Қонақ үй шаруашылығына қызмет көрсету және ұйымдастыру

     Туристтік-экскурсилық  қонақ үйлер өздеріндеэкскурсоводы,  топты басқаратын, спорт нұсқаушылары, ал спорт туризмі үшін арналған  қонақ үйлерде туристтік-спортты  қызмет үшін бөлмелері болуы  тиіс. Мұндай қонақ үйлер әдетте  жабдықталған туристтік трассға  жақын маңында орналасады.

      Индивидуалды  орнастыру құралдары ақшаға, жалға,  тегін беріледі. Бұған үй шаруашылық  мүшелерімен кезегімен жалға  алынатын баспана (пәтер, коттедждер, особняктар) жатады.

     Турист жанұялық  үйде жалға алушы құқығында  орналаса алады, ал жалға жеке  тұлғадан немесе агенттіктен  толығымен жабдықталған баспана  (үйді, пәтерді, коттеджді) ала  алады не туыстарға немесе  таныстарында тегін қалалады.

     Қызметтің  деңгейі, ассортименті және бағасы  бойынша қонақ үй кәсіпорны  бірнеше типтерге бөлінеді:

- арзан отельдер немесе сервисі шектеулі отельдер минимум қызметті ұсынады, бірақ кейбір кәсіпорындар айтарлықтай кең қызмет терімін ұсынады, алайда қызмет көрсету деңгейі орташа болады;

- «люкс» отельдер фешенеблді декормен және эксклюзивті жиһазбен жабдықталып, жақсы жабдықталған салодар мен қоғамдық бөлмелері бар. Осындай деңгейдегі қонақ үйлік кәсіпорындарда нөмірлер санына қарағанда персонал проценті қатынасы жоғары.

     Қонақ үйлік  бизнес, қонақ үйлік кәсіпорындар  нақтылы сегментіне ставканы  жоғары қоюымен сипатталады. Сондықтан  қазіргі заманғы қонақ үй базасы  үшін отельдердің негізгі типтерін  бөліп қарастырайық. (2 – кесте)

     «Люкс» отель  орта есппен 100-ден 400-ке дейін  нөмірлерге ие болады, әдетте  қала орталығында орналасады, жақсы  оқытылған персоналмен, қызмет  көрсеті деңгейінің жоғары болуымен, тұруға жоғары бағаның болуымен  сипатталады, бөлменің қымбат  әрлеуі бар және қонақтардың  негізінде ірі кәсіпорын басшыларының, жоғарғы деңгейлі профессионалдардың, конференция қатысушыларының тұуы  үшін өте ыңғайлы жағдайлар  ұсынылады. 

     Жоғары класстағы  қонақ үйлер 400-ден 2000-ға дейін  нөмірлері болуы мүмкін, қала  ішінде орналасады, қызметтің кең  терімін ұсынады, қызмет орташадан  жоғары баға бойынша оқытылған  персоналмен ұсынылып, әдетте бизнесмендер, жеке туристтер, конференция қатысушыларына  және т.б. бағытталады. 

     Орташа деңгейдегі  қонақ үйлер түрлі пішінде  және түрлі орналасуы болуы  мүмкін және эксплуатациялық  шығындарды азайта отырып замануи  технологияны максималды қолдануға  ұмтылады.

     Апарт-отель  100-ден 400-ге дейін нөмірлері  бар, оның өз-өзіне қызмет көрсету  нұсқасымен аналогиялық шарттарымен  жиөаздалған бөлме жағдайы бар  және ұзаққа тоқтайтын әдетте  бизнесмендер мен жанұялы туристтер  үшін бағдарланған.

     Эконом клсатағы  қонақ үйлер сыйымдылығы 10-нан  150-ге дейін, әдетте қалаға маңда  орналасады, кішігірім персонал  штаты бар, тамақтану қызметінсіз  қазіргі жағдайда, жақсы жабдықталған  нөмірлер жоғары емес бағаны  ұсынады. Тұтынушылар болып әдетте  толық пансионда қажеттілігі  жоқ іскер адам мен жеке  туристтер табылады.

