Лекции по "Бухгалтерскому учету им аудиту"

Операциялық шоттар. Бұл шотты Флори көрсетті, ал бұл шоттарды – пенденте деп атады және регистрация кезінде анықталмай қалған операцияларға жатқызу керек деп санады. Бұл шоттар уақытша шоттар саналып өзінің маңызы бойынша сальдосы болады. Флори есепті кезеңге байланысты қаржылық нәтиже арқылы қор жинау ойын ұсынды.

Бақылау сұрақтары:

1. Шоттар сипаттамасы: касса, капитал, шығын, табыс, операциондық шоттар.
2. Бухгалтерлік есептегі заңдық нұсқаулар.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М.,Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.
4. Кирьянова З. В. «Теория бухгалтерского учета»
5. Ковалев В.В. и др. Организация бухгалтерского учета на совместных предприятиях. – М.: «Финансы и статистика», 1991

 

7 тақырып. Франция мен  Германиядағы бухгалтерлік есебі.

12 лекция.

1. Баланс – жинақтаушы категория ретінде.
2. Г. Хольцердің квантификациялық балансы.
3. Капитал қозғалысының есебі. Шмаленбах балансын үйрену.

 

1. Баланс – жинақтаушы категория ретінде.

В. Хаук баланс – есепті талдайтын әдіс деп түсіндірді. Балансты зерттеу – бұл бухгалтерлік есепті зерттеу болып табылады. Бұдан бұрында Кальмес (1920) «Шоттардың теориясы, сонымен бірге бухгалтерия баланстан келіп шығады»-деп бірнеше рет атап айтқан.

Екі жақты жазба объективті фактілер мен шаруашылық өмірдің  жағдайымен емес, формалдық сәттерге жетекшілік ете отырып, берілген баланс теңдеуімен түсіндірілді. Екі жақты жазба – баланстың математикалық салдары болып табылады. Математикалық формулалармен жазылған бухгалтерлік тәртіптер есепті компьютерлендіру жағдайында жаңа өмір бастады.

Франциядағы бухгалтерлік құжаттар оның ішінде жылдық есеп мыналардан тұрады:

• Баланстық есеп;
• Пайда және зиян туралы есеп;
• Түсініктеме;

Барлық құжаттар үш тәсілмен ұсынылады:

1. Қысқартылған вариант (Қазақстандық шығын кәсіпкерлік субъектілерінің қысқартылған нысанына ұқсас) қосылған нысанда ұсынылады.
2. Негізгі вариант жоғарыда аталған есептермен қоса компания құжаттарының формуляры енгізілген. Ол кестеден тұрады, онда пайда (зиян) алу салдары, соңғы бес жылдықтағы өзге де мәліметтер, сондай-ақ инвестициялық құнды қағаздар қоржыны туралы мәлімдемелер көрсетіледі.
3. Толық вариант міндетті емес сипатта болады және негізгі варианттардың барлық құжаттарының қоса қаржылық жыл бойындағы өзін-өзі қаржыландыру қабілеттілігі туралы есеп және өзінің қаржылық жағдайы туралы диаграммадан тұрады.
2. Г. Хольцердің квантификациялық балансы.

Г. Хольцер (1936) өзінің ойын квантификациялық баланс деп атады. Ол баланс – бұл есептеудің құндық құралы деп санады, және мұндай шешімге  бірінші болып келмеген. Дегенмен, Кемпердің ойы, мұндай көзқарасты басқаларға қарағанда өте жақсы негіздеген. Баланстың мазмұнын анықтағанда Хольцер оның сыртқы формасына көңіл бөлген. Мұндай көзқарас (подход) бойынша баланс екі бөлек, сомалары бір-біріне тең шоттардың топтарынан тұрады. Барлық шоттарды Хольцер екіге бөлді:

1. Мүліктер;
2. Капитал.

Осыдан барып бухгалтерлік жұмысты жүйелеуші екі жақты жазу келіп шығады. Әрі қарай ол, нәтиженің өзіндік маңызы жоқ және шығын мен пайда шоттары капитал шотының субшоттары ретінде бола алады деп санады.

3. Капитал қозғалысының есебі. Шмаленбах балансын үйрену.

Материалдар және ақша қаражаттарының айналымдарының арасындағы айырмашылықтар мынадай: баланс жасаған кезең бойынша  материалдық айналымдар болады, бірақ  олар қаржылық нәтиже бермейді және керісінше қаржылық нәтиже материалдық айналымдар қозғалысына байланысты емес. Шмаленбах нәтижені көрсете отырып, пайданы шығару үшін баланстың негізгі рөлін көрсетті.

Неміс мектебінің өкілдері, ең әйгілі айтулары Шер, Шмайленбах, Никшин, Ле Кутр болды. Бухгалтерияның ең негізгісі ретінде бухгалтерияға келіп түскен алғашқы құжаттар мен бухгалтерлік әдістері де жатады.

