Узак мерзімді активтер

     - сұратылмаған берешектердің қарыздары  бойынша, жетіспеушілектері бойынша;

      - қолданылатын жағдайларға сай  баланс баптарын бағалаудың дұрыстығы.

     Активтердің және оның жекелеген топтарының құрылымын талдау, олардың тиімді орналасуына баға беруге мүмкіндік береді.

     Активтердің ұлғаюы ұйымдардың қызметін дұрыс жағынан  сипаттайды және оның даму бағытында  екендігін көрсетеді. Активтердің  құрамы мен құрылымына талдау жүргізу  үшін, аналитикалық кесте құрылады.

     4 кесте мәліметтерінен көріп отырғанмыздай ұжымның активтерінің құны есепті жыл ішінде 8163 мың теңгеге немесе 24,38%  ұлғайып отыр. Бұл көрсеткіш кәсіпорын қызметінің алға басып келе жатқанын көрсетеді. Активтерге талдау жүргізгенде, олардың орналасуына, қайсысының үлесінің жоғары екендігіне назар аударған жөн. Кестеде көріп отырғанымыздай, жалпы активтердің ішіндегі ең жоғары үлес ағымдағы активтерге тиесілі. Оның көлемі жыл ішінде 9985 мың теңгеге немесе 40,46% өсіп отыр. Жалпы активтердің құрамындағы ұзақ мерзімді активтердің жыл алдындағы үлесі 16,77%-ке немесе 6985,00 мың теңгеге тең.

 

Кесте 4 - «Дарын» ЖШС-нің активтерінің құрамы мен құрылымының көрсеткіштері

 
 

     Серіктестікте 2010 жылдың 1 қазанына жасалған бухгалтерлік балансының нәтижесі бойынша кәсіпорындағы активтердің құны 41650 мың теңгеге тең. ЖШС «Дарында» бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп» заңына, бухгалтерлік есеп стандартарына, әдістемелік нұсқауларына сәйкес жүргізіледі.

     Кәсіпорынның  бухгалтерлік балансы бухгалтерлік есептің №30 стандарттарына сәйкес жасалған. 2010 жылдың 1 қазанында ондағы ұзақ мерзімді активтердің құны 6985 мың теңгеге тең.

     ЖШС «Дарынның балансында ұзақ мерзімді жалға алған негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді инвестициялар жоқ. Ал ағымдағы активтер туралы материалдық босалқылардан, ақша қаражаттарынан және дебиторлық қарыздардан тұрады».

     2.4 Ұзақ мерзімді активтер көрсеткіштерінің өзара байланыстылығын талдау және шешім қабылдау

 

     Ұйым  аралық салыстырулар үшін экономикалық талдаудың барлық әдістерімен тәсілдері  қолданылады, бірақ бұл жағдайда біркелкі өнім шығаратын, әдетте ұйымдардың көлемі бойынша жүзеге асырылатын, ғылыми дәйектелген ұйымдар топталуы ерекше орын алады. Ұйымдардың өлшемі өнімді шығару көлемінің көрсеткіштерімен толығырақ көрініс табады. Экономикалық талдаудың мақсатына байланысты салыстыру негізі таңдап алынады. Келесі қадамдардың бірі баланс активтерінің құралу көздеріне талдау жасау. Бұл жерде ұйымның ұзақ мерзімді активтерінің келіп түсуі, сатып алынуы және құрылуы меншікті және сырттан алынғын капиталдың есебінен болуы мүмкін екендігін ескерген жөн. Ал олардың қатынасы ұйымның қаржылық тұрақтылығын білдіреді.

     Нарық экономикасы жағдайында кәсіпорынның қызметі көбінесе өзін -өзі қаржыландырудың, яғни меншікті капиталдың негізінде дамиды. Ал өз қаржылық ресурстарымыз жетіспеген жағдайда сырттан алынады.

     Активтердің құралу көздеріне талдау жасау барысында  меншікті және сырттан алынған капиталдың нақты көлемі анықталып, есепті жылға олардың өзгерісін тудырған себептер анықталады және оларға сәйкесінше баға беріледі.

     Мұнда басты назар меншікті қаражат  көздерінің қоры дегеніміз – қаржылық тұрақтылық  қоры.

     Қаржылық  қорытынды есептің активтерінің құралу көздерінің құрылымына зерттеу жүргізу үшін келесі талдамалық кесте құрылды (кесте 8).

       5 кестеде мәліметтерінен көріп отырғанымыздай есепті жылда кәсіпорын активтерінің құрылу көздері 8163 мың теңгеге немесе 24,38% ұлғайып отыр. Алайда кәсіпорынның аванстық капиталының өсу негізінен сыртан алынған капиталдың есебінен болып отыр. Меншікті капитал құны жыл басында 21156 мың теңге болса, бұл көрсеткіш 0,89%-ке азайып 20967мың теңгені құрап отыр. Осыған байланысты 2002 жылдың аяғында сырттан алынған капитал көлемі 20683 мың теңгеге өсіп отыр. Тәуелсіздік коэффициенті кезеңі ішінде 0,632-ден 0,503-ге дейін төмендеп отыр.

