сондықтан қаржы агрегатының болжамы  мақсатты емес және өсуде шексіз болып табылады,  қатаң  қойылған тапсырма Қазақстанда  инфляция принциптерінің  ерекшеліктер мен жағдайларына  жатпайды. Соған қарамастан нарықтағы маңызды бақыт болып қалады және 2005-2007 жылдың  қаржы – несиелік саясатының негізгі  бағыттарын құрауда орын алады.

Екіншіден, инфляция нәтижесінің  құрылымы 2004 жылғыдан осы  шараларға әсер етеді, сол кездегі қаржы-несиелік  саясаты 2005 жылы жүргізілген нәтижеге 2006 жылы әсерін тигізеді.

Сондықтан Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қаржы – несие саясатындағы  негізгі жормала бағыты алдыңғы  үш жылға арналады, 2005 жылды қосқанда,  әр жылдың аяғында олардың  нәтижесі мен көрсеткіштері келесі жылға арналады.

2004 жылдың  алдын ала қорытындысы. Соңғы жылдары инфляция деңгейі төмендеді – шамамен 6-7 %, соңғы  жылды  санағанда (2001 жылы -  6,4 %, 2002 жылы 6,6%, 2003 жылы – 6,8%). 2004 жылдың  соңында инфляция құрылымы 6,7% құрайды.

Инфляцияның сақтануы экономика өсуіне байланысты, бұл жоғары  тұтыну  сұранысы өсуіне инвистицияның белсенділігі  болып табылады.

2000-2004 жылдың арасында (ВВП) ҰІӨ өсуі байқалды,  баға бойынша 63 % жалақының 60% өсуімен ал инвистиция  капитал бойынша  5,5%  есе өсті.

Осылардың арасында 2004 жылы инфляция динамикасының бөлінуінің ерекшеліктері бағаның тұрақты өсуі тұтынушылардың тауары жеке көшбасшылармен қызмет көрсетуіне байланысты емес, өткен  жылдардағыдай  жаз айларында бағаның түсуі.

Баға түсуінің факторы болып инфляция импорты болып табылады, әлемдегі мұнай  бағасының  жоғары  болуы және көрші мемлекеттердегі тұтыну бағасы өсуі негізгі сауда серіктестіктерінде байқалады.

Экономикада қаржы агрегеттары мен инфляция фонының белгілі бір өсуі сақталды. 2004 жылы Қазақстан Республикасының  халықаралық резервтерді ұлғайтуы қаржы  активті несие  саясаты, екінші деңгейдегі банктер 2004 жылы қаржы массасының өсуі шамамен 68,2%  - дан 1634,7 млрд теңгеге дейін өсті. Осы мезгілде қолма-қол қаржы 59% - дан 379,3 млрд теңгеге  ұлғайа өсті, басты себебі тұтынушылық сұраныстың өсуіменен.

Инфляцияның төмендеуі Қазақстанға шетел валютасының мол келуі, сол себептен экспорт  пен әлемдік нарық капиталының бір-бірімен орналасқан. Тауар экспортының жоғарғы көрсеткіштері жүргізіліп жатқан резидент операцияның шығыстың жоғары өсуін жапты бел айтуға болады, жалпы бұл  қазіргі счет операциясының қанағат баланысын қамтыды. Қанағат қазіргі операцияның сальдасы шамамен 232млн АҚШ долларды құрайды ол 2004 жылдың 9 айдың  нәтижесі бойынша.  

2004 жылы АҚШ долларға қарағанша теңгені тұрақтандыру  тенденциясы жалғастырылды. Өткен жылы номинал бойынша 9,3% тұрақты, бұл әсерінен инфляцияның пайызының ақырындауы байқалады.

Нағыз нақты теңгенің айырбастау курсына тұрақты жол бермеуге ол Қазақстан Республикасы Ұлттық нарығында сатып алушы ретінде шықты. Жалпы 2004 жылы сатып алудың таза мөлшері 3,6 млрд АҚШ долларын құрайды. 2004 жылдың қорытындысы бойынша  оның халықаралық резевтері  таза 87,1 %- дан 9,3млрд. АҚШ долларға өсті.

