Кәсіпорын өнім сапасын көтеру

    Жиынтық табыстың соммасы 2008 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 1333198 теңгеге өсті, яғни 110,8 %.

      Бұл көрсеткіш жалпы шығындар, өнімді өткізуге кеткен шығындар, пайыз шығындары, курстық ерекшелік  шығындары. Осылардың қосындысы кезең шығындарын береді және мұны 2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы 157 135 теңгеге өсті немесе 116,0 пайызды құрады.

    Келесі  көрсеткіш - таза табыс. Бұл көрсеткішті есептеу үшін: таза табыс соммасына, жиынтық табыс, салық, табыс салығы кіреді. Осы 2009 жылы таза табыс -215 169 теңге кеміген.

    Еңбек өнімділігі - өндіріс қызметінің нәтижелігін көрсететін маңызды көрсеткіш. Бұл көрсеткіш бір адамның орташа жылдық өндіру көлемін сипаттайды. Ол 2009 жылы -38 225 тенгеге кеміген.

    Өндірістегі негізгі құралдардың орташа жылдық құны - бұл көрсеткіш кәсіпорынның орналасқан жерін, мекемесін тасымалдайтын транспортты, машаналары жатады және бұлардың қосындысы арқылы негізгі құралдардың орташа жылдық құнын табу үшін, осы көрсеткіштің бәрін қосып, әр жылды жеке – жеке (2) бөлеміз. Бұл көрсеткіш 2009 жылы 502 360,2 тенгені құрады. Негізгі капиталды қолдану деңгейі біріншіден, кәсіпорындағы қордың қалыптасуы мен, техналогиялық саясаттың қалыптасуына байланысты, ал екіншіден- өнімді шығаруды ұйымдастырумен  өндірістік технологиямен байланысты .

    Орташа айлық жалақы 10,2 %-ға өсіп, 2009 жылы 51320,0 тенгені құрады, сонымен қатар жұмысшылардың саны 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 17 адамға келді.Талдау кезіндегі экономикалық көрсеткіштің жақсаруы тек 2009 жылы кәсіпорындағы өндірілген өнім көлемінің ұлғайуына және өнімді өткізу 2008 жылдың кері өскеніне байланысты болды.

    Басқарудың осындай жағдайында негізгі құралды осы және басқа  уақытта қалай қолдану  керектігін білу керек. Осы мақсат үшін негізгі капиталды қалай қолдануын сипаттап бағалайтын көрсеткіштердің толық жүйесі бар. Соның ішіндегі ең тиімділері, ол қор сыйымдылығы мен қор қайтарымдылығы.  Қор қайтарымдылығы өнімді өткізуді, негізгі құралдардың орта жылдық құнының қатынасына тең. Қордағы негізгі капиталды қолдану көрсеткішінің талдамы келесі 5-кестеде берілген.

    5- кестеде көрініп тұрғандай, өнімнің қор қайтарымдылығы 2008 жылы 75 тг, ал 2009 жылы- 90,6 тенгені құрады. Қор қайтарымдылығының көрсеткіші, басқарушыларға белгіленген қордан алынатын табыстың көлемін анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар өнімнің қор сыйымдылығын, яғни өнімнің 1 данасына неше негізгі қор кететінін білу керек.

    Қор сыйымдылығы - ол экономикалық капитал салымымен, оны ұлғайтумен органикалық байланысқан, өте маңызды көрсеткіш. Талданылып жатқан кәсіпорынның қор сыйымдылығы 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда өзгеріс қалды. Кәсіпорындағы 1 жұмысшыға келетін еңбекпен қарулану қоры 2009 жылы – 5841,3 тенгені құрап, 1887,9 тенгеге төмендеді. 
 

4-кесте – «Смак» ЖШС-нің негізгі капиталды қолданудың жылжу көрсеткіштері 

          Еңбек өнімділігінің деңгейін бағалау үшін, жалпылама, жеке және қосымша көрсеткіштер жүйесін қолдану керек. Жалпылама көрсеткіштерге 1 жұмысшының орташа жылдық, орташа күндік пен орташа сағаттық өнім өндірісі жатады, сондай-ақ  құндылық күріністегі 1 адамның орташа жылдық өнім өндіруі жеке көрсеткіштер – белгілі бір өнім бірлігін өндіру үшін кеткен уақыт шығыны (өнімнің еңбек сыйымдылығы) немесе 1 адам-сағат немесе адам-күн үшін натуралды көріністе белгілі бір өнім шығарылымы. Қосымша көрсеткіштер бір бірлік уақыт ішінде белгілі бір орындалған жұмыс түріне немесе орындалған жұмыс көлеміне кеткен уақыт шығынын сипаттайды. Еңбек өнімділігін жақсырақ сипаттайтын көрсеткіш , ол 1 жұмысшының орташа жылдық  өнім өндірісі. Оның көлемі, жұмысшылар құрамындағы жұмысшының сыбағалы салмағына және орташа жылдық еңбек өнімділігіне байланысты. Еңбек өнімділігінің есептеулері келесі 6- кестеде берілген. 
 
