Салық саясатының мәні

-  Табысты  өнім  үлесімен  жер  қойнауын  пайдаланушының   компенсациялық  өнімен  байланысты  шығыстары;

- Келісім  шарт  бойынша   көрсетілген  жер  қойнауын  пайдаланушыларының  өз  міндеттерін   орындағамағаны  немесе  қажет   емес  орындамағанына   байланысты  шығыстар;

- Мемлекеттік  органдармен   жер  қойнауын  пайдаланушылардан   айыптылары  мен  өсім  пұлдар  алынуы;

- Келісім  шарт  қызметіне   байланыссыз  басқа да  шығыстар.

7. АҚШ – тың энергетикалық  ақпараттық  басқару  берілімдеріне  сейкес  Касспий кен орны бойынша  капитал  салымдары  үлес  салмақтары  орташа  шамамен  тонна  жылына  600 – 715  АҚШ  доллар (күніне  12,0 – 14,3 мың доллар АҚШ/барр.) максималдық өндірудің дәрежесі  мен  есептегі  өндірістік  қуат;
8. Жоғарғы күш дәрежесі немесе Қазақстан кен орны бойынша  максималдық өндіру күніне  400 – 440 барр;
9. 25  жылда жуық  шамамен шикі  мұнай  тоннасы  225 млн-ға  жуық;
10. 1 м – лік тонна шикі мұнай 7 – 7,6 мұнай баррель;
11. Кәсіпкерлік  қызметін  залалдары  салық  салынатын  табысты  анықтау  мақсатында  жер  қойнауын  пайдаланушылар  бойынша  салық  төлеушілер  үшін  7 жылға  ауыстылады.

Көптеген  американдықтар  1 штатта   тұрып,  2 – ші  штатта  жұмыс  жасайды,  салық  алымдардан  ұсталатын   табыс  салығы,  әрине  міндетті  түрде  жұмыс  орнында  ұсталады,  ал  бұл  салықтардың  мөлшері  2  көрші  штатта  екі  түрлі  болуы  мүмкін (АҚШ-тың  6  штаттарында  бұл салықтар  мүлдем  ұсталынбайды). 

Осының  негізінде  капиталдық  шытырман  жағдайлар  туып  жатады.  Федерациялық  үкімет  алатын  салықтар  ставкасы  барлық  штаттар  үшін  бірдей.  Ал  енді  Ұлыбритания  салықтарын  қарастырайық.  Ұлыбритания  салықтар  жүйесі 2 сатылы  деңгейден  тұрады:

Жалпы  мемлекеттік  салықтар: ЖТС,  КТС,  капитал  өсімдерінен  салықтар,  мұнайдан  түскен  табыс  салықтары,  мұрагерлікке  салынатын салықтар,  ҚҚС,  акциздер,  елтаңба  жиынтықтары. Бұлар  салық  түсімдерінен  90%  құрайды. Негізгі  мүлікке  салынатын  салық  болып  келетін  жергілікті  салықтардың  үлесіне  салықтар  түсімдерінен  10%-і  жатады.

Ұлыбритания  мемлекеттік  бюджетке  түсетін  тура  салықтардың  2/3  %- і ЖТС құрайды.  Ұлыбританияның  табыс салығы  федерациялық  нысан түрінде қолданылады.  Яғни,  табыстар  табыстарға  байланысты  бөлінеді. 

Қазіргі кезде  6  түрлі  шедула  қолданылады,  ал  олардың  кейбіреуінің   ішкі  градациясы  бар:

А -  шедуласына  мүліктің,  жерге  деген  меншігінің  құрылымдар  мен  әлеуметтерден,  жалға  берілген  пәтерлерден  түсетін  пәтерақылардан түсетін  табыстар;

В – мемлекеттік  бағалық  қағаздардан  түсетін  табыстар  шығыны;

С – шедуласына  комунистік  мақсатта  қолданылатын  орман  тоғай  масивтерінен  түсетін  табыстар; 

Д – шедуласына  өндірістік  комерциялық  қызметіне  түсетін  табыстар  шығыны;

Бұл  шедула  көптеген  табыстардың  түрлерінен  қайтарымсыз  етілген  болжам  өз  шаруаларды  6  бөлікке  бөлінеді:

1. Саудадан  түсетін  табыстар. Мысалы:  дүкен  түсімінің  табысы;
2. Кәсіптік  қызметінде   көрсетілетін  кезде  алынатын  табыстар; 
3. Салық  салуға  жататын  алынған  проценттер  мен  алименттер;
4. Е шедуласына  итермелейтін  шетелдегі  бағалы қағаздардан түсетін табыстар;
5. Шетелдегі  мүліктерден  түсетін  табыстар;
6. Алғашқы  5  бөлікке  кірмейтін  қалған  табыс  түрлері; 

Ф – Ұлыбритания  компаниясынан  алынатын  табыстар   төлемдер  шығыны.  Табыс  салығы  ЖЖТ  – тан  заң  бойынша  берілген  жеңілдіктерді  шығарып  тастағанда  алынатын  салық  салығынан  табыстан  ұсталады.