      Мотель  немесе туристтер үшін үй 150-ден  400-ге дейін нөмірлер бар, қалаға  кіре берісінде автомобильді  жолдарда қала сыртында орналасады.

     Курорттық  қонақ үй әдетте 100-ден 150-ге  дейін нөмірлері бар, теңіз,  өзен, мұхит, тауға жақын жерлерде  орналасқан, толық қызметтер терімін  ұсынады. Көп мөлшерлі спорттық  құрылысқа, бағалы ресторандарға,  банкетті залдарға кездесу үшін бөлмелер бар және түрлі категориялы туристтерге бағдарланған.

     Кондаминимум  типіндегі қонақ үй. Оның сыйымдылығы  50-ден 500 нөмірлерге дейін, 4-5 нөмірде  жеке құрылыстар да болуы мүмкін. Пәтерлер және спорттық құрылыстар  типіндегі нөмірлер курорттық  қонақ үйлерге аналогиялық болып  табылады. Осы қонақ үйлердегі  пәтерлер демалыстарда болған  клиенттерге қызмет көрсету үшін  арналған. Осындай қонақ үйлерге  жекеменшіктің екі түрін ажыратады.  Кейбір пәтерлер тікелей сатылғандар,  олардың иелері жыл бойы тұруға  құқығы бар. Басқа тәсілінде  пәтерлер уақытта бөлек сатылады (таймшер), мұнда бір жекеменшік  иесі нақтылы уақыт аралығында  ғана пәтерді иемденуге құқығы  болса, екіншісінің ұалған кезеңге  құқығының бар болуын айтады. Таймшердің бағасы әдетте келу  мерзіміне байланысты болады: аз  тартымды кезеңдер арзан болады, ал мерзімі жоғары кезеңдерде  оның бағасы өседі. Таймшердің  концепциясы мүлікті сатып алудан  демалыс үшін ұзақ мерзімге  құқығы бар сатып алуға өтуінен  тұрады.

     Жеке не  іс сапар мақсатында саяхаттайтын  адамдар бірдей мұқтаждыққа ие  болмайды, қонақ үйге деген талап  индивидуалды туристтерде де  түрлі болады.

     Түрлі елдерде  қонақ үйді классификациялағанда  қазіргі уақытта 30 түрлісі бар  түрлі жүйелерді қолданады. Қонақ  үйдің классификациясының бір  жүйесін енгізуге мемлекеттің  мәдени-тарихи дамуымен байланысты  кедергі болатын факторлар тізімі  бар. Ең көп таралған классификациясы  болып табылады:

- Францияда, Австрияда, Венгрияда, Египетте, Қытайда, Ресейде және халықаралық туристтік алмасуда қатысатын мемлекеттерде қолданылатын «жұлдыздар» жүйесі;

- Грецияда қолданатын «әріптік» жүйесі;

- Ұлыбританияға сипатты «тәж» не «кілттер» жүйесі;

- разрядтар жүйесі.

     Дүние жүзінде  тәжірибе көрсеткендей, көптеген  қонақ үй түрлілігін, оның жайландырылуы  мен сервисін осы ресми 5 категорияға  кіргізу м.мкін емес. Шындығында, орналастыру құралдарының сапасын  сипаттайтын параметрлер саны  жүздеген болады.

     Ең көп таралған  қонақ үй классификациясы француздық  ұлттық классификациясы болып  табылады. Оған сәйкес барлық  қонақ үйдің комфорттылығына  байланысты «жұлдыздар» деп аталатын  категорияларға бөлінеді.

     Австрия –  туристтерді қабылдау бойынша  дүние жүзі лидерлерінің бірі  болып саналады. Онда таулы бөліктердегі  қонақ үйлердің 20 мыңын санауға  болады. Австриядағы қонақ үйлер  5 жұлдызды жүйемен бағаланады, бірақ  ауыл жерлерінде категорияларға  кірмейтін қонақ үйлер кездеседі.  Австриялық 3 және 5 жұлдызды категориялы  қонақ үйлер бір көзге қарағанда  бір-бірінен аз ерекшеленеді. Осы  қонақ үйлердің көп бөлігінде  хауыз, сауна, ресторан, бар, кафе, соляриялар бар. Барлық қонақ  үйлердің ұқсастықтары – көп  таралған Австриялық романтикалық  стиль, яғни ескі заттардың  болуы. Кейде үш жұлдызды қонақ  үйдің жабдығы төрт жұлдыздысына  қарағанда әлде қайда жоғарырақ  болуы мүмкін.

