Лекции по "Бухгалтерскому учету им аудиту"

Кт Дт	№___	№____	№____	№____	Жиыны:
№____
№____
Жиыны:

Бақылау сұрақтары:

1. Есептік қабылдаулар:есеп беру және түгендеу
2. Есепті регистрдің шахмат формасында пайда болуы.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М., Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.

 

 

3 лекция.

3. Бақылаушылар инстиутының пайда болуы.
4. Византиялық кадастрлар.

 

1. Бақылаушылар инстиутының пайда болуы.

Шаруашылық қызметінің дамуы белгілі бір бақылау  формасы арқылы сапалы есеп ақпараттарын талап етті. Осыған байланысты, осы  әлеуметтік тапсырыс бойынша Англияда бақылаушылар (аудиторлар) институты пайда болды. Бұл қызметтің пайда болуы есептілікті дұрыс жүргізу қажеттілігімен байланысты болды. Ең бірінші аудиторлар 1299ж. 24 наурызда және 1324ж. Эдуард ІІ үш мемлекеттік аудиторларды тағайындады. Оның біреуінің есімі – Джон де Пайкеселей – оның еңбектері бүгінгі күнге дейін сақталған. Тағайындау жарлығында (указ), аудиторлар Оксфорд, Беркенхе, Саутхептоне, Уелсь, Сомерсетшире және Дорсете провинцияларындағы барлық жүргізілген және енді жүргізілетін шоттардағы процесті жүргізуге, тыңдауға, сұрауға және дұрыс жүргізу құқығы берілген.

2. Византиялық кадастрлар.

Византиялық кадастрлар-практиктер – кейіннен римдік кадастрлар (Хвостова) пайда болды. Бірақ Византиялық кадастрларда жер жалпы көрсеткіштер ретінде Римдегі сияқты тіркелмейтін, олар шаруалардың меншігі ретінде тіркелетін. Осы заңдылық Византияда малға да қатысты қабылданған. Ежелгі Римде осы тәсілдің екеуіде тәжірибеден өткен. Мұның бәрі орта ғасырдағы Шығыс Европада негізгі есептілік әдістердің бірі болып түгендеу болып табылады. Жерге қатысты түгендеу жалпылама болған, ал жер қоры бес көрсеткіштер негізінде есепке алынған: өңделген; өңделетін; тасты; пастбищная және тастанды.

Бақылау сұрақтары:

1. Бақылаушылар инстиутының пайда болуы.
2. Византиялық кадастрлар.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М.,Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.

 

 

3 тақырып. Екі  жақты бухгалтерияның ренесансының  пайда болуы. Есептің үш қағидасы.

4 лекция.

4. Екі жақты бухгалтерияның пайда болуы.
5. П.Гарнье теңдігі.
6. Зомбардтың екі жақты жазу ойының пада болуы.

 

1. Екі жақты бухгалтерияның пайда болуы.

П. Гарньенің теңдігі бойынша шоттар өте ертеде пайда болған. Олар алғашқы өлшемдермен, сонымен қатар қорлар – натуралдық өлшеммен, есеп айырысу касса – ақшалай өлшемдермен жүргізілген. Шаруашылықтың нәтижесін пайдамен емес байлықтың өсімімен сипаттайтын болған.

1678 ж. К. Ирсон 13ғ. есептің үш қағидасын көрсеткен:

1. Камералдық (кассаға түскен қаржылардың және ақша түсімінің регистрациясы жүргізілген);
2. Қарапайым, мұнда барлық мүліктер мен жеке шоттар: дебет-кредит принципы бойынша жүргізілген, бірақ жалпы есепке жеке меншіктік құралдар кірмейді.
3. Екі жақтылық /П. Гарнье/. Екі жақтылық бухгалтерияда, қарапайым бухгалтерияда меншіктік құралдар шоттары шоттар номенклатурасына енгізілген, ал шоттары бағаланған, нәтижесінде барлық шаруашылық өмірдің фактілері екі рет көрсетіліп жазылған.

2. П.Гарнье теңдігі.

Ф. Гертц өзінің Гарнье ойын дамыта отырып, екі жақты жазудың  пайда болуын шығындар және табыстармен  байланыстырады. Мұның қажеттілігі, оның ойынша, шаруашылық өмірдің фактілерінің немесе осы факторлардың топтарының нәтижелерін шығару үшін жазудың «дебет-кредит» техникасын қалыптастырды.

Мынаны ескеру қажет, сол кездегі экономистердің көзқарастары бойынша сол шоттың кредиттік  сальдо касса бойынша дебеттік сальдоға тең болуы тиіс. Сонымен қатар, Шарара-Руссода, шғындар және пайда шотының нақтысы екі жақты бухгалтерияның жауапты талаптары бойынша сипаттауға мүмкіндік береді.

Бұдан шығатын қорытынды, егер шоттар жүйесінде капитал шоты бар болғанымен, бұл оны екі  жақты санауға мүмкіндік бермейді.

