Лекции по "Бухгалтерскому учету им аудиту"

• Халықаралық бухгалтерлік стандарттар комитеті;
• Біріккен Ұлттар Ұйымы;
• Экономикалық және әлеуметтік кеңес;
• Трансұлттық корпорациялар бойынша комиссия;
• Есеп пен есеп берудің халықаралық стандарттары бойынша эксперттердің үкіметаралық жұмыс тобы (БҰҰ);
• Экономикалық ынтымақтастық және даму бойынша ұйым;
• Европалық Одақ (ЕО).

Қазіргі таңда халықаралық  бухгалтерлік есеп стандарттары ҚР-да қолданылады. Олардың тізімі төменде берілген.

Халықаралық бухгалтерлік есеп стандаттары.

ХБЕС	Стандарт атауы	Енгізілген жылы
ХБЕС 1	Қаржылық есептілікті ұсыну	2004
ХБЕС 2	Қорлар	2004
ХБЕС 7	Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп	2003
ХБЕС 8	Есеп саясаты, есеп айырысуды  бағалаудағы өзгерістер мен қателер	2004
ХБЕС 10	Есеп беретін мерзімнен  кейінгі жағдайлар	2004
ХБЕС 11	Құрылыстық келісім-шарттар	2003
ХБЕС 12	Пайдаға әсер ететін салықтар	2003
ХБЕС 14	Сегменттік есептілік	2003
ХБЕС 16	Негізгі құралдар	2004
ХБЕС 17	Жал	2004
ХБЕС 18	Түсім	2003
ХБЕС 19	Қызметкерлерге сыйақылар	2003
ХБЕС 20	Мемлекеттік субсидияларының  есебі мен үкіметтік көмек туралы ақпараттарды ашу	2003
ХБЕС 21	Валюталық бағамдар өзгерістерінің әсері	2004
ХБЕС 23	Қарыздар бойынша шығындар	2003
ХБЕС 24	Байланысушы талаптар туралы ақпараттарды ашу зейнетақылық қамтамасыз ету бағдарламалары бойынша есеп және есеп беру	2004
ХБЕС 26	Зейнетақылық қамтамасыз ету бағдарламалары бойынша есеп және есеп беру	2003
ХБЕС 27	Жеке және жинақ қаржылық есептемелік	2004
ХБЕС 28	Қауымдастырылған ұйымдарға  инвестициялар	2004
ХБЕС 29	Гиперинфляция жағдайындағы қаржылық есептемелік	2003
ХБЕС 30	Бактер мен ұқса қаржылық институттардың қаржылық есептемеліктерінің ақпараттарын ашу	2003
ХБЕС 31	Бірлескен қызметкерлерге қатысу	2004
ХБЕС 32	Қаржылық инструменттер – ақпараттарды ашу және ұсыну	2004
ХБЕС 33	Акцияға пайда	2004
ХБЕС 34	Аралық қаржылық есептемелік	2003
ХБЕС 36	Активтердің құнсыздануы	2004
ХБЕС 37	Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер	2003
ХБЕС 38	Материалдық емес активтер	2004
ХБЕС 39	Қаржылық инструменттер- мойындау және бағалау	2004
ХБЕС 40	Инвестициялық жылжымайтын  мүлік	2004
ХБЕС 41	Ауыл шаруашылығы	2003

 

Бақылау сұрақтары:

1. ҚР «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп туралы» бірінші заңы.
2. БЕХС.

Әдебиеттер.

1. «Қаржылық есеп және бухгалтерлік есеп туралы» заңы 2007ж.
2. «Халықаралық есеп беру стандарттары», басылым «Askeri», 2005 ж.
3. «Кәсіпорындағы бухесеп» авт. Радостовец В. В., Алматы, 2002 ж.
4. Бухгалтерлік есеп регистрін толтырудың ережесі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелік департаментінің бұйрығымен бекітілген ҚР ХҚ   24.11.1997ж. №72.

 

 

 

 

9 лекция.

1. Қазақстандағы бухгалтерлік есеп стандартары.
2. ҚР «Бухгалтерлік және қаржылық есеп» туралы заңы.

 

1. Қазақстандағы бухгалтерлік есеп стандартары.