     Египетте де  жұлдыздар жүйесін қолданады,  алайда еуропалық жүйемен салыстырғанда  бағалауы 1 жұлдыздыға көтеріңкі  болады.

     Ағылшындықтар  оригиналды жүйені қолданады.  Отельдерді 5 категория бойынша (1-ден  5 жұлдызға  дейін), ресторандарды  1-ден 5 розеткаларға дейін, жол  бойындағы қонақ үйлерді, фермерлік  үйлерді 1-5Q дейін (quality -сапа) бойынша  классификациялайды.

     АҚШ-та үкімет  бекіткен белгілі бір классификация  жүйесі жоқ. Комфорттылығы бойынша  олар 5 категорияға бөлінеді. АҚШ-тағы  қонақ үйлерді орналасуы, бағасы  және қызмет типі бойынша классификациялауға  болады. Орналасуына қарай олар  орталықты (қала орталығында орналасқандар), курортты (курортты зонада орналасқандар), казино (ойнау бизнесі орталығында), аэровокзалды (әуе жай жанында), автострадалық  (автострада бойында орналасқандар)  болып бөлінеді.

      Грецияда  қонақ үйлердің маңдайшаларында  жұлдыз белгісі көрінгенмен, мұнда  әріптік жүйе кең танымал. Барлық  грек қонақ үйлері төрт жүйеге  бөлінеді: А,В,С,Д. А жүйесі тән  қонақ үйлер  төрт жұлдызға  тең, В – үш жұлдыздыға, С-  екі жұлдызға тең. 

     Грецияда жоғары  категориялы қонақ үйлерге «de luxe» жүйесі жиі емес беріледі.

     Ағылшын қонақ  үйлерін жүйелеу барынша қиын. Ережеге сай, қонақ үйлердің  маңдайшаларында жұлдыздық емес  тәждік белгі бейнеленген. Қонақ үйдің «тәж тілін»  жүйеге келтіру үшін, барлық тәждердің санынан біреуін алып тастау керек.

• Дегенмен Британ турагенттігі ассоциациясы British Travel Authority (BTA) ұсынған жүйені қолдану тиімдірек болып табылады. бюджеттік қонақ үйлер (1 жұлдызды) қала орталығында орналасқан және минимум жайлылыққа ие.
• туристік кластағы қонақ үйлер (2 жұлдызды) барлар және мейрамханалар жүйесі бар.
• орта класты қонақ үйлер (3 жұлдызды) қызмет көрсету деңгейі жоғарырақ.
• бірінші класты қонақ үйлер (4 жұлдызды) тұрудың өте жоғары сапалылығы және қызмет көрсетудің керемеи деңгейі.
• жоғары жүйелі қонақ үй (5 жұлдызды) тұру және қызмет көрсету экстракласты.

     Италиялық  қонақ үйлердің  классификациялануы  өте шиеленіскен, «жұлдыз» шкаласы  елде қолданылмайды. Италиядағы  қонақ үйлер базасы 40 мыңға тең,  бүкіл ел бойынша. Италияда  қабылданған үш категория бойынша  классификацияланады : бірінші категорияны  келіскен түрде төртжұлдыздыға  жатқызуға болады,  екінші категорияны  – үш жұлдыздыға, үшінші категорияны  – екі жұлдызды қонақ үйге  жатқызуға болады.

     Италиян қонақ  үйлерінің айрықша ерекшеліктеріне  олардың кішігірім өлшемдерін  жатқызуға болады (50 – 80 нөмірлі).

     Испанияда  сондай – ақ  категориялар  бойынша  орналастыру құралдарының  классификациясы бар: 

қонақ үйлер – 1- ден 5 жұлдызды бес категориялы.

үй типтес қонақ үйлер, бунгало, апартаменттер және т.б. – 1 – ден 4 жұлдыздық.

