Лекции по "Бухгалтерскому учету им аудиту"

Мұндай  жағдайлар  мамандық  тәуелсідігі  деген  қажетілікке  әкеледі,  бұл  есеп  бірлестігін  қорғау  құралы  және  бухгалтерлік  есеп  әдістемесінің  өз  бетінше  дамуының  салдары  ретінде  туындады.  Этикалық  нормалар  мен  ережелер  өзінің  даму  барысында  эволюциясының  анықталған  сатыларынан  өтті,  бұл  туралы  американдық  авторлар  М.Р.  Мэтьюс,  Х.Б.  Перера  толығымен  айтқан.  Бұларға  жүргізілген  зерттеулерді  талдай  отырып  келесілерді  көруге  болады,  (қазіргі  уақытта  бухгалтер  мамандығы  кейбір  елдерде  топтар  қатарына  бөлінеді,  бұлардың  әрқайсысының  этикалық  кодексі  бар.  Басты  топты  машықтанған  бухгалтерлер  құрады,  ал  басқаларына  кіретіндерФ:  ішкі  аудиторлар;  басқару  есебінің  мамандары  және  қаржы  менеджерлері.  Бухгалтер  бір  немесе  бірнеше  ассоциацияның  мүшесі  болады».

Алғашқы  ұлттық  ұйым  ретінде  Шотландияның  (1854ж.), Англияның  және  Уэльстің  (1870ж),  Ирландияның  (1880ж.)  және  т.б.  қоғамдық   бухгалтерлер  институттарын  айтуға  болады.  Қазіргі  уақытта  бұлардан  басқа  бухгалтерлер  мен  дипломды  аналиктердің  Институты  және  дипломды  бухгалтерлер  мен  аналитиктердің  жоғарғы  институты  қызмет  етеді.

Ағымдық  үлгі  бойынша  қоғамдық  бухгалтерлердің  Американдық  институты (1887ж),  бухгалтерледің  Австралиялық  қоғамы (1887ж),  қоғамдық  бухгалтерледің  Канадалық  инстиьуты  (1880ж.)  құрылды.  Мұндай  қоғамдар  ГЯермания мен Францияда 1932  және  1942  жж.  кейін пайда болды.

Бұл  институттардың  мүшелеріне  қойылған  талаптардың  ішінде  өнеге  қасиеттеріне  маңызды  орын  беріліп,  негізгі  мақсаттар  келесідей  үлгіде  жасалынады:

- бухгалтерлердің   құқықтары  мен  міндеттерін  олардың  сенушілеріне  қатысты  реттеу;

- бухгалтерлердің   ғылыми  және  өнегелілік  цензін  қалыптастыру;

- осы  цензге  байланысты  олардың  шаруашылықтың  әр  түрлі  саласы  бойынша  және  әр  түрлі  деңгейде  бухгалтер   атағына  ие  болу  құқығын  тану;

- бухгалтерлердің   өзіне  алған  міндеттерін   орындауын  қадағалау,  олардың   қызушылығын  қорғау;

- есептік  жұмысшыларды  келесідей  нысандарда  жазалау:  алдын  - ала  сақтандыру,  сөгістер,  уақытша  тізімнен  шығару, сараптамалар  жүргізу;

- бухгалтерлерге  көмек   көрсету.

 

Бақылау сұрақтары:

4. Есептік ақпарттардың релеванттылығы.
5. Бухгалтерлік және экономикалық табыстардың арасындағы байланыс.
6. Стандарт-кост және Директ-костинг.
7. Басқару есебінің пайда болуы: басқару есебінің теориясы.
8. Басқару  есебінің  қаржылық есептен айырмашылығы.
9. Жауапты орталықтар түсінігі.
10. Өнім көлемінің шығын түрлерімен байланысы.
11. Еңбек шығынының бағасы.
12. Жауапкершілік орталығының түсінігі.
13. Бухгалтерлік этиканың іскерлік жағдайы.