Бухгалтерлік есеп стандарттары – есеп жүйесін реттеудің екінші деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті құқықтық құжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке учаскелері, сонымен қатар шаруашылық субъектілерінің салалық ерекшеліктері бойынша бухгалтерлік есепті жүргізудің базалық тәртіптері бекітіледі.

Стандарттар есептің  әр түрлі аспектілерін суреттейді және оның қандай да бір әдістері мен  амалдарын дұрыс пайдалануды  талдаудың әдістемелік негізі, құралы болып қызмет атқарады.

 

Қазқстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының тізімі

Стандарт  нөмірі	Стандарт атауы	Енгізілген жылы
БЕС 4	Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп	1997
БЕС 5	Табыстар	1997
БЕС 6	Негізгі құралдар есебі	1997
БЕС 7	Тауарлы-материалдық қорлар есебі	1997
БЕС 8	Қаржылық инвестициялар  есебі	1997
БЕС 9	Шетел валютасындағы  әрекеттер	1997
БЕС 10	Байланысты тараптар туралы ақпараттарды шешу	1997
БЕС 11	Корпаративті табыс  салығы бойынша есеп	1997
БЕС 12	Күрделі құрылысқа келісім-шарт	1997
БЕС 13	Консолидирленген қаржылық есеп беру және еншілес серіктестіктерге инвестициялар есебі	1997
БЕС 14	Тәуелді шаруашылық серіктестіктеріне  инвестициялар есебі	1997
БЕС 15	Қаржылық есеп беруде бірлескен қызмет бойынша қатысу үлесін бейнелеу	1997
БЕС 16	Зейнетақылық қамтамасыз ету шығындары есебі	1997
БЕС 17	Жал есебі	1997
БЕС 18	Инвестициялық есебі	1997
БЕС 19	Зейнетақы жинақтау қорларына  есеп беру есебі мен құрылуы	1997
БЕС 20	Мұнайгаз өндіруші қызмет есебі мен есеп беруі	1998
БЕС 21	Банктердің қаржылық есеп беруі	1998
БЕС 23	Шағын кәсіпкерлік субъектілердің есебі мен есеп беруі	1998
БЕС 24	Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру	1998
БЕС 25	Зейнетақы активтерін басқару  бойынша компаниялардың есебі мен  есеп беруі	1998
БЕС 27	Есепті кезең мерзімінен кейінгі болжанылмаған жағдайлар  мен оқиғалар	1999
БЕС 28	Материалдық емес активтер есебі	2000
БЕС 29	Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-кострукторлық  жұмыстар шығындары есебі	2000
БЕС 30	Қаржылық есептілікті  ұсыну	2003
БЕС 31	Таза табыс не зиян есеп мерзімдегі маңызды қателер  және есеп саясатындағы өзгерістер	2003
БЕС 32	«Жалпы сақтандыру» саласында сақтандыру қызметін жүргізетін сақтандыру, қайта сақтадыру ұйымдарының қаржылық  есептілігі	2003
БЕС 33	Делдалдық қызметтің  әрекеттерін ақпараттандыру және есептеу	2004

 

Бақылау сұрақтары:

1. ҚР-ң «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы» заңы.
2. БЕС.

Әдебиеттер.

1. «Қаржылық есеп және бухгалтерлік есеп туралы» заңы 2007ж.
2. «Халықаралық есеп беру стандарттары», басылым «Askeri», 2005 ж.
3. «Кәсіпорындағы бухесеп» авт. Радостовец В. В., Алматы, 2002 ж.
4. Бухгалтерлік есеп регистрін толтырудың ережесі. Бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелік департаментінің бұйрығымен бекітілген ҚР ХҚ   24.11.1997ж. №72.

 

2. ҚР «Бухгалтерлік және қаржылық есеп» туралы заңы.

 

6 тақырып. Италия, Испаниядағы бухгалтерлік есебі.

10 лекция.

4. Л. Пачоли трактаты.
5. Бухгалтерлік процедуралардың сипаттамасы.
6. Есеп мақсатының трактаты, есеп пәні инвентаризациясы.

 

1. Л. Пачоли трактаты.

