Миграция түсінігі және оның топтастырылуы

     Туризм экспорты мен туризм қызметінің импорты арасындағы айырмашылық төлем балансын құрайды. Кесте 4-тегі мәліметтерге сәйкес халықаралақ сапарлар бойынша Қазақстанның резидент еместерге ұсынған қызметтері көлемі 2010 жылы 1004,8 млн АҚШ долларын құрайды. Қазақстанның резидент еместерден алған қызметтер көлемі 2010 жылы 1 220,7 млн АҚШ долларын құрап отыр.Төлем балансында сапарлар бойынша қорытындысы 215,9 млн АҚШ доллар теріс қалдыққа тең. Қазақстаның ұлттық валютасы – теңгенің қорын  кемітетіндерге  тауарлар  мен  қызмет  көрсету  импортынан  басқа  туризмге  бағытталатын шығындар болып табылады. 

   Кесте 4

   2007-2010 жылдардағы төлем балансындағы  өзгерістер

                                                                                                             млн. АҚШ доллары

	2007	2008	2009	2010	2007 ж қарағандағы 2010 ж үлесі %
Қызметтер экспорты, барлығы	3 564,3	4 425,6	4 233,8	4 244,6	119,1
одан: Халықаралық сапарлар (Қазақстанның резидент еместерге ұсынған қызметтер көлемі)	1 013,0	1 011,6	962,8	1 004,8	99,2
Қазақстанның ТМД елдерінен келген резидент еместерге ұсынған қызметтер көлемі	738,2	737,8	720,2	758,6	102,8
Басқа елдерден келген резидент еместерге Қазақстанның көрсеткен қызметтер көлемі	274,8	273,8	242,6	246,2	89,6

 
 
 

     Жалғасы Кесте 4

Қызметтер импорты, барлығы	11 729,8	11 119,2	10 044,5	11 297,7	96,3
одан: Халықаралық сапарлар (Қазақстанның резидент еместерден алған қызметтер көлемі)	1 081,9	1 077,8	1 113,2	1 220,7	112,8
Қазақстанның  ТМД елдерінен келген резидент еместерден алған қызметтері	621,3	655,9	738,9	784,6	126,3
Қазақстанның  басқа елдерден келген резидент еместерден алған қызметтер көлемі	460,5	421,9	374,2	436,1	94,7

 

     Қазақстан Республикасындағы туристік саланың миграциялық құрылымы келесі құрамдардан тұрады:

1. Шығу
2. Келу
3. Ішкі

   Келу  туризмiн - Қазақстан Республикасының  аумағында тұрақты тұрмайтын  адамдардың Қазақстан Республикасы шегiндегi саяхатын қамтиды.

   Шығу  туризмiн - Қазақстан Республикасының  азаматтары мен Қазақстан Республикасында  тегұрақты тұратын адамдардың басқа елге саяхатын қамтиды.

     Кесте 5 мәліметтер негізінде Қазақстанның туристік саласындағы 2007-2010 жылдар арасындағы туристердің миграциялық процесін талдасақ елімізден шетелге шығып сапар шеккендер саны 2007 жылы 4544440 адам болса, ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 7412300 адамды құрады және  1,6 есе жоғарлап, 2 867 860 адамға өскен. Оның ішінде ТМД елдеріне сапар шеккендер саны 2007 жылы 3749996 адам болса, ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 6649642 адамды құрады және 1,8 есе өсіп,  2899646  адамға жоғарлаған. ТМД-дан тыс мемлекеттерге сапарға шыққан Қазақстандықтар саны 2007 жылы 794444 адам  болса, ал 2010 жылы бұл көрсеткіш 762658 адамды құрап  және 4 % -ға төмендеді, 31786 адамға қысқарған. Қазақстан Республикасына келгендер саны 2007 жылы 5 310 582 адам болса, ал 2010 жылы елімізге келгендер саны 4 712 657 адамды құрады және 11%-ға төмендеп,  597925 адамға қысқарған. Оның ішінде ТМД елдерінен келгендер саны 2007 жылы 4 686 885 адам болса, ал 2010 жылы 183 259 адамды құрады және 10%-ға төмендеп 503626 адамға қысқарған.