 

 

   Тақырып 9   Қаржылық есептілік пен бухгалтерлiк есептің жүйесі

1. Бухгалтерлік есеп жүйесі қаржылық есептілік
2. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру, қаржылық есептілікпен бухгалтерлік есептің мақсаты.

 

      Бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiктiң  мақсаты мүдделi тұлғаларды дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызметiнiң нәтижелерi және қаржылық жағдайындағы өзгерiстер туралы толық және дұрыс ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

     Бухгалтерлiк  есеп жүйесi 

      1. Бухгалтерлiк  есеп дара кәсiпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен оқиғалары туралы ақпаратты жинаудың, тiркеудiң және қорытудың Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасымен, сондай-ақ есеп саясатымен регламенттелген тәртiпке келтiрiлген жүйесiн бiлдiредi.

       2. Есеп  саясаты Қазақстан Республикасының  бухгалтерлiк есеп пен қаржылық  есептiлiк туралы заңнамасының  талаптарына, халықаралық немесе  ұлттық стандарттарға және бухгалтерлiк  есеп шоттарының үлгi жоспарына  сәйкес, олардың қажеттiлiктерi мен қызмет ерекшелiктерi негiзге алына отырып, бухгалтерлiк есептi жүргiзу және қаржылық есептiлiктi жасау үшiн дара кәсiпкер немесе ұйым қолдануға қабылдаған нақты принциптердi, негiздердi, ережелердi, тәртiп пен практиканы бiлдiредi.

       3. Операциялар мен оқиғалар бухгалтерлiк есеп жүйесiнде көрсетiледi, бұл ретте:

       1) бухгалтерлiк  жазбаларды бастапқы құжаттардың  түпнұсқаларына сайма-сай бекiту  және бухгалтерлiк жазбаларда  барлық операциялар мен оқиғаларды  көрсету; 

       2) операциялар  мен оқиғаларды хронологиялық тәртiппен және уақтылы тiркеу;

       3) синтетикалық (қорытынды) есепке алуды талдамалық (егжей-тегжейлi) есепке алуға сәйкес  келтiру қамтамасыз етiлуге тиiс.

       4. Операциялар  мен оқиғалар ұйымдардың уәкiлеттi орган және (немесе) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген талаптарға сай келетiн бухгалтерлiк есеп шоттары үлгi жоспарының негiзiнде синтетикалық шоттарда екi рет жазу тәсiлiмен көрсетiледi.

       Операциялар  мен оқиғалардың талдамалық есебiн  жүргiзу тәртiбiн дара кәсiпкер немесе заңды тұлғаның лауазымды адамдары (бұдан әрi - басшылық) белгiлейдi, олар Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне және құрылтай құжаттарға сәйкес дара кәсiпкердiң немесе ұйымның қажеттiлiктерiн негiзге ала отырып ағымдағы басшылықты және iстердi жүргiзудi жүзеге асырады.

       5. Жеке  кәсiпкерлер мен ұйымдар мемлекеттiк  тiлде және (немесе) орыс тiлiнде  бухгалтерлiк есеп жүргiзудi және  қаржылық есептiлiк жасауды қамтамасыз  етедi.

Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру 

      1. Басшылық немесе дара кәсiпкер:

       1) есеп  саясатын келiседi және (немесе) бекiтедi;

       2) бухгалтерлік  есепті ұйымдастыруды, оның ішінде  ұйым жасайтын барлық операцияларды  бухгалтерлік есепте көрсету  тәртібін регламенттейтін, бекітілген  ішкі құжаттардың болуын қамтамасыз етеді.

       2. Басшылық  немесе дара кәсiпкер есеп жұмысының  көлемiне қарай: 

       1) бас  бухгалтер басқаратын құрылымдық  бөлiмше ретiнде бухгалтерлiк қызмет  құруды;

       2) штатқа  бас бухгалтер лауазымын енгiзудi;

       3) бухгалтерлiк есептi жүргiзудi және қаржылық есептiлiктi жасауды шарт негiзiнде бухгалтерлiк немесе аудиторлық ұйымға немесе кәсiби бухгалтерге берудi;

       4) бухгалтерлiк  есептi жеке жүргiзудi жүзеге  асыра алады.

       Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің ведомстволарына осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларының күші қолданылмайды.

       Жария  мүдделi ұйымдарға осы тармақтың  3) және 4) тармақшаларының күшi қолданылмайды. 

       Халықаралық  бухгалтерлер федерациясының толық  мүшесi болып табылатын ұйым - шетел институтының мүшесi бухгалтерлiк ұйымға теңестiрiледi.

      

      Бухгалтерлiк  есептi жүргiзудi, қаржылық есептiлiк  жасауды және ұсынуды, есеп  саясатын қалыптастыруды қамтамасыз  ететiн бас бухгалтер немесе  басқа лауазымды адам бухгалтерлiк қызметтiң басшысы (бұдан әрi - бас бухгалтер) болып табылады.

      Бухгалтерлiк  құжаттарға қол қою құқығы 

      1. Басшылық  немесе дара кәсiпкер бухгалтерлiк  құжаттарға қол қою құқығы  бар адамдарды анықтайды. Бұл  ретте адамның атқаратын лауазымына, ақша сомасының мөлшерiне, операцияның қолданыс аясына және мәнiне қарай қол қою құқығының сатылылығы белгiленуi мүмкiн.

      2. Электрондық  қолтаңбаны пайдаланатын дара  кәсiпкерлер немесе ұйымдар Қазақстан  Республикасының заңнамасына сәйкес  электрондық қолтаңбаны пайдалану және оларға қол жеткiзу құқығына қатысты тиiстi сақтық және бақылау шараларын белгiлеуге тиiс.

      Бухгалтерлiк  құжаттарды сақтау 

      Дара  кәсiпкерлер мен ұйымдар бастапқы  құжаттарды, қағаз және (немесе) электрондық  жеткiзгiштердегi бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiн, қаржылық есептiлiктi, есеп саясатын, есепке алу деректерiн электрондық өңдеу бағдарламаларын Қазақстан Республикасының заңнамасында   белгiленген кезең iшiнде сақтауға мiндеттi.

 

       Бастапқы  құжаттар мен бухгалтерлiк есеп тiркелiмдерiнiң мазмұны коммерциялық құпияны құрайтын ақпарат болып табылады, оларға қол жеткiзуге басшылықтың немесе дара кәсiпкердiң рұқсаты бар адамдарға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдарына ғана рұқсат етiледi.

 

       Аталған  құжаттарға қол жеткiзе алатын  адамдар ондағы ақпаратты олардың  иесiнiң келiсiмiнсiз жария етпеуге  мiндеттi және оны жеке мүддесi үшiн пайдалануға құқығы жоқ.  Коммерциялық құпияны құрайтын  ақпаратқа қол жеткiзе алатын адамдар оны жария еткенi үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

 

 

Тақырып 10  ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТIЛIК ПЕН БУХГАЛТЕРЛIК  ЕСЕП ЖҮЙЕСIН 

РЕТТЕУ 

 

     1.  Қаржылық есептiлiк пен бухгалтерлiк  есеп жүйесiн мемлекеттiк реттеу 

     2.  Қаржылық есептiлiк пен бухгалтерлiк есеп жүйесiн мемлекеттiк емес реттеу

 

       Қазақстан  Республикасында бухгалтерлiк есеп  пен қаржылық есептiлiк жүйесiн                              мемлекеттiк реттеудi Қазақстан  Республикасының Президенті, Қазақстан  Республикасының Үкіметі және уәкiлеттi орган жүзеге асырады.

        Қазақстан Республикасының Үкіметі:

       1) бухгалтерлік  есепті жүргізу тәртібін бекітеді;

       2) қаржылық  есептілікті депозитарийге табыс  ету тәртібін бекітеді;

       3) кәсіптік  ұйымдарды, сертификаттау жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларын бекітеді;

       4) өзіне  Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және Қазақстан Республикасы  Президентінің актілерімен жүктелген  өзге де функцияларды орындайды.