Екіжақты  жазу әдісі 1250-1350 жылдары Солтүстік  Италияда пайда болды. Екіжақты жазу әдісінің авторы ретінде италияндық Лука Пачоли саналады. (1445-1515ж.ж) 1494 жылы екіжақты жазу жүйесін ойлап тапқан ғалым, математик Францизкандық монах Леонардо Довинчидің досы Лука Пачоли еді. Лука Пачоли өзінің 11 трактатында “Шоттар және жазбалар жөніндегі” , 9-шы бөлімінде “Арифметикалық соммалар, геометриялық пропорция және салыстырмалылық” жөніндегі ұғымдарға түсініктеме берілген. Екіжақты жазудың маңызы қарапайым бухгалтерияда барлық мүліктер есебін жүргізу нәтежиесінде барлық мүліктер арнайы шоттарда дебеттік және кредиттік принциппен жүргізілген.

Екіжақты жазудың пайда болу себептері:

1. Европа мемлекетінің экономикалық өсуі мен капиталистік қатынастардың пайда болуы;
2. Несиенің пайда болуы;
3. Компаниялардың пайда болуы.
2. Бухгалтерлік процедуралардың сипаттамасы.

Екіжақты жазу шоттар арқылы есептің біртекті объектілерін сондай-ақ ағымдағы бақылау экономикалық топтастыруды жүзеге асыру әдісі саналады.

Бухгалтекрлік шоттар –  бұл шаруашылық құралдарының экономикалық маңызына қарай топтастыру. Лука Пачоли бұл әдісті төмендегідей сипаттаған:

1. Кез-келген шот екі бөлікке бөлінеді;
2. Оның сол жағы дебет (латын аударғанда ол міндеттті), оң жағы кредит (латын аударғанда ол сенеді);
3. Кез-келген шаруашылық операциялар 2 рет жазлады. 1 рет дебет бойынша, 2 рет кредит бойынша. Дебет бойынша соммасы, кредит бойынша соммасына тең болуы керек және олар  баланс болуы керек;
4. Егер дебет және кредит бойынша соммалар тең болмаса,онда шаруашылық операциялары дұрыс жүргізілмеген деген сөз және ондағы жіберілген қатені іздеу керек;
5. Шоттар активтік және пассивтік болып 2-ге бөлінеді. Активтік (латын. Аударғанда үнемі қозғалыста), пассивті (латын. Қозғалыссыз).
3. Есеп мақсатының трактаты, есеп пәні инвентаризациясы.

Испания елі теориялық  есепте із қалдырды. Атақты ғалым, математик, заңгер Диего де Кастилло (1522 ж.) бухгалтерлік есептің заңды бағытында көп еңбегін сіңірген. Ол әр тұрмыстық өмірдегі, шаруашылықтағы сатып алу, сату енгізуді т.б келісім ретінде жазды. Оның көзқарасымен есептің келісімі болды. Ол есептен агент – адамдарды, администраторларды, контрагенттерді көрді.

Есептің мақсаты –  заңдық құқық және қатысушылардың келісім  талабы бойынша келісім шарттар. Кастилланың айтуы бойынша, бухгалтер 1-ші тауардың келісімі бойынша, көлемі тауар түсімінің тіркелуін, сосын  оның орындалуын қадағалайды. Кастилланың  көзқарасы бойынша есептің 3 түрі анықталды:

1. Кассалық (есеп кірісі мен ақаның шығысы бір кіиапта немесе екі кітапта, біріншісінде кіріс, екінші кітапта ақшаның шығысы жазылады);
2. Ресконтро (есептің кассасынан басқа және оны өтеуге міндетті);
3. Толық (бухгалтерия басты журналдан тұрады).

Бұл екі жақтыға жақын, бірақ екі жақты бухгалтерия емес. Кастилланың кітабы 3 басылымда болды: 1522 жылы, 1542 жылы, 1551 жылы. Бірінші кітабы латын тілінде жазылды, бірақ І Карлдың құсқайымен испан тіліне аударылды. Юристік жалғасы Гаспаром де Тексаде (1546 ж.), Бартоломео де Солозано (1590 ж.) мен жалғасты. Тексаде бухгалтерлік есептің – бұл шоттардың жүргізілуін және ықпалды басқаруын және қарамағындағы адамдары қадағалау.