     Кәсіпорынның  қаржылық-тұрақтылығын сипаттайтын  келесі көрсеткіштердің бірі қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Ол меншікті капиталдың сырттан алынған капиталдың қатынасы ретінде анықталады. Мұның  көлемі жыл басында 1,716 болса, жыл  аяғында 1,014 болып, кезең ішінде 0,702 пунктке азайған. Бұл коэффициенттің деңгейі үлкен болған сайын банктер мен инвесторлар қаржыландыруға сенімді кіріседі. Бұл коэффициент кәсіпорын қызыметінің қай бөлігі сыртан алынатындығын көрсетеді. Егер бұл коэффициенттің шамасы 1-ден үлкен болса, яғни кәсіпорын мүлкінің көп бөлігі сырттан алынған қаржының есебінен жасалса, онда ол кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің төмендеуін көрсетеді және кейде несей алу жұмыстарын қиындатады.

 

Кесте 5 - «Дарын» ЖШС-нің активтерінің құралу көздерінің құрамы мен құрылымы

 
     

     Меншікті  және сырттан алынған капиталдың қатынас коэффициенті сырттан алынған  капиталдың мешікті капиталға қатынасы ретінде анықталады. Бұл коэффициент  кәсіпорын активтеріне салынған 1 теңгеге қанша қаржы сыртан алынғанын  білдіреді. Бұл коэффициент біздің кәсіпорында: жылдың басында – 0,583, жыл аяғында – 0,986. Бұл шама, жыл басында кәсіпорын өз қаражатының әрбір теңгесіне 0,5 теңге сырттан алса, жыл аяғында сыртан алынған қаржы 1 теңгеге дейін өсіп отыр. Яғни, кәсіпорын негізінен сыртан алынған қаржыны пайдаланған. Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау үшін келесі кесте құрылып отыр.

     Осы мәліметтерінен көріп отырғандай, кәсіпорынның өндірістік мақсатта пайдаланатын мүліктерінің коэффициенті кәсіпорынның өндірістік потенциялын сипаттайды. Оның көлемі негізінде 0,5-тен жоғары немесе тең болуы оптималды деп есептеледі. Жыл аяғында бұл көрсеткіш біздің мәліметтер бойынша 0,918-ге тең.

     Кәсіпорын активтерінің мобильділігі коэффициенті кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жалпы  активтер құрамындағы үлесін немесе өз қарыздарын өтеуге арналған қаржыларының үлесін сипаттайды. Оның көлемі «Дарын» ЖШС жыл ішінде 0,957-ке өскен. Мобильді және инмобильді активтер қатынасы коэффициенті ағымдағы және ұзақ мерзімді активтерің қатынасын көрсетеді. Бұл көрсеткіштің оптималды мөлшері салалық ерекшеліктерге байланысты және ол 0,5-тен үлкен болмаған жөн. Бұл коэффициент біз зертеу жүргізіп отырған кәсіпорында жыл басында 2,802-ге, ол жыл аяғында 4,963-ке тең.

 

Кесте 6 - Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау

 
 

     Негізгі құралдардың нақты құны коэффициентті  кәсіпорынның материалдық – техникалық базасын сипаттайды. Оның көлемі жыл ішінде 0,095-ке азайып отыр. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті негізгі құралдардың техникалық жағдайын көрсетеді. Ол көрсеткіш 0,222-ге тең болса, негізгі құралдардың жарамдылық коэффициенті 0,778-ге тең.

     «Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын бағалауды талдайтын болсақ. Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай тәуекелдік коэффициенті жыл басында 0,632 болса, жыл аяғында 0,503-ке тең. Бұл көрсеткіш меншікті капиталдың жалпы активтердің құралу көздерінің ішіндегі үлесін және кәсіпорынның қаншалықты сырттан алынғанын қаржыларға тәуелді екенін көрсетеді.

     Тәуелсіздік коэффициенті сырттан алынған қаржылардың  жалпы капитал құрамындағы үлесін көрсетеді. Оның көлемі үлкен болған сайын кәсіпорынның сырттан алынған  қаржыларға тәуелділігі де жоғары болады. Біздің кәсіпорында көлемі жыл аяғында 0,497 болып 0,129-ға өсіп отыр.

     Қаржыландыру  коэффициенті кәсіпорын активтерінің қай бөлігі өз қаржысының есебінен, ал қай бөлігі өз қаржысының есебінен, ал қай бөлігі сырттан алыған қаржының есебінен құралатындығын сипаттайды. Оның мөлшері 0,702 пунктке азайып отыр.

Кесте 7 – «Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын бағалау