Негізінен барлығы оңай болды, екі жақты жазу шоттарға түсіруді бақылау жүргізу қажеттілігінен қалыптасты. Т. Церби бухгалтерлерге бас кітаптағы шоттарға түсіруді бақылаудың техникалық қажеттілігін өте дұрыс атап көрсетті.

Шаруашылық өмірдің  фактілерін әрқашан екі жақты  сипатта болды: жабдықтаушылардан тауарлар келіп түсті (тауар көп те, жабдықтаушыларға да қарызымыз көп), тауарды саттық (тауар азайды да, ал кассада ақша көбееді) және т.б.

3. Зомбардтың екі жақты жазу ойының пада болуы.

В. Зомбардтың екі жақты жазу Европаның экономикалық өсуіне және капиталистік қатынастардың пайда болуына алып келді, деп есептеді. Сонымен қатар, Зомбарт екі жақты бухгалтерияның капитализмге кері әсері барын даатап көрсетті. Негізінен екі жақты жазудың қалыптасуына дейін капитализм, сонымен қатар басты нәпрсе, яғни пайда да жоқ еді. Коммерциялық фирмалардың мақсаты болып айналымдар мен өз қызметін кеңейту болып саналады. Нәтижесі пайда мен шығындардың айырмашылығының әртүрлілігі мен емес, ол пайда, сонымен қатар, нақты ақшаның қалдығымен өлшенген. Бұл бухгалтерияда пайда болып табылмайды. Тек қана мынадай күрделі интеллектуалдық «құрал (прибор)» құрылғанда ғана, яғни пайда: амортизация кірістер мен алдағы кезең шығындардан және т.б. құралғандығын білгенде ғана, пайданың, қалған ақшаның қалдығына тең емес  екендігі анықталды және осыған байланысты капитализм пайда болды.

Бақылау сұрқтары:

1. Екі жақты бухгалтерияның пайда болуы.
2. П.Гарнье теңдігі.
3. Бақылау институтының пайда болуы.
4. Зомбарттың екі жақты жазу ойының пада болуы.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М.,Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.

 

5 лекция.

5. Униграфиялық есеп.
6. Диграфиялық есеп.
7. Камералды есеп.
8. Камеральді бухгалтерияның үш этапы.

 

1. Униграфиялық есеп.

Униграфиялық қарапайым  бухгалтерия, құрылып, шаруашылық фактілері  қандай өлшеммен санда болмасын, бастапқыдағы фактілердің пайда болуындағы өлшем, басқада өлшемдерге айналдырылмай арнайы символдармен белгіленген шоттарға тікелей жазылып отырған.

Бухгалтерлік есеп тарихын зерттеушілердің  мәліметіне қарағанда бухгалтерлік есеп бес кезеңнен:

• түгендеуші есеп;
• өзара контокоррентік есеп айырысу;
• есеп объектісі болып танылған ақша;
• есеп объектісі түріндегі ақшаның есеп айырысу үрдісімен біргігуі;
• ақша мен конокорренттік өзара есеп айырысу жолдары біріктіріліп, жоғарыда айтылған түгендеуші есепті жойды.

2. Диграфиялық есеп.

Диграфиялық есеп униграфиялық есептен келіп шықты.

3. Камералды есеп.

Камералдық бухалтерия ХІІ ғ. бастап ХVIII ғ. ортасына дейін  билік етті. Оның мәні ақшалай қаражаттың, әдетте кассаның кіріс, шығыстарын есептеуге негізделген. Жаңа камералдық бухгалтерия, сайып келгенде, кірістер мен шығыстар әрбір түрі нақты белгілі бір бапты бейнелейді және бухгалтер шаруагер сияқты өзінде бар «қаржылық жоспарды», талдаушылық, мамандау, толықтық және біртұтастық принциптеріне құрылатын бюжетті қалай сақтайтынын бақылайды дегенге тоқтады. Камералды бухгалтерияның ірі теоритигі Иосиф Шрот болады. Ол әкімшілікті «билікті»: бір–бірінен тәуелсіз: заң шығарушылық, атқару, бақылау үш түрге бөледі. Сметаны ол шаруашылық әкімшілігін бақылау тәсілі деп санады.

4. Камералды бухгалтерияның төрт этапы.

