Миграция түсінігі және оның топтастырылуы

       Қонақ үй бизнесін дамытуға  кедергі – транспорттық инфрақұрылым: аймақтарда орналасқан кейбір  демалыс базаларына жолдың сапасыздығынан жетуге мүмкін болмай жатады. Басқа елдер тәрізді Қазақстанда да қонақ үй шаруашылығын дамытудағы басты проблема - білікті кадр тапшылығы. Соның салдарынан еңбекті ұйымдастыру тиімсіз болып отыр. Америка Құрама Штаттарындағы мейманханалық желілер маусымдық жұмысшы күші есебінен игеріледі. Олар бұл істі дайын қызметкерлерді артығымен ұстайтын ұйымдарды өздеріне жұмысқа тарта отырып орындайды. Ал осы тәрізді тәсілдер Қазақстанда мүлдем жоқ. Тәжірибесіз маманның сапалы оқу курсынан өтуіне көп уақыт қажет. Еліміздің мейманханаларында дайындықсыз жұмыскерлердің еңбегін пайдалану құбылысы өте жиі ұшырасады. Ол өз кезегінде үлкен ұтылысқа алып келеді.

      Қызмет көрсету сапасы жағынан  Отандық мейманханалардың дамыған  шетел қонақ үйлерімен бәсекеге  түсуі екіталай. Қонақ үйлеріміздің басым бөлігінде қызмет көрсету сапасының сын көтермейтіні - шындық.

      Қазақстанның ірі қалаларында  комфортты жағдай жасайтын қонақ  үйлер жеткілікті делік. Төрт  және бес жұлдызды қонақ үйлер  негізінен халықаралық мейманханалық  желіге қатысты, әрі оларды халықаралық компаниялар басқарады. Ал олардың меншік иесі - жергілікті өкімет органдарымен және жеке инвесторлармен бірлескен кәсіпорындар. 

      Мұндағы қызмет көрсетудің жоғары  сапасы қымбат төлемді талап  етеді. Оған ірі бизнесмендер, іскер туристер, әйгілі артистер, спортсмендер ғана қол жеткізуі мүмкін. Ал елімізге ат басын бұрған кез келген қарапайым азаматқа арналған қалыпты деңгейдегі туристік классты мейманханалар жоқтың қасы.    

       Іс жүзінде елімізде «бес жұлдызды»  категориясына сәйкес келетін мейманхана ілуде біреу. Аз болғаны сондай, олардың басым бөлігі қызмет көсету сапасы жағынан да, персоналдар дайындау жағынан да жоғарыда айтылған категорияға сай емес.

       Қазіргі таңда қазақстандық қонақ  үй шаруашылығын жетілдірудегі ең өзекті мәселеге айналған құбылыс - мейманханалар мен туроператорлардың өзара әрекеттестігі. Серіктестер бір-біріне жиі-жиі талап қойып жатады. Келісімшарт тәртібін орындау барысында да олқылықтар кездесіп қалады.      

   Туроператорлардың өз топтары үшін сақтаулы нөмірлерді алдын ала сатып алмағандығынан келетін шығындарға мейманханалар шыдап бағуда. Кеш тапсырыс - қонақ үй индустриясындағы көзжұмбайлық факторлардың бірі.   

          Ал орынжай жағына келгенде  туроператорлар да өз серіктестеріне кінә қоймақ. Бірқатар қонақ үйлер туртоптарға орынжайларын жеңілдіксіз ұсыну не тауарларына тым жоғары баға қою салдарынан туристік топтарды қабылдаудан қол үзіп қалады. Осындай жағдайда туроператорлардың өз ұстанымын қорғауына қиындықтар туындап жатады. Қазақстанда туризмнің барлық түрлерi, яғни, танымдық, ойын-сауық, этностық, экологиялық, денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, балық аулау, атпен серуендеу бойынша жүргiзiледi. Оларға Қазақстанда жиынтық сыйымдылығы 33 мың орынды 372 әр түрлi категориялы қонақ үйлер қызмет көрсетедi. Мысалы, Алматы қаласында қонақтарға “Алатау”, “Қазақстан”, “Достық”, “Есiк”, “Отырар”, “Астана”, “Анкара”, “Hyatt Regency Almaty”, “Интурист”, т.б. қонақ үйлер сервистiк қызмет көрсетедi. Астанада 30 туристiк фирма және 25 қонақ үй орналасқан. Олардың iрiлерi: “Окан-Интерконтиненталь Астана”; “Комформ-Отель Астана”, “Турист”, “Есiл”, “Жiбек жолы”, “Алтын дала”, тағыда басқалары. Айтып кетерлік жайт, бұл мейманханалардың қызмет көрсету бағасы қымбат. Тіпті осы тақырыптарда зерттелген еңбектер арасынан Алматыдағы жайлы деген қонақ үйдің бір тәуліктік бағасы Франциялық беделді мейманханалармен бірдей дегенді көріп қалдым. Мысалы, үш жұлдызды қонақ үйлердің бір адамға бір тәуліктік қызмет көрсету құны: «Птемьер Алатау» 137 АҚШ доллары, «Регион» қонақ үиі 45 АҚШ доллары тұрады.