             2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінен және оның ведомстволарынан басқа, мемлекеттік мекемелердегі бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептiлiк жүйесін мемлекеттік реттеудің ерекшелiктерiн уәкiлеттi орган мемлекеттік мекемелерге арналған Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептiлiк жөнiндегi нормативтік құқықтық актiлерiнде белгiлейдi.

       3. Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкінде  және оның ведомстволарында бухгалтерлік  есеп пен қаржылық есептiлiк  жүйесін мемлекеттік реттеуді  Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Директорлар кеңесі (Директорат) жүзеге асырады.

       4. Қаржы  ұйымдарында, Қазақстан Республикасының  жобалық қаржыландыру және секьюритилендіру  туралы заңнамасына сәйкес құрылған  арнайы қаржы компанияларында,  Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңнамасына сәйкес құрылған исламдық арнайы қаржы компанияларында, инвестициялық қорларда және Қазақстанның Даму Банкінде бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк жүйесiн мемлекеттiк реттеуді Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі нормативтiк құқықтық актiлердi және оларға әдiстемелiк ұсынымдарды қабылдау арқылы жүзеге асырады.

       5. Уәкiлеттi орган: 

       1) бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiк  саласында мемлекеттiк саясатты  қалыптастыруды және iске асыруды қамтамасыз етедi;

       2) бухгалтерлiк  есептi жүргiзу тәртiбiн әзірлейді; .V095687

       3) бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiк  мәселелерi бойынша Қазақстан  Республикасының нормативтiк құқықтық  актiлерiн қабылдайды;

       4) ұлттық  стандарттарды және оларға қатысты әдiстемелiк ұсынымдарды әзiрлейдi және бекiтедi;

       5) Қазақстан  Республикасының бухгалтерлiк есеп  пен қаржылық есептiлiк мәселелерi  жөнiндегi заңнамасы халықаралық  стандарттардың талаптарына қайшы  келген жағдайда, консультациялық органның ұсыныстарын ескере отырып, Қазақстан Республикасының заңнамасына тиiстi өзгерiстер енгiзудi қамтамасыз етедi;

       6) бухгалтерлiк  есеп шоттарының үлгi жоспарын  әзiрлейдi және бекiтедi;

       7) ұлттық  стандарттарды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен мерзiмдi баспасөз басылымдарында жариялайды;

       8) өзге  де мемлекеттiк органдармен және  кәсiби ұйымдармен бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiк  мәселелерi бойынша өзара iс-қимыл  жасайды; 

       9) консультациялық органның Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлерiнiң жобасын әзiрлеу туралы ұсыныстарын қарайды;

       10) кәсiби  ұйымдарды, сертификаттау жөнiндегi ұйымдарды аккредиттеудi жүргiзедi;

       11) кәсiби  ұйымдарды, сертификаттау жөнiндегi ұйымдарды аккредиттеу ережелерiн  әзірлейді; 

       12) консультациялық  органның ұсынымдарын ескере  отырып, кәсiби бухгалтерлерге қойылатын  бiлiктiлiк талаптарын бекiтедi;

       13) аккредиттеу ережелерi сақталмаған жағдайда, кәсiби ұйымдарға, сертификаттау жөнiндегi ұйымдарға ескерту жасайды;

       14) кәсiби  ұйымды, сертификаттау жөнiндегi ұйымды  аккредиттеу жөнiндегi куәлiгiнен  айыру туралы шешiм қабылдайды;

       15) кәсiби  ұйымдардың, сертификаттау жөнiндегi ұйымдардың есептiлiктi ұсынуының тiзбесiн, нысанын және мерзiмдiлiгiн анықтайды;

       16) Қазақстан  Республикасының бүкiл аумағында  таратылатын,  белгiленген тәртiппен  нормативтiк құқықтық актiлердi ресми  жариялау құқығын алған мерзiмдi баспасөз басылымдарында кәсiби ұйымдардың, сертификаттау жөнiндегi ұйымдардың тiзбесiн мемлекеттiк тiлде және орыс тiлiнде жариялайды;