Инновациялық жобаларды басқару және олардың экономикалық тиімділігін бағалау

-         тұтынушыға бейімделу. Кәсіпорын ЖШС «Атырау – нан» келісімге келе отырып, нарықтық артықшылықтарға (жұмыс икемділігі, құрамы бойынша, жеткізу сенімділігі, есеп айырысудың ыңғайлы жүйесі) ие болу қажет. Кәсіпорын саясаты – тұтынушы тығыз байланыста болу.

-         қымбат емес, сапалы және ұзақ мерзімді өнім ассортиментінің кеңдігі;

-         өнім құрамын кеңейту және жаңарту;

-         өндірілген өнімді үнемі бақылап отыру. Шикізаттан бастап дайын өнімге дейін бақылау жүргізу;

-         шығынды азайта отырып, өндіріс тиімділігін арттыру;

-         жарнамалалық қолдау;

-         нарық өзгерісіне уақытында жауап беру.

Бұл шаралар кәсіпорынның қызметін оң әсер ету тиіс [21,94]. 

                             «Атырау нан» ЖШС-ң өніміне деген сұраныс

өндіріске жаңа технологияларды                                         Жаңа инновациялық

                          енгізу                                                      өнім түрлерін енгізу

                            «Атырау

                   нан» ЖШС-ң

                         даму              

                       стратегиясы             

                                   Өндіріс                                                              Инвестиция

Өндірістік және өндірістік емес                                                        ҒТ потенцияларды дамыту

қорларды жаңарту және                                                         және кеңейту

модернизация

                                         Нан өндірісі нарығының конъюнктурасы

Сурет 7

«Атырау – нан»ЖШС – ң инновациялық даму стратегиясы

Қазіргі күні Қазақстандағы инновациялық кіші кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін қалыптастыру мен дамытуа  кедергі болатын факторлары келесідей:

-         өз қаржыларының жетіспеушілігі негізінде инвестициялық қорлар арқылы несиелерге қол жеткізудің қиындығы;

-         инновациялық кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін қажетті сәйкес инженерлік-транспорттық инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген өндірістік қойма орындарының жеткіліксіздігі;

-         инновациялық кіші кәсіпкерлік субъекілерінің қолданыстағы заңдардағы өзгертулер туралы хабарсыздығы, әкімшілік кедергілер және кәсіпкерлік қызметпен айналысу кезінде билік органдарының нақты тәртіптерінің жоқтығы;

-         инновациялық кіші кәсіпорындардағы жұмыскер мамандықтарының білікті мамандардың жеткіліксіздігі. Кіші кәсіпкерлік субъектілерінің өңдеуші өндірістерінің ірі және орта ұйымдарымен өзара әрекеттесу және кооперациялануын дамыту туралы мәселе ерекше зер салуды талап етілу қажаеттілігі.

Сондықтан инновациялық кәсіпкерлік субъектілерінің дамуына қол жеткізу үшін мына мәселені шешу қажет:

-         инновациялық кәсіпкерлік субъектілерін ақпараттық қолдау;

-         инновациялық кәсіпкерлік субъектілерін заңнамалық қолдау;

-         инновациялық кәсіпкерлік субъектілері алдында тұрған әкімшілік кедергілерді азайту.

Бұл мақсатты орындау үшін мынадай шараларды қолдану болжамданады:

- инновациялық жеке кәсіпкерлікті қолдау орталықтарын, бизнес-инкубаторларын, технологиялық парктер, индустриалдық өңірлер және басқа да жеке кәсіпкерлікті дамыту объектілерін құру және дамыту;

- инновациялық жеке кәсіпкерлік субъектілерінің қызметін оқу-әдістемелік, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз ету;

- инновациялық шаруашылық етуші субъектілердің реттеуші және қадағалаушы қызметтермен және жергілікті билік органдарымен өзара әрекеттесу әдістерін жетілдіру;

- тиімді бәсекеге қабілетті орта үшін жағдайлар жасау;

- инновациялық кәсіпкерлік климатты жақсартуға жәрдемдесу, өңір экономикасына салымдардың тартымдылығын мақсатты жоғарылату.

Ерекше назар инфрақұрылымдық инвестициялық жобалардың әзірленуіндегі өңірлік инвестициялық бағдарламаларға қарай бағытталуына бөлінеді. Әрбір облыс әкімшілігі ішкі және сыртқы инвесторлармен жұмысты, оларға қажетті және толық ақпарат бере отырып, бюрократтық кедергілердің жойылуына көмектесе отырып, үйлестіреді және тәртіптендіреді [22,45]. 