   2009 жылы Ыстықкөлде бір миллионға  жуық адам демалса, оның 70% қазақстандықтар  екені анықталды. Бұған себеп  еліміздің туристік қызмет көрсетуіндегі  туып тұрған бірнеше ахуалдар  болып тұр. Мысалы, Шығыс Қазақстан облысының Катон-Қарағай районындағы «Рахман кілтінің шоқысы» сауықтыру орталығы бір адамға бір тәулікке қызмет көрсету бағасы 16 500 теңге, ал 11тәулікке 198 000 теңге, 23 тәулікке 396 000 теңге. Бұл экономика класы ғана, ал арнайы қызмет көрсету түрінің құны бұдан екі есе көп.[19]

   Туризм  саласын экономикамыздың маңызды  саласына айналдыру үшін жасалған бағдарлама аз емес. Дамудың басым бағыттарының бірі – бәсекелестікке қабілетті  туристік индустрияны қалыптастыру мақсатында елімізде 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама әзірленді. Бағдарлама аясында бес жылдың ішінде халықты жұмыспен қамту үшін, сыртқы және ішкі туризмнің артуы, сонымен қатар Қазақстанды 2011 жылы Орта Азиялық аймақтың туризм орталығына айналдыру үшін бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру қарастырылыпты. Аталмыш бағдарламада «туризм» кластерінің пилоттық жобасын іске асыру қолға алынған. Онда қонақүйлер жүйесі, Ұлы Жібек Жолы үлгісінде керуен-сарайлар мен өзге де маңызды туристік маршруттардың құрылысына жағдай жасалатын болады. Инвестжобалар бойынша ұсыныстар негізінде аймақтық мөлшерде база қалыптасқан. Алғашқы кезеңде 90 инвестжоба сарапталып, жинақталды. Олардың 11-і 386 млн АҚШ долларына өзектірек саналып алынды, және «Қазына» тұрақты даму қорына мемлекеттік қолдау көрсету үшін жіберілді.

   Алматы, Ақмола және Маңғыстау облыстарында әлемдік деңгейдегі заманауи көпфункционалды  туристік орталықтар құрудың Тұжырымдамасы  жасалды, оны Елбасы мен ел Үкіметі  мақұлдап отыр. Аталмыш жоба бойынша  инвестиция жұмылдыруға жоспарланып отырған сома 30 млрд АҚШ долларын құрайды екен. Бағдарлама «Таушаңғы туризімінің болашағы» қарастырылған. Алматы және Шығыс-Қазақстан облыстарында таушаңғы базасын салу. Алматы облысында – 5 (Шымбұлақ, Алматау, Табаған, ЦСКА); Шығыс-Қазақстанда – 2 (Изумруд Алтай, Алтай Альпілері). Алматы облысы, Талғар ауданындағы Әскери шатқалда әлемдік стандартқа сай келетін «Ақбұлақ» таушаңғы базасы салынған. Ішкі және сыртқы туризмді дамытудың басты алғышарты барлық санаттағы туристерге арналған авиа, теміржол, автомобиль және су көлігіне қолжетімділік болатындығы жоспарланыпты. Жол жүру құнының қымбаттылығы да туризмнің дамуын тежеп тұрған тағы да бір проблема болып тұр.