Бақылау сұрақтары:

1. Л.Пачоли трактаты, бухгалтерлік процедуралардың сипатталуы.
2. Есеп мақсатының трактаты, есеп пәні, түгендеу шоттары мен екі жақты жазудың  классификациясы. 

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М., Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.
4. Кирьянова З. В. «Теория бухгалтерского учета»
5. Ковалев В.В. и др. Организация бухгалтерского учета на совместных предприятиях. – М.: «Финансы и статистика», 1991

 

 

11 лекция.

1. Шоттар мен екі жақты жазу классификациясы.
2. Шоттық сипаттама: касса, капитал, шығын, табыс, операциялық шоттар.

 

1. Шоттар мен екі жақты жазу классификациясы.

Есептің мақсаты – «Пачоли - бұл – қарыздар мен талаптарға қатысты барлық ақпараттарды өз уақытында алу үшін өз жұмысын қажетті ереже бойынша және орынды жүргізу табылады.»

Есептің пәні – бухгалтерлік есептің ғылым ретінде сауданың арқасында шықты. Осылайша 1458 ж. Көпес Бенедетто Котрулидің «Сауда және нағыз көпес туралы» деген бірінші кітабында есептің ғылым ретінде пайда болып, қалыптасуы қарастырылды. Тауарлардың бірі «Сауда кітабын жүргізу тәртібі туралы» деп аталады. Ал 1494 ж. Итальяндық белгілі математик, монах Лука Пачоли (1445-1517) жазған «Есептер мен жазбалар туралы трактат» атты бухгалтерлік есеп жөніндегі алғашқы кітап басылып шықты.

Түгендеу – Пачоли «Ең алдымен көпес өзінің инвентарьін жасау керек» -деп жазды.  Пчолиден кейінгі көрнекті автор – Жак Савари (1622-1690).  Ол «Нағыз көпес туралы» жұмысын жариялады, шоттарды синтетикалық және аналитикалық деп бөлді, сауда калькуляциясын түсіндірді, мүліктік (өзіндік құны бойынша бағалау) және конкурстық (ағымдағы бағалар бойынша бағалау) баланстарды жіктеді, соңғысына меншік иесінің жеке мүлкі де кіреді. Ол басқару есебін құрушылардың бірі болып саналады.

Хронологиялық және жүйелі жазба. Ағымдағы есеп журнал мен Бас кітапта көрсетіліп жазылып отырды. Пачоли мен Д.А. Тальенте нәтижелі шоттарды журналда көрсетпей-ақ Бас кітапқа енгізіп отырып жауып отырды. Осыдан барып  хронологиялық және жүйелі жазбаның қажеттілігі туындады.

Материалдық есеп жүргізу  негізінде орын алған шаруашылық фактілерін хронологиялық тұрғыда  үздіксіз тіркеу арқылы материалдардың дұрыс жұмсалуы тексеріліп отырған.

2. Шоттық сипаттама: касса, капитал, шығын, табыс, операциялық шоттар.

Касса шоты. Касса есебі операцияларын қарапайым бухгалтерияда жүргізу үшін тиісті талаптар қойылған. Касса операцияларының есебін екі бухгалтер жүргізіп отырған. Ақшалар салынған сандықтардың кілті арнайы тағайындалған кассирдің қолында сақталып, ақша салынған сандықтар ашылған кезде бухгалтер немесе келістіруші делдалдар қатыстырылған. Мысалыға, Жаңа Испанияда (1531) ақша сақталатын сандық-кассаның үш құлпы болған. Мұндай сандық-кассаларды ашқан кезде қолдарында бір-бірден кілті бар үш адам түгелдей қатыстырылып, әр адам өз қолындағы кілтпен бір сандықтың құлпын ашуға құқылы болған.

Капитал шоты. Бұл шоттың пайда болуы екі жақты бухгалтерияның пайда болуымен қалыптасты. Пиетро алғашқы кәсіпорын және оның иесін бөліп қарастырды. Пиетроның капитал шоты – бұл фирма иесіне кәсіпорынның кредиторлық қарызы.

Шығын және табыс шоты. Котрули бұл шотты толтырудың ережелерін және сальдо Капитал шотына көшірілу керек екендігін көрсетті. Мысалы, Казанов шаруашылық қызметтен түскен пайданы капитал шотының кредиті бойынша көрсетті.