Бұл мектептің мамандарының пікірінше, есептік тәртіпті ең жоғарғы  мүмкіндігінше формалауға  тырысу қажет. Бұл оны шаруашылық  процестердің өзінше математикалық тіліне айналдырады. Формаланған тәртіп ең алдымен біртектес емес әр түрлі шешімдерді синтездеуге жол ашады, өйткені олардың әр қайсысы жалпы әмбебап тәртіптің жекелеген бөлігі болып табылады. Негізгі бухгалтерлік үлгілеу – неміс мектебінің өнімі, оның негізін қалаушы швейцарлық И.Ф. Шер болды. Формалдық көз қарас тұрғысынан  «актив=пассив» (А=П) теңдеуін құрып, барлық шаруашылық операцияларды типтей келе, ол есепті алгоритмдеудің бастамасын жасады. Шер қаншалықты бухгалтерлік тәртіптің негізіне баланс теңдеуін қойғанымен, соншалықты  есепті оқу неміс мектебінің баланстан есепке деген сызбасы бойынша жүргізілсе, онда итальяндық және француздық мектептердің – шоттан балансқа дегенімен қалай келісуге болады.

Екі жақты жазба объективті фактілер мен шаруашылық өмірдің жағдайымен емес, формалдық сәттерге жетекшілік ете отырып, берілген баланс теңдеуімен түсіндірілді. Екі жақты жазба – баланстың математикалық салдары болып табылады. Математикалық формулалармен жазылған бухгалтерлік тәртіптер есепті компьютерлендіру жағдайында жаңа өмір бастады.

Болашақ позитивис  Шер  метафизикалық қарама-қарсы қойды, итальяндық және француздық бухгалтерияда  екі жақты жазбаның түсіндірілуі ғылыми, яғни формалды түсіндіру деп  есептеді. Барлық шоттар балансқа қатысты  активтік және пассивтік болып бөлінеді. Олардың жақтастары мазмұнын қарама-қарсы ретінде қарастырады: активтік шоттың дебеті – өседі, ал шоттың кредиті – азаяды және пассивтік шоттарда керісінше (бірақта бұл мысалы есеп айырысу шоттары бойынша жазбаларды түсіндірмейді). Балансқа формалды талаптарды құрудың жалғасы ретінде Ле Кутраның әрбір шотқа белгілі бір баланс баптарының (тотальды баланс) сәйкес келуі туралы ережесі болды.

Есептеуші техниканың дамуында, есептеу нысандарында, карточкаларды  құруда, математикалық және статистикалық әдістерді таратуда, шоттар жоспарын бірыңғайландыруда бухгалтерлік есептің неміс мектебінің ұлы жетістіктері болды.

Неміс мамандары «гекштальтбуххалтунг» (qestaltbuchaltung) деп аталатын амалды қолданды. Оның ерекшелігі – зерттеліп отырған құбылысты біртұтас құрылым ретінде қарастыру.

ХХ ғасырдың 20 жылдары  Шерше бухгалтерия, яғни неміс мектебі  бойынша баланстық есеп трансформацияланды, баланс ендігі жерде шоттардың сомасы емес, кірпіштерден (шоттардан) және цементтерден (өткізбе) жиналған ғимарат іспеттес болды. Шоттар өз бетімен ештеңе емес: шаруашылық өмірдегі әрбір факт баланс пен баланс шоттарын өзгертеді, осыдан күні бүгінге дейін тәжірибеде синтетикалық шот емес, баланстық шот деген сөз тіркес кеңінен таралды; баланстан тыс шот жоқ.

Бақылау сұрақтары:

1. Баланс-сәйкестендіруші категория ретінде.
2. И.Дуктовичтің фактілерінің жазылу тәртібі.
3. Капитал айналымы.
4. Г. Хольцердің квантификациялық балансы.
5. Баланс.
6. Капитал қозғалысының есебі.
7. Шпаленбахтың баланс жайында зерттеуі.
8. Шоттардың формалары. Шығын есебі.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит».Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М., Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.
4. Кирьянова З. В. «Теория бухгалтерского учета»
5. Ковалев В.В. и др. Организация бухгалтерского учета на совместных предприятиях. – М.: «Финансы и статистика», 1991

 

 

13 лекция.

4. Гарньенің классификациялық шоты.
5. Шаруашылық қызмет фактордың Гарнье классификациясы. БЕ табиғи құндылықтары.
6. Әдістемелік бағыттар. Фажу бойынша бухгалтерлік баланстың схемасы.
1. Гарньенің классификациялық шоты.

Барлық шоттар екі топқа бөлінеді:

1. Баланстық шоттар (мүліктер – активтік және пассивтік);
2. Басқару шоттары (нәтижелі – кәсіпорынның шығындары және табыстары).