Қазақстандағы инновациялық кәсіпкерлік климатын жақсарту үшін:

- білікті кадрлар және жұмыс күшін дайындау жүйесін бекіту: кадрларды кәсіби біліктілігі тұрғысынан дайындау және қайта дайындау, кіші бизнес және өзін жұмыспен қамту саласында оқыту;

- инвестициялық үрдістерді басқаруды ұйымдастыруды жақсарту: басқару кадрларының кәсіби біліктілігін бекіту, қоғамдық бақылау үшін биліктің ашықтық дәрежесін көбейту, шенеуніктердің қызметінің реттемелеу деңгейін жоғарылату керек.

              Индустриялық-инновациялық қызметті нақты шаралармен толықтыру мақсатында және оны жүзеге асырудың ұйымдық-экономкалық жетістіктерін қалыптастыруға қажетті негізгі шарттар мен қағидаларды қамтитын, индустрияны қарқынды түрде дамуын қамтамасыз ететін тұжырымдама әзірленді. Осы тұжырымдама индустрия саласының бірінші кезектегі мақсаттары, отандық өндірушілерді мемлекеттік қолдау және дамыту бағыттары, әрі олардың  мүдделерін қорғайтын заңдық нормативтерге жүгіну механизмдерін жақсарту шаралары қамтылады.  Индустриялық  өндірісті дамыту мәселелерін тұжырымдамалық тұрғыдан шешу үрдісі өндірістік салада, әсіресе, индустрияда аймақтық кәсіпеерлікті қалыптастыру мен жетілдіру бағдарламаларын жасау және оның жегілікті шарттарда тиімді қолданылу аясы мен тәсілдерін негіздеу үшін аса қажетті әрі оңтайлы болып табылады және төмендегі негізгі басымдық мақсаттардан құралады:

- егеменді елдің экономикасын нығайту;

- нарықтық жағдайларда халық шаруашылығы кешеніндегі дағдарыстық құбылыстарды толығымен жою;

- индустрия өндірісін тұрақтандыру;

- индустрия салаларының түбегейлі құрылымдық қайта құрылуын жүзеге асыру, импортты алмастырушы технологияларды дамыту, өндірістік-экономикалық әлеуетті ұлғайту;

- индустрия жүйесінде өзін-өзі дамытушы шаруашылық-экономикалық құрылымдарды құру;

- Республикадағы индустриялық өндірісті достастық елдерінің экономикасына және әлемдік экономикаға тиімді интеграциялау;

- индустрия кешендерін, салаларын, аймақтарды және бүкіл республиканы тездетілген әлеуметтік-экономикалық жағынан дамыту;

- базалық индустрия салаларына айқын дағдарыстың, құбылыстардың алдын алу іс-шараларын дайындау;

- елдегі индустрияның мәжбүрлі автономды  функциялық тұжырымдамасын дайындай және оны жүзеге асыру;

- индустрияның жұмыстарын тұрақтандыру бағдарламасын дайындау және оны жүзеге асыру;

- нарықтық экономика шартында индустрияны қарқынды дамыту үшін әлеуетті жинау бағдарламасын дайындау және оны жүзеге асыру;

- индустрияны жедел және интенсивті дамыту бағдарламасын дайындау және оны жүзеге асыру.

              Қазақстанның алдыңғы қатарлы бәсеке қабілетті 50 ел қатарына ену мақсатын жүзеге асыру барысында индустриалдық-инновациялық қызметтегі келесі бағыттарды кеңінен дамыту негізгі мәнге ие болуы қажет:

              - ғылыми-технологиялық әлеуетті жоғары ғылыми-технологиялық және өнеркәсіптік ұйымдар желісі бар қалаларда ғылымдық және инновациялық  инфрақұрылымның (технологиялық парктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-технологиялық аймақтар және т.б.) қазіргі заманғы элементтерінің қызметін құру және қолдау көрсету;

              - экономиканың стратегиялық маңызы бар алдыңғы қатарлы салаларын дамытуда өзімізде бар ғылыми-техникалық әлеуетті қолдану;

              - бүгінгі таңда Қазақстанда бірқатар бағыттар бойынша отандық зерттеулер негізінде ғылыми-сыйымды өндірісті дамытуға мүмкіндік беретін ғылыми база бар, оның ішінде, жаңа материалдар, химиялық өнімдер, заман талабына сай жаңа өнімдер шығару және т.б [23,89]. 