     ТМД-дан  тыс мемлекеттерден келгендер саны 2007 жылы 529 398 адам болса, ал 2010 жылы 623 697 адамды құрады және 94299 адамға қысқарған.  Кесте 5 мәліметтерге сәйкес  көріп отырғанымыздай  2007-2010 жылдар аралығында шетелге шығып сапар шегетін отандастарымыз жылма- жыл өсуде. Елімізге өзге мемлекеттерден  келетіндер 2007-2010 жылдар аралығында біртіндеп төмендеген көріп отырмыз.

 

Кесте 5

     2007-2010 жылдардағы шетел азаматтарының Қазақстанға келуі және  

     Қазақстан азаматтарының шетелге шығуы

                                                                                                           адам

	2007	2008	2009	2010
Шетелге шыққан Қазақстан Республикасы резидент келушілерінің саны (тұрақты тұруға келген азаматтар санын есепке алмағанда) соның ішінде:	4 544 440	5 242 643	6 413 943	7 412 300
ТМД елдері	3 749 996	4 557 146	5 797 478	6 649 642
ТМД-дан тыс	794 444	685 497	616 465	762 658
Республикасына келген резидент емес келушілердің саны (тұрақты тұруға келген азаматтар санын есепке алмағанда) соның ішінде:	5 310 582	4 721 456	4 329 84 8	4 712 657
ТМД елдері	4 686 885	4 105 510	3 782 254	4 183 259
ТМД-дан  тыс	623 697	615 946	547 594	529 398

 

     Еліміздегі  эпизодтық миграцияның 2007-2010 жылдардағы сапар мақсаттары бойынша резиденттер  мен резидент еместер  динамикасы келесі кесте-6 көрсетілген. Кесте-6 де мәліметтерге сәйкес шетелге Қазақстан Республикасы резидент келушілерінің жалпы саны 63% өскенімен, оның ішінде шетелге шыққан еліміздің туристері  2007 жылмен салыстырған, 2010 жылы 23 % төмендеген. 2007-2010 жылдар арасында Қазақстан Республикасына келген резидент емес келушілердің  жалпы саны 11% төмендеген, оның ішінде туристер қарқыны 42% қысқарған.  

Кесте 6

2007-2010 жылдардағы  эпизодтық миграция динамикасы

                                                                                                                       адам

	Шетелге шыққан Қазақстан Республикасы резидент келушілерінің саны
	2007	2008	2009	2010	2010/2007
Барлығы соның ішінде:	4 544 440	5 242 643	6 413 943	7 412 300	163%
қызметтік	198 064	149 103	92 862	117 983	59%
Туризм	209 664	187 988	148 980	159 716	23%
Жеке	3 253 624	3 977 294	5 170 574	5 639 246	173%
Шетелге қатынайтын көлік құралдарына қызмет көрсететін персонал.	786 554	913 128	991 268	1 054 256	134%

 

Жалғасы Кесте 6

транзит	96 534	15 130	10 259	441 099	356%
	Қазақстан Республикасы келген резидент емес келушілердің  саны
Барлығы соның ішінде:	5 310 582	4 721 456	4 329 848	4 712 657	11%
қызметтік	241 147	221 148	187 879	184 524	23%
Туризм	83 683	64 552	44 170	47 990	42%
Жеке	2 971 595	2 918 314	2 708 167	2 993 544	0,07%
Шетелге қатынайтын көлік құралдарына қызмет көрсететін персонал.	592 411	549 507	555 495	615 271	103%
транзит	1 421 746	967 935	834 137	871 328	38%

 

     Қазақстаннан  туристердің мейлінше көп баратын  елдері: ТМД елдер бойынша үлесі Ресей (35%), Қырғызстан (29%), Өзбекстан (20%) ТМД елдерінен өзге мемлекеттер бойынша үлесі Қытай(3,9%), Германия(0,5), Турция (2,7%), БАЭ(0,7%), Тайланд(0,25%). Ал біздің елге келетін туристердің елдері жалпы көлеміндегі үлесі: ТМД елдерінен Қырғызстан (23,6%), Өзбекстан(29,5%), Ресей (26%) , ТМД елдерінен өзге мемлекеттерден  елге келетін туристер үлесі Қытай 1,3%, Германия 1,75%, Англия 0,5%, Италия 0,3% және Турция 1,4%  туристік мигранттардан тұрады.