Е – дан  ұсталатын  табыс  салығы  табыс  көзінде  ұсталады.  Тек  қана  е.а. мен  ғана  өмір  сүретін  тұлғалар  үшін  салық  декларациясының  негізінде  жүргізіледі. 

Табыс  салығының  3  түрлі  ставкасы  бар:

1. салық  салығының  табысы  Е – нің  2,5  мың  функцияланған  шамасына  дейін  20% .
2. 2501 – 23700 – ге  дейін 25%
3. 23700 – 40%.

Таза  пайдаға салынатын  салық  ставкасы  33%. Салық  салынатын  таза  пайданы  жалпы  табыстан  коммерциялық  және   коммерциялық  емес  барлық  шығындар  түрлері  шегеріліп  тасталады. 

Кіші  бизнеске  оңайтылған  25%  ставка  мөлшерінде  жеңілдік  берілген.  Бизнес  көлемі  компанияларда  жұмыс істеген  адамдардың  санымен  емес,  табыс  мемлекеттерінен  алынады.

Кіші  бизнеске  жататын  кәсіпорындарының  жылдық  таза  пайдасы  25  мың  функцияналдық  салықтан  аспайды.  Мұндай  өндіретін  компаниялар  ерекше  категорияға  жатқызылған.  Олар  кәдімгі  ставка  бойынша  салық   төленген  күннің  өзінде  қалған  табыстың  50% -тін  тағы  да  бюджетке  өткізуге  тиіс⁷. 

Компанияларға  өткізуге  салынатын  салық  капиталының  актілерінен  бірде – бір  түрлерінің  өткізілгенінен  түсетін пайдадан  ұсталады.  Салық табысының салынған  ең  жоғары  ставкасы  мен ұсталады.  Бұл салық актілерді заңсыз  саудаға салуға,  яғни  саудагерлікке жол бермеу  үшін  енгізілген  мұрагерлікке  салынатын  салық  берілетін  мүліктің  150  мың  функционалдық  салыққа  құнына  ұсталмайды.  Одан  және  қалған  сомаға  40%  ставка  қолданылды.

Жоғарыдағыға   байланысты  20 – 80% -ке  дейін  берілетін  салық  жеңілдіктерге  қарастырылған  жанама  салықтарын  және  ерекше  орын  алатын  салық – ҚҚС.  Ол  табыс  салығынан  орын  алады  және  ел бюджетінің  шамамен  17%   құрайды.

ҚҚС  ставкасы  17,5%.

Азайтылған  тауарынан,  кітаптардан, дәрі-дәрмектерден, импорттық  және  экспорттық  тауардан,  үй  жағдайында  қолданылатын  отын  мен  энергиядан,  су  мен  канализацияға  төленген  төлемдерден, тұрғын-үй  құрылысынан, көліктік қызметтерді, киімдерінен  почталық  және  қаржылық  қызметтерден  сақтандырудан, ритуалды  қызметтерден  ҚҚС  ұсталмайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Нарықтық экономикаға  тезірек көшудің, сөйтіп өркениетті елдер қатарына қосылудың да бір  тетігі сол салық саясатын дұрыс жүргізуде жатса керек.

Әрине салық қызметінің аумағы сан салалы, қыры мен сыры мол. Салық  қызметіне байланысты ақпарат жинауды, оны өңдеу мен сақтауды автоматтандыру, осыған орай барлық техникалық және бағдарламалық  құралдардың мінсіз жұмыс істеуін  қамтамасыз ету жүктелген. Салық  қызметіне арналған қазіргі қолданыстағы бағдарламаларды игеру және жаңа бағдарламалық өнімдер жасау  өзекті бағыттардың бірі. Мәселелерді шешуде 2 концепция бар:

1. салықтық түсімдер, бюджеттен тыс жарналар мен мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелер жинауды ұлғайту болса;
2. Қазақстан Респуликасының қаржы жүйесін оның негізгі компонентерін (Банк жүйесін, қазынашылықты, қаржы органдардың жүйесін, салық полициясын, Кеден комитетін, Зейнет жүйесін) біріктіре отырып нығайту.