      Қазақстандық қонақ үй шаруашылығын  ұйымдастыру жолындағы желілік  қатынас қалыптасудың бастапқы белесінде тұр.  Сондықтан да осы кезеңдегі өзара бірлесу формалары тым күрделі. Сонымен қоса заманауи талаптарға толығымен жауап бере алмайды. Мұндағы негізгі айтпағымыз – Отандық тәжірибенің жоқтығы. 

        Жалпы қонақ үйлер мынадай екі сегментке бөлінеді: Желілік мейманханалар және желісіз мейманханалар. Желісіз мейманханалармен салыстырғанда желілік мейманханалардағы еңбек өнімділігі 50%-дай жоғары. Ол негізінен еңбекті ұйымдастырудың желілік формасын қолдану арқылы қажетті ресурстарды жеткізу мен қызметкерлерді кәсіптік оқытуға кететін жұмыс көлемі есебінен қаржыны үнемдеуге байланысты.

         Қазіргі уақытта шетелдерге демалысқа,  емделуге, іскерлік сапарға, шоп-турға  кеткен туристер саны басымдық  алып отыр. Қазақстанның ішінде  емделу мен демалыс үшін ұйымдастырылған жолдамаларға сұраныс бар болғаны 25%-ға қанағаттандырылады.

Сонымен бірге, ТМД елдерінен келген ұйымдастырылмаған  туристерге туристік қызметтің толық  кешені көрсетілмейді.

       Нашар дамыған инфрақұрылым, туробъектілердің материалдық-техникалық базасы, кәсіптік кадрлардың, туристік қызмет рыногына қатысушылар арасында тығыз өзара байланыстың болмауы, халықаралық деңгейде имидждік компанияның жеткіліксіз жүргізілуі – бұның бәрі елімізде туристік саланың ойдағыдай қалыптасуына тосқауыл болуда.

     Шешілмеген  күйінде қалып отырған, бірақ  туризм саласының дамуы үшін негізгі  мәселелер болып табылатын бірқатар проблемалық мәселелерді атап өту  қажет. Қалаларда және жергілікті жерлерде орналасқан барлық инфрақұрылым

Халықаралық талаптарға сәйкес келмейтін инфрақұрылымдар Қызығушылық тудырған объектілерде туристердің көп күн болуы үшін жағдай жасалмаған. инвесторларға қаржылық демеу тетігінің, преференциясы мен салық жеңілдіктері жоқ. Қазақстанда экотуризм көзқарасымен саясаты. Туристік объектілерге баратын кіреберіс жолдарының сапасы төмен. Кадрларды дайындау бағдарламасы нақты нарық қажеттілігіне сәйкес келмейді

     Туризмнің даму барысына Қазақстанның 1993 жылы ӘТҰ- на кіруінің маңызы зор болды. Елімізде туризмнің дамуына көңіл бөлінуде және туризмнің ролін түсінуде. Айта кететін бір жағдай, Республикада туризм дамуының улкен концепциясы құрылуы «Ұлы Жібек Жолының» жаңғыруы. Қазақстанда туризмнің дамуын дұрыс жолға қою тек табыс алып келу ғана емес, еліміздің басқа елдермен байланысы нығайып, бет бейнесі қалыптасады. Бірқатар кедергілерден соң Қазақстан үлкен туристік биржаларға қатысты. Берлин, Лондон, Мәскеу қалаларында. Қазақстан Республикасы бәсекеге түсе алатын және рентабельді туризм индустриясын дамытуға толық мүмкіншілігі бар .

     Оған ықпал ететіндер:

     - еліміздің қолайлы геосаяси жағдайы.  Батыс пен Шығыс аралығындағы  халықаралық туристік және коммерциялық  ағымдардың өсуі;

     - саяси тұрақтылық, демократиялық  қайта құру, экономикалық реформаның  өтуі және инвестициялық ахуалдың  тұрақтылығы мен ашықтығы;

     - еліміздің тарихи- мәдениет мұрасының  ерекшелігі;

     - мұсылман, христиан, будда ескерткіштерінің  болуы;

     -Қазақстанның  көп мәдениеттілігі, музей, мәдениет  ошақтарының, фольклорлы- этнографиялық  және ұлттық кәсіпқой өнерпаздардың  көп болуы;-Туристік- рекреациялық аймақтардың болуы, табиғи ландшафтар, өсімдік, жануарлар дүниесінің ерекшелігі, экзотикалық тур, балық аулау, аң аулау, өсімдіктер жинау т.б.;