Фридрих Гюгли (1833-1902) есептің: жай; камералды; қосарлы; константты төрт жүйесін есептеп шығарды және біріктірді. Ол бухгалтерияның әкімшіліктің және материалды жауапты адамдардың, есептерін құндылықтардың сақталуын  тексеретін бақылаушылық ролін атап көрсетті. Гюглидің идеялары барлық халық шаруашылығының біртұтас жүйесін құруға бағытталды. Социализм кезінде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда түбегейлі өзгерістер жасауға себепші болған жаңа қоғамдық қатынастар қалыптасты. Есеп бүкіл мемлекет ауқымы бойынша реттелді. Барлық бас бухгалтерлер бірдей құқықтар мен міндеттерді, бпрлығы бірдей ережелерді есептердің бірыңғай жоспарларын басшылыққа алады, халық шаруашылығының әрбір жеке саласына арналып жасалған нұсқаулар қолданылады. 30-жылдардан бастап шаруашылық және шаруашылық ішкі есепртер дамыды. 40-50 жылдары бухгалтерлік есепте оперативті-бухгалтерлік (сальдолық) тәсіл мен есептің журналдық – ордерлік формасы қолданыла бастады. 50-жылдардың ортасынан эканомикалық ақпаратты өңдеу үшін қолданылатын есептегіш техниканың жаппай тарауы басталды. 60-жылдардың ортасында бухгалтерлік есеп дамуының жаңа кезеңі болып өтті. Мұның негізгі жолдары орталықтандыру мен есепті механикаландыру еді.

Бақылау сұрқтары:

1. Униграфиялық есеп.
2. Диграфиялық есеп.
3. Камералды есеп.
4. Камералды бухгалтерияның үш этапы.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М., Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.

 

 

4 тақырап. Бухгалтерлік  ессптің ұлттық мектебі.

6 лекция.

3. Итальяндық мектеп.
4. Француздық мектеп.

 

   1. Италия мектебі.   ХІХ ғ. Бас кезінде Италияндық мектепте екі бағыт бастау алған:

1. Құқықтық бағыт – бұл есепті құндылықтардың сақталуы мен қозғалысына байланысты пайда болған қатынастар.
2. Экономикалық бағыт – бұл ең негізгі құндылықтарды есепке алу болып табылады.

Құқықтық бағыттың бастауы.

   Николло Д, Анастасио (1803) екі маңызды ой ұсынды:

1. Есеп – бұл меншік иесінің құқықтары мен мңндеттерін тіркеу.
2. Есепке алудың орталық жүйесі болып, меншік иесінің шоты болып табылады. Мысал үшін, зат жеткізушілерден келіп түскен тауарларға мынадай екі жақты жазба мен проводкамен) көрсетуге болады:

Тауар шоты дебеттелініп, капитал шоты кредиттелген және капитал  шоты дебеттелініп, зат жеткізіп берушінің  шоты кредиттелген. Бұл дегеніміз, қоймашы тауарды зат жеткізушілерден емес, меншік иелерінен абылдап алады.

Экономикалық  бағыттың бастауы.

Экономикалық бағытты қолдаушылар (екінші тенденция) соңғы нәтежиесінде барлың шоттарда құндылықтар сонымен  бірге материалдар есепке алынады  деп саналған және өздерінің теориясын мате,риалдық теория деп атаған. Оның түсіндірмесін Миландық автор Джузеппе Лудавико Криппоимен (1838 ж) берілген. Ол “Есептің мақсаты” , шаруашылық қызмет нәтежикесін зерттеуден тұрады деп көрсетті.

Ломбарттық мектеп сонымен Д.Анастасио Криппо жаңа бухгалтерия ғылымын ойлап тапты. Бухгалтерлер өздерінің тұрмысын ғылымы деп санағаннан шейін және содан бастап олар өз күш жігерін оның тәні мен әдістерінің анықтамасын толық және жан-жақты сәтті ізденістерге бағыттаған. Ізденістер әр түрлі нәтежиелерді көрсетті және ХІХ ғ. Бітпей жатып оған сенбеушілер пайда бола бастады. Вингенсо Джитти (1856-1945 ж.ж.) “ Екіжақты жазудың шын принципі” “әлі де болса мағұлмат аз деп санады, ал Мишель Гива (1830-1903 ж.ж.) жоқ және ешқандай автор оныі құрылымын дұрыс көрсете алған жоқ”,- деп өкінішпен айқындады. Бірақ бұл ғылымның арқасы басқа бухгалтерге бұйыруы ол ломбард мектебінің құраушысы Франческо Билле (1801-1884) болды. Ол құқықтың және экономикалық мақсаттағы есептің үлкен синтезін жасады. Сонымен бірге бухгалтерлік білімдерді және концептуалды негізгі есептеулердің категорияларын бір жүйеге келтірді. Оның негізгі еңбегі 1840 жылы шықты. Мэлис және Пламени осы жылды бухгалтерлік ғылымның пайда болуы деп есептеді. Білімі бойынша юрист қаржылық орындардың қызметкерлері жан-жақты білімі бар адам (пармен жүретін машиналар және математикалық еңбектердің аудармасы кітаптарының авторы Вилла) өзінің барлық әріптестері бухгалтерияны тек қана шоттарды және штабты жүргізу өнері деп сөз етті. Дегенмен, бухгалтерияны ғылым деңгейіне көтерілу үшін өзінің принциптері мен категорияларын зерттеу керек деп есептеді, және ол жөнінде қателеспеді. Тәжірибеде ол шоттар мен кітаптарды жүргізудегі экономикалық - әкімшілік кешен (комплекс) деген түсінікке ие. Оның мақсаты шаруашылықты ұйымдастыру мен мүліктерді бақылау.