2.2 Инновациялық жобаның экономикалық тиімділігін анықтау

Толық өмірлік циклының жобасының ең ішіндегі ( ТӨЦ) инновациялық, инвестициялық және өндірістік деңгейлерін айрықша бөлуге болады. Базалық параметр технологиясы мен өндірілген өнімнің әрі қарай олар инвестициялық этап арқылы дамиды және өндірістік этаптар бойынша.

Қаржы мінездемесінің тұрақтылығы – бұл шығынмен кірісіне байланысты, сондай-ақ осылардың арасындағы экономика – потенциалды арақатынастарының бөлек этаптарына байланысты. Мысалға, бұл экономикалық жағдайдың үзіктігімен және  баға кіруімен шығуының қатысушылардың периодтары мен анықталады.

Басқару кезінде инновациялық жобаның бастапқы периодты шығындарын анықтап, бәсекелестік өндірушілердің, нарыққа ықпал ету периодтарының мүмкіндіктері. Инновациялық жағдайдың жеткіліксіз жобаларында (НИОКР) мақсаттық негізде ғана баға өсуі мүмкін. Бірақ тәжірибеде көрсеткендей жаңадан техника – экономикалық мінездемесін қайтадан дайындап, осы инвестициялық жобаның негізінде келесі ерекшеліктерді қарастырамыз:

1. Белгісіз берілген жағдайлардың қорытындысы мен жоғары қауіп, қолайлы бөлу реализациясы;

2. Қосымша барлық шығындардың жоба бойынша өсуі, соның ішінде этап зерттелуінің өнделуі;

3.Өткізу ұзақтылығының өсуі жоба және берілген мерзім ішінде өнімнің нарыққа шығуы;

4. Өндірген өнімнің тұтынушылық қызметінің өзгеруі және де оның технологиясының өндіруі, өндіріс масштабына әсер етуі, бағасы және де бәсекелестік өнімдердің позициясы;

5. Периодтық ұзақтылығының өсу көлемі, өнімдерді сату өзгереді, нарық қарқыны және одан кету, инвестициялық жобаға қарағанда, соңғы экономикалық жағадайдың проектасын анықтайды.

Базалық инвестицияға қарағанда инновация сапалы өзгерісті  енгізуді және бағалауды қажет етеді. Мысалы, үлкен инновациялық тәуекел өзіне белгілі бір дисконттық бағасының жобасын және кірісі мен қатысқан бірлік уақытын қосады. Периодтық орнының жоғарлауы  оның қолайлығы өндірісте НИОКР шарттары қаржыландырады және үлкен көлемді бағаға байланысты.

Потенциалды орнының жағдайын анықтау үшін есептік тәсілдер арқылы бағаның қолайлы инновациялық жобасын анықтайды .

Ортақ тәсіл қолайлығы нәтижелер мен шығындарға қатысты. Инновациялық жобаға белгіленген келесі көрсеткіштерді қолданып, көрсетуге болады:

1. Инновациялық іс-әрекеттер түрлері:

- ҒЗЖ  шығындары жаңа өнімдерді және техникалық процестерді енгізу;

- тұтынушылық құқық өндірісінің өзіндік және т.б. ғылыми техникалық математикалық емес активтерінің шығындары;

- өндірістік жобаларға кететін шығындар;

- инструментальды дайындық ұйымының және өндірістің жұмыс атқаруы, соның ішінде бағдарламалық құралдар, дайындыққа және персоналдарды қайта даярлау, тәжірибелік өндірістер және сынақтарға кеткен шығындар;

- машиналар мен құралдарға, жаңа және ескі өнімдерді және техникалық процнстерге кеткен шығындар;

- маркетингтік нарық сынағына, жарнамаға кеткен шығындар [24,96]. 

                                                          ↓

Шығындардың түрлері:

А) Бастапқы шығындар (инвестициялық шығындар)

- НИОКР төленетін шығындар, лицензияға кеткен шығындар;

- жобалық - сынақ жұмыстары;

- құрылыс – монтаждық жұмыстарға және орындауға кеткен шығындар, пайдалануға монтаж және сынаққа алынған құрылғылар салынып жатқан басқару кәсіпорындарды қамтамасыз ету, персоналдарды дайындау, әлеуметтік және технологиялық инфрақұрылымдарды енгізу, әлекметтік және экологиялық жобаның дамытуы, сақтандыру жарнасы өндірістік период кезінде;