тұрақтану орындары – 1 –ден 3 – ке дейінгі жұлдызды.

пансиондар – үш категориялы.

     Сонымен қатар,  Испанияда  туристерді қабылдайтын  мемлекеттік минисрліктің туризм  бойынша ұйымдр бар. Оларға  ескі қорғандар, сарайлар бар  және олар «люкс» қонақ үйлері  сияқты жабдықталған.

     Сонымен, әр  бір ел үшін қонақ үйлерді  классификациялаудың өзіндік ерекшеліктері  бар, тіпті бір жүйеге тәндері  де бар, бірақ әр түрлі елде  орналасқан және айтарлықтай  айырмашылықтары бар. 

     Қонақ үйлер  орналасқан аймағына байланысты  да әр түрлі классификацияға  бөлінеді. Қонақ үй кәсіпорындары   сыйымдылығына  байланысты классификацияланады.  Қонақ үйлердің сыйымдылығы нөмірлер  санымен белгіленеді. Нөмірлік  сыйымдылығына  байланысты қонақ  үй кәсіпорындары төрт категорияға  бөлінеді:

 

1) кішігірім (100 – 150 орынды);

2) орташа (100 – ден 300 –  400 – ге дейін);

3) үлкен (300-ден 600 –  1000 – ға дейін);

4) алып (1000 – нан көп).

     Қонақ үйлерді  сыйымдылығы бойынша классификациялау  бір типті о отелдерді салыстыруға  ықпал жасайды. 

     Сонымен қатар  қонақ үйлер орналасу жеріне, атқаратын қызметіне, бөлінеді.

     Қонақ үйлерді  жұмыс істеу уақытының ұзақтығына  байланысты классификациялауға  болады:

1. жыл бойы жұмыс істейтін;

2. екі маусым жұмыс істейтін;

3. бір маусымдық.

Тамақтанумен қамтамасыз ететін қонақ үйлерді:

1. толық пансион ұсынатын қонақ үйлер (орналастыру + үш мезгілдік тамақтану);

2. тек қана орналастыру мен бір мезгілдік тамақтану ұсынатын қонақ үйлер.

      Қонақтардың  келу ұзақтығына байланысты классификациялау:

1. клиенттердің ұзақ мерзімге қалуы үшін;

2. қысқа мерзімді.

      Қонақ үйлерді  нөмір бағасының деңгейіне қарай  классификациялау:

1. бюджеттік;

2. эконом класты;

3. орташа;

4. бірінші классты;

5. апартаменттер;

     Дамыған елдерде  өмір деңгейінің өсуі және  түрлі саланың экономикалық  өсуі  іскер адамдардың және әлемнің  кез – келген аймақтарына   туристердің ағымына алып келді. 

     Қонақ үй  индустриясына маңызды инвестициялар  қонақ үй базасын жаңартуға  бағытталды, жаңа құрылыстар, заманауи  технологияны ендіру, қызмет көрсетудің  формасы. 

    Қонақ үй индустриясының  дамуындағы маңызды орынды қонақ  үйлер тізбектері алады. Олар  әлемдік туристік нарықта қызмет  көрсетудің стандарттарын дамытуға, сонымен қатар туристерге қонақ  үйлік қызмет көрсетуді қолдауға  ықпал етеді. 

    Қонақ үй тізбектері  туристерге қызмет көрсету және  өндіріс ұйымдарының деңгейін  жоғарылатуға және таратылуына,  қонақ үйлік қызмет көрсетудің  белгілі бейнесін құруға және  өзге елге келген турист өзін  өз үйіндей сезінуіне ыңғайлылық  жағдайда демалуға  ықпал жасайды. 

    1950  жылдан бастап  қонақ үйді басқаруда әлемдік  қонақ үй индустриясында тізбектердің  үш  тәсілін ұсынады: 

     Бірінші тәсіл  – Ритца үлгісі, швейцарлық кәсіпкер  Цезар Ритцаның  есімімен  байланысты  аталған. Көптеген әлемдік қонақ  үй тізбектері осы атқа ие. Мысалыға Париждегі «Ритц» отелі.