Мемлекетке түсетін салық  түсімдеріне тән ерікшелік –  олар сан алуан қоғам қажеттеріне  таратылып пайдаланады. Салықтардың  мемлекет, басқа өкімет органдары  белгілейтін сан алуан мақсатқа арналған жарналардан, аударымдардан, төлемдерден айырмашылығы осында. Бұған  әлеуметтік сақтандыруға төленетін  қатаң нысаналы аударымдар, жарналар, арнайы қорларға аударылатын жарналар мен аударымдар жатады. Нақты қатынастары  түзілуі жағдайындағы салық саясатының негігі бағыты –халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін орталықтандырылған қоғамдық тұтыну қорлары арқылы қалыптастыру, приниптерінен бас тарту. Бұл  халықтың еңбекке қабілетті бөлігінің  табыстарын еңбек белсенділігін  арттыруға экономикалық мүдделігін арттыру арқылы көбейтуге мүмкіндік  береді. Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелерін әлеуметтік қорғау қамтамасыз етіледі.

Еңбекті неғұрлым тиімдірек  ұйымдастыру және салық бөлімшелерінің жұмысты басым бағыттарды айқындау арқылы салық жинау бойынша материалдық  еңбек шығындарын едәуір қысқартады деп күтілуде.

Еліміздің 2030 жылға дейінгі  стратегиялық даму бағдарламаларымен  орындау жолында бұл да бір  елеулі белес болмақ.

Соңғы жылдары мемлекеттік  саясатта шағын кәсіпкерлікті дамыту ісіне ерекше епкін берілуде. Өйткені  бүгінгідей өтпелі кезең экономикасы  үшін шағын кәсіпкерлікті өркендетудің тиімділігі орасан зор. Осы орайда облыстық бюджет жобасында шағын кәсіпкерлікті дамытуға байланысты кететін шығындар үшін 61,9 миллион теңге қарастылған.

Мемлекет тарапынан мұндай шаралар қолға алынып жатқандағы – елімізде салық жүйесі жұмысын  жақсартатын толыққанды салық заңы болмай отырғаны дәлелі. Кәсіпкерлер тарапынан жиі наразылық туындауы да сол себептен.

Әрине күнде өзгеріп отырған  нарық жағдайында өмір талабына толық  жауап беретін заң болуы қиын.

Дегенмен экономикамыздың  тезірек аяққа тұрып кетуіне, халық емін – еркін жұмыс істеуіне көмек жинай алатын және де мемлектіміздің әл – қуаты мықты болуына әсер ете алатын заң керек екенін бүгін  күн талабы көрсетіп отыр.

2001 жылдың 12 – маусымында  қабылданған жаңа Салық Кодексі  экономикамыздың дамуына үлкен  әсер берері даусыз. Қазіргі заңдылықтар  әлі де толықтырулар мен өзгерістерге  ұшырайтыны сөзсіз. Бұл қарқынды  қадамдар экономикалық процестерге  байланысты екені түсінікті. Сондықтан біздің салық заңдылығының әрі қарай дами берері сөз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: 1995ж.

2.Салық Кодексі.  Алматы 2004ж.

3.Ахметов Д. «Бюджетті толықтыру – экономиканы көтерудің бір жолы» Қаржы – Қаражат 2000 №3. 

4.Есенгелдин Б.  Орманбаев А.  «Бюджеттік жоспарлауды жетілдірудің жолдары» Қаржы – Қаражат  1998 №8.

5.Тлеужанова. «Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар көмегімен оңтайландыру».  Қаржы - Қаражат  2003 №3.

6.Статистический  бюллетень №10 (58)  2003ж. 

7.Транзитная экономика  №5  2003ж

8. Экономическое обозрение Национального Банка   №3  2003г.   

9.Ермекбаев Б.Ж. “Жалпы  салықтар”

10.Карагусова Т. “Салықтың экономикалық  негізі”, 1994

11.Кипериан Т.Е., Тимофеева О.А.  “Нарықтық экономикадығы салықтар”, 1993

12.Сугаранов В.И. “Мемлекеттік  қаржылар”, 1996

13.Худаков А. “Теория налогообложения”, 2002 А-А

14.Библиотека бухгалтера и предпринамателя  №5. 2001.

15.Библиотека бухгалтера и предпринамателя  №8. 2002.

16.Библиотека бухгалтера и предпринамателя  №12. 2002.

17.Сейдахметовыа Ф.С. “Қазақстандағы  салық”./ Оқу құралы. – Алматы: “LEM”-2002 г.

18.Нурушев А.А. “Салық және  өркениет”

 

 

 

 

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

¹ Салық Кодексі.  Алматы 2004ж

² Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: 1995ж.

³ Салық Кодексі.  Алматы 2004ж

⁴ Ермекбаев Б.Ж. “Жалпы  салықтар”

⁵ Қазақстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: 1995ж

⁶ Карагусова Т. “Салықтың экономикалық негізі”

⁷ Сейдахметова Ф.С. “Қазақстандағы салық”