 

Кесте 5 - «Смак» ЖШС-нің орташа жылдық өнімділігінің көрсеткіштері

           Бір жұмысшының орташа жылдық еңбек өнімділігі мен оның сыбағалы салмағы көп болған сайын, соғұрлым оның орташа жылдық жұмыс істеушінің еңбек өнімділігі көп болады. 6- кестеде көрсеткендей 1 жұмыс істеушінің орташа жылдық өнімділігі 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 38224,4 тг немесе 6,6  % кеміді. Жұмысшылардың орташа тізімдік саны 2009 жылы 17 адамға, 25,3 % өсті. Бір жұмысшы үшін орташа жылдық өнімділік 2009 жылы 542245,2 тг, 6,6 % азайды, ал жұмысшылардың орташа тізімдік саны 67-ден 84 адамға дейін өсті және 17 адамға, 1 жұмысшының күндізгі өнімділігі 2009 жылды 2008 жылмен салыстырғанда 514,3 тг қысқарды. 1 жұмысшының сағаттық өнімділігі 64 тг, 18,1 % қысқарды.

    Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін біз келесі бөлімде талдаймыз. 

    2.2   Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін талдау 

          Өндірістік қысқа мерзімдік тиімділікке алып келетін маниторлық ақпараттарға тәуелсіз, көбінесе ол тұрақтылықты талап етеді. Өндірісті басқару- бұл келесі күнге қарағанда бүгінгіні жақсы жасауға, ал ертең болса бүгінгіге қарағанда жақсырақ жасауға мүмкіндік беретін үзіліссіз жүретін үрдіс. Тек бәсекелестік қана, осы үрдістің двигателі болып табылады.Қазіргі замандағы өнімділік кешеніндегі концепсияцының  “кіру”деген түсінігі, тек  еңбек шығыны емес , сондай-ақ сапа мен ресурстардың барлығы.

          Нарық жағдайындағы кәсіпорынның тиімді жұмысы, экономикалық өсуі мен дамуы оның бағыттайтын стратегиясының дұрыс таңдалуына байланысты, бұл оған потенциалды адам капиталы мен басқа да ресурстарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өндірістің тиімділігі бұл кәсіпорынның тұрақты экономикалық өсімін, өндірген өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарлатуға мүмкіндік береді. 

6-кесте – «Смак» компаниясының айранының көрсеткіштерін қанағаттану / маңыздылық шкаласы бойынша бағалаған респонденттердің саны

    Сүт өнімінің сәйкес келу шарт деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын соғұрлым оның қанағаттану деңгейі де жоғары болады. Берілген талғамды зерттеу бағыты респонденттермен Лайкерттің 5 баллдық шкаласымен бағаланды, мұнда “1”- өте нашар, “2”- нашар, “3”-қанағаттанарлық, “4”- жақсы, “5”- өте жақсы және 3 балды маңыздылық шкаласымен, мұнда “1”- онша емес, “2”- маңызды, “3”- өте маңызды. Тұтынушылардың сүт өнімдерінің негізгі сипаттамаларымен қанағаттану деңгейі барлық респонденттердің қанағаттану/ маңыздылық шкаласы бойынша мәліметтерімен және әрбір шарт бойынша 5 баллдық шкала бойынша жауаптардың есептелуінен кейін және анкеталық мәліметтерін есептеуден кейін есептелінеді.

    Әрбір сүт өнімі үшін орама безендірілуімен, сапасымен, жаңалығымен, орап өлшеу көлемімен және сүт өнімінің бағасымен қанағаттану деңңгейімен орташа мәндері есептелінген болатын. Және әрбір шарт бойынша орта квадраттық ауытқулар есептелінген болатын. Нольдік мәндер респонденттердің берлген шартты сәйкес баллға бағаламайтындығын көрсетеді. 
 

7 -кесте – Алматы қаласы нарығында 2009 ж сүт өнімдерінің орташа бөлшек бағасы