     2010 жылы келушілердің келуі мен кетуі үлесі келесі сурет 1 көрсетілгендей. Шетелге шыққан еліміздің резидент келушілер саны туризм бағыты бойынша үлесі 2 %-ды құрайды. Қазақстан Республикасына келген резидент емес келушілер санының туризм бойынша үлесі 1%-ды құрады.

     

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Сурет 1 Қазақстан Республикасына 2010 жылы келушілердің келуі-кетуі (пайызбен) 

   Ішкi туризм - Қазақстан Республикасының  азаматтары мен оның аумағында тұрақты  тұратын адамдардың Қазақстан Республикасының  шегiндегi саяхаты.

   Ішкі  туризм дегенміз спортпен айналысу және басқада мақсаттар үшін адамдардың өз елінің ішінде қозғалысы. Мұндай саяхаттарда елдің шекарасынан өтпейды және елдің шекарасында құжаттар толтырылмайды.

Еліміздегі туризм индустриясының нашар ұйымдастырылуы — ішкі туризм дамуының аяғына тұсау болып келеді. Көптеген отандастарымыз кесте 7 сәйкес елдің басқа өңірлеріне тек жұмыс бабымен немесе туыстарын көріп қайту үшін ғана барады. Кесте 7 сәйкес ішкі туризмдегі сапар мақсаттары бойынша рекреация және демалу мақсатымен 131990 адам 2010 жылы сапар шексе, ал  2009 жылмен салыстырғанда 24 пайызға өскен.Таныстармен туысқандарға бару 2009 жылы 453 адамды құраса, ал бұл көрсеткіш 2010 жылы 973 адамды құрады. 2010 жылды 2006 жылмен салыстырсақ 10 пайызға төмендеп 9811 адамға қысқарған. Іскерлік және кәсіби мақсаттар бойынша сапар шегу 2010 жылы 12844 адамды құраса, 2009 жылы 11451 адамды құрады, 2008 жылы 17272 адамды құрады. Кесте-7 сәйкес ішкі туризмге келушілер саны 2006-2009 жылдарда   төмендегенін көріп отырмыз. 2010 жылдан бастап  рекрациялық туризм, таныстармен тусқандарға бару, іскерлік және кәсіби туризмдері біртіндеп өскендігін көріп отырымыз. Емделу мақсатымен сапар шегу 2006 жылы 6218 адам сапар шексе, 2010 жылы бұл көрсеткіш 12 844 адам құрап 2 есе өскен. Діни-қажылық мақсатымен сапар шегу 2006 жылы 30 адамды құраса, 2010 жылы 181 адамды құрады және бұл көрсеткіш 6 есе өскен.  

Кесте 7

 Ішкі туризмдегі  келушілерді сапар мақсаттары  бойынша бөлу

                                                                                                                                              адам

	2006	2007	2008	2009	2010
Барлығы соның ішінде	209 143	193 122	174 940	122 216	157 988
бос уақыт, рекреация және демалыс	143 132	161 944	149 295	106 026	131 990
таныстар  мен туысқандарға  бару	10 784	4 143	1 016	453	973
іскерлік  және кәсіби мақсаттар	48 552	19 199	1 7 272	11 451	12 000
емделу	6 218	7 585	7 191	4 207	12 844
дін-қажылық	30	38	25	39	181
коммерциялық (шоп-турлар)	200	213	140	40	-
өзге  де мақсаттар	227	-	1	-	-