Қазақстан Республикасы  Ұлттық банкінің  шетел валютаны  сатып алу  себебі ол инфляцияның  өсуіне  жол бермеуі, негізінен, бұл нақты  мерзімдік ноталарды шығару, репо операциясын жүргізу және банктердің  депозиттерін қызықтыруына 2004 жылы ноталар мөлшеріне  байланысты екі есеге өсті- (99,5 % - ға ) 369,1 млрд. теңге, репо операциясын өткізген мөлшері – 60,1 % дан 782,4 млрд теңгені құрайды ол теңге депозиттерінің өткізілген мөлшері 2,5 есе 775,7 млрд теңгеге өсті.

Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі 2004 жылғы инфляция өсі темпін ұстау үшін реттеушілік ресми қойылымдары әсер етеді. Әсіресе, 2004 жылдың қайта қаржыландыру қойылымның экономикалық  рөлін үлкейту, қайта  қаржыландыру  ресми қойылымға байланысты векселдерді  айналысым  жүйесінің дамуы. Қазақстан Республикасының  Ұлттық банкі 2005-2007 жыл қызметінің  негізгі  қаржы- несиелік  саясаттың бағытының негізгі мақсаты анықталды ол- бағаның  тұрақтылығын  қамтамасыз ету.

Қазақстанда соңғы кездері макроэкономикалық дамуына пазитивтік әсерін тигізеді осыған байланысты  мәселелер тізімін тудырады. Соның бірі банк жүйесінің  қайтарымдылық артықшылары, сонымен қатар  коммерциялық банктер мен кәсіпкер  сектор сыртқы  қарым-қатынасы  шартталған,  сол себептен экономикада-2004-2007 жылдың аралығында ҰІӨ 26,4% өссе,  ал экономикадағы  банк несиесі – 2 есеге  артылады. Көп  мөлшерде шетел инвистицияның келуінен жағдай  қиындай түседі және соңғы  жылдардың  бюджет шығыстың  өсуі. Осы жағдайлар экономиканың «қызып кетуін» қауіпті туғызады.

Негiзгi макроэкономикалық қаржы-несиелiк саясатының көрсеткiштердi қарастырғанда, экономиканың дамуы үш вариант сценариясы iшкi және сыртқы  жағдай өзгеруiн  байланыстырып қарастырды: базалық вариант (мұнай бағасының тұрақтылық  варианттары), мұнайдың жоғарғы және төмен баға варианттары.

Соған қарамастан АҚШ долларын евро теңгеге айырбастау курсына әсерiн тигiзедi ол әлемдiк валюта курсының  жорамал  iстеуiн қиынға түседi,  Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiмен болжау вариант сценарияларды қарауымен 2004 жылдың аяғына АҚШ доллардың евроға сақтау паритет мәселенi қабылдады.

Жалпы 2005 жылы негiзгi болжау вариант базалық өндiру мәселе қабылданды, бiрақ iшкi және сыртқы нарықтық  жағдайы Қазақстандық негiзгi эксперт тауарларына жоғарғы баға деңгейiнiң сақталуы бақыланады. 2005 жылы мұнайдың сорт "Брентiне" әлемдiк орта бағасы шамамен 35 АҚШ доллар баррелiне келедi, бiрақ 2006 жылға қарай 30 АҚШ долларға түсуi  бақыланады  және де мұнай нарықтық  әлем бағасы 2007 жылға дейiн сақталады. Әлемдiк қойылым  пайыздың  ақырын өсуi күтiмде ол 2,5 пайыздан 3,0 пайызға 2005 жылы, 3,5 пайыздан 4,0 пайызға 2006-2007 жылдың арасында. Соған қарамастан, деңгейiнiң төмен болуыменен iшкi (ставкаларға) қарамастан банктер мен кәсiпкерлердiң көп мөлшердi қатынастарын  сақтайды. Сонымен, базалық  варианттары көп көлемдi валюталарын сақтауын бақылайды, осы себебiнен Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң халықаралық  резерв пен Қазақстан Республика Фондының активтерiнiң  көбеюлерiне жол бередi. Мемлекетте макроэкономикалық  тұрақтылықты сақтау  мен келiсiмдi сыртқы экономикалық  факторлары жоғарғы  экономикалық  темп өсуiн 2005-2007 жыл арасында  сақтайды.