   - бос еңбек ресурстарының болуы  (мамандар). Бүкіл өркениетті дүние негізгі туристер ағынын өздеріне тартуға ұмтылуда, себебі, туризм мемлекет бюджетінің кіріс бөлігін толықтырудың маңызды көздерінің бірі болып табылады. Сондықтан, Қазақстанға шетелдік туристер ағынын көбейту қажет. Осы мәселеге жан-жақты және кешенді түрде қарауымыз қажет. Осы мақсатта туристік ұйымдардың қызметін, көлік құралдарының, кадрлік қамтамасыз етудің жай-күйіне байланысты туризмді дамытуға қайта бағдарлама жасау қажет. Туризм дамуына байланысты сұрақтарды мемлекет дәрежесінде шешіп, оның әрі қарай дамуына барлық жағдай жасалуы тиіс.

     Осы мәселерді талдай отырып туризм саласын дамытуға арналған келесі жетілдіру негізгі бағыттарын ұсынуды дұрыс деп есептейміз.[20,21] 
 

2. Туризм  саласын дамытудың  негізгі бағыттары

     Мемлекеттің экономикалық саясаттың негізгі мақсаты – азаматтардың әл-

ауқатының өсуіне жағдай жасау. Әл-ауқат, өз кезегінде  экономикалық, әлеуметтік, экологиялық  мекендеу аясының сапасына байланысты. Даму мақсаттарының мұндай кешенді  түсініктерге өтуі тұрақты даму тұжырымдамасында жүзеге асырылды. Туризм дамуының ұсынылған үлгісіне сәйкес, туриндустрияның тұрақты дамуының басты қуғынбалы мақсаты –  туризмнің балансталған дамуы, яғни «бес бұрыштың» бірде-бір бұрышы басыңқы болып табылмайды, барлық бес міндет бірыңғай маңызды болады және ең бастысы үйлесімді болып келеді. Олар бір мезетте дамудың алғы шарттары да, мақсаттары да болып табылады . [22]

     Туризмнің тұрақты дамуы – бұл ұзақ мерзімді кезеңге бағытталған туризмнің  дамуы. Бұл кезде туристік ресурстарды ұтымды қолдану мен жан-жақты серіктестік негізінде экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және мәдени даму мақсаттарын іске асыруда теңдікке қол жеткізіледі, барлық мүдделілердің (туристердің, дестинацияларды қабылдайтындар және бағыттайтындар, жергілікті халық) қызығушылықтары ескеріледі.

     Тұрақты туризм – қоршаған орта ресурстарының ұтымды қолданылуы, қабылдайтын қоғамдастықтардың әлеуметік-мәдени ерекшеліктеріне қолдау көрсету қамтамасыз етілетін туризм түрі. Мұнда ұзақ мерзімді экономикалық үрдістердің тиімділігі мен тіршілік қабілеті қамтамыз етіледі, ал туризм дамуынан түсетін қаражаттардың бір бөлігі туристік ресурстарды қалпына келтіруге және туристік қызметтер өндірісінің технологияларын жетілдіруге бағытталады. [23]

     Туризмдегі  тұрақтылық – туризмнің экологиялық, әлеуметтік-мәдени

және  экономикалық әсерлерінің жалпы оңтайлы теңдігін, сондай-ақ келушілер мен жергілікті тұрғындардың бір-біріне оң әсерін ескереді.

     Қазақстандық  кластерлік бастаманың мақсаты (жобаны жүзеге асыру 2004 жылы маусым айында басталды) - жоспарды игеру экономиканың маңызды  салаларының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін қолданылады.

Жоспарды  игеру процесі келесідей жоба бойынша кластерлерге бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін талпыныс береді. Өйткені бұл процеске бұқаралық ақпараттық құралдар бар болуымен байланысты басқа да қызығушы тараптар қатысады, жылдам нәтижелерді алуға бағытталған шаралар қолданылады. Ол өз кезегінде кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін артқанын көрсетеді. JAA (J.E. Austin Associates Inc.) Қазақстанға кең тәжірибеде дәлелдемеге негізделген динамикалық әдісті қолданып, мәселелерді шешуге көмектеседі.