Есептің негізінде екі теңдік жатыр:

Актив – Пассив = Нәтиже

Табыстар – Шығыстар = Нәтиже, ол

Актив – Пассив = Табыстар – Шығыстар

Шоттардың мұндай классификациясын енгізуде П. Гарнье өзін бірінші санамады: ол Джиттиден (1920), Жакодан (1817) және Пачолиден (1494) тапты.

2. Шаруашылық қызмет фактордың Гарнье классификациясы. БЕ табиғи құндылықтары.

ХХғ. Бас кезінде бухгалтерлерге құқықтық бағыт әсер ете бастады. Бірақ 20 жылдардың басынан мұндай әсер жоққа шыға бастады, оны қалыптастырушылар болып А. Лафевр, Л. Батардон, Г. Фор, А. Бомон, Р. Лефор, Л. Совегрен, Ж. Фламминк, П. Гарнье, Р. Саватье и Ж. Мейер табылды.

 

П. Гарньенің шаруашылық өмірдің  фактілерінің классификациясы

Фактілер	Басқару функциялары	Шығындар	Қалыпты	Эксплуатациялық – негізгі  қызметтің тікелей шығындары
				Эксплуатациялық – көмекші  қызметтің тікелей шығындары
				Әкімшілік
			Қалыпты емес	Күтпеген (шығындар, штрафтар)
				Жабық кезеңдегі (өткен кезеңдегі нәтиже бойынша)
		Кірістер		Негізгі қызметтің тікелей  кірістері
				Көмекші қызметтің тікелей  кірістері
	Жағдайлар (меншікке әсер етуші нәтиже)	Актив	Негізгі құралдар	Қалыпты иммобилизация
				Күтпеген иммобилизация
			Айналым құралдары	Ағымды
				Заңды операциялар бойынша  қарыздар
				Жаңа операциялар бойынша  қарыздар
		Пассив	Перманенттік капиталдар (ұзақ мерзімді пассив)	Талап етілмейтін пассив (капитал, капиталға сыйақы, резервтер)
				Ұзақ мерзімді қарыздар
			Қысқа мерзімді пассив	Мүмкін болатын жоғалтуларға резерв
				Қысқа мерзімді пассив (қысқа  мерзімді қарыздар)

 

3. Әдістемелік бағыттар. Фажу бойынша бухгалтерлік баланстың схемасы.

Әдістемелік бағыттың ең көрнекті ғалымдары болып Э. де Фаж, Ж. Сиго, және А. Тома.

Эжен де Фаж де ла Тур (1928) ұсынған есептің теорясын қалыптастырды. Осы теорияға сәйкес: «Бухгалтерлік есеп қозғалыстағы (құндық) бірліктерді есептеу мақсатында қалыптасқан ғылым»

 

 

 

Барлық бағыттағы француз  бухгалтерлері мен мектептеріне унификациялық есеп тенденциясы сипатта. ХХғ. екінші жартысында 6 ереже қалыптасты:

1. Есептің механизациясы;
2. Уақытты үнемдеу
3. Еңбекті үнемдеу;
4. Уақытты қысқарту;
5. Қауіпсіздік;
6. Дәл және шын.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Гарнье бойынша шоттар классификациясы.
2. Шаруашылық өмірдің   фактілерін  Гарньеше классификациялау.
3. Бухгалтерлік есептегі табиғи құндылық.
4. Құндылықтардың уақыт бойынша қозғалысы..
5. Бухгалтерлік есепті жүргізудің жалпы жүйесі.
6. Методолгиялық бағыттары.
7. Фажу ережесімен бухгалтерлік есептің жүйесі.
8. Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың  алты принципі.

Әдебиеттер.

1. Соколов. Я.В. «От истоков до наших дней» Москва. «Аудит». Басылым  «ЮНИТИ» Бірлестігі, 1996ж.   
2. Ясперс К. Смысл и назначение истории.- М., Басылым: Саяси әдебиеттер, 1991 г.
3. Яругова А. Управленческий учет: опыт экономически развитых стран. -М.: Қаржы және статистика, 1991 ж.
4. Кирьянова З. В. «Теория бухгалтерского учета»
5. Ковалев В.В. и др. Организация бухгалтерского учета на совместных предприятиях. – М.: «Финансы и статистика», 1991

 

8 тақырып. АҚШ-ғы есеп.

14 лекция.

1. Э. Шпурганың баланстық теңдік моделі.
2. Бухгалтерлік есептің әлеуметтік-психологиялық сәйкестігі, ситуациялық бухгалтерия. Ақпараттық сәйкестік.

 

1. Э. Шпурганың баланстық теңдік моделі.

Шпурганың көзқарасы  бойынша бухгалтерлік есептің теориясы қазіргі заманғы саналады. Дегенмен ол екі интерпретенцияны алды: біріншісі институалистер мектебіне, ал екіншісі персоналистер мектебіне қатысты болды. Персоналистік ой Шпургаға жақындау болды.