Стандарттаудың экномикалық тиімділігі

Қыста,жауын-шашынды өлшеу  ыдысы ауыстырылуға бөлмеден алынған  әр кезде оның ішінде су болмауы  тексерілуі керек.Егер ыдыста өткен  мерзімдердегі қардың толық ерімеу нәәтижесінде қалған су болса,онда осы  судың өлшеу стаканымен өлшенген мөлшері өткен мерзімге жатқызылады.

Өлшеу жүргізу

Жауын-шашын мөлшерін өлшеу  келесі тәртіппен жүргізіледі:

-жауын жинаған ыдысына  құйып алынған суы бар жауын  өлшегіш стакан тегіс,горизонталь  беткейге қойылады.;

-стакандағы су бетінің  дөңес менискісінің төменгі шеті  бойынша стакан бөлімдерімен  өлшеу жүргізіледі,осы кезде бақылаушы  көзі стаканға су бетімен бір  деңгейде болуы керек;

-кітапшаға менискінің  төменгі шетіне жақын орналасқан  стакан бөлімі жазылады.

Егер стакандағы су деңгейі  бірінші бөлімнің ортасынан төмен  болса,онда өлшеу 0,егер ортасында болса,онда өлшеу бір бөлім деп саналады.Егер сткандағы су деңгейі көрші орналасқан бөлімдер ортасында болса,онда есепке үлкенірек бөлім алынады.

Егер жиналған жауын-шашын  мөлшері стаканның 100 мөлшерінен артық  болса,онда стаканға суды жүзінші бөліктен төмен құя отырып өлшеулер бірнеше  рет жүргізіледі.

Мысал-Бос ыдыс салмағы 1248-1158/20 =4.5мм.

Егер қатты түрдегі  жауын-шашын мөлшерін өлшеуге қарөлшеу таразысы қолданылатын болса,онда жауын-шашын  мөлшері,жауын-шашыны бар ыдыс және бос ыдысты тепе-теңдікте ілінген  кездерде,таразы ленейкасында жылжымалы  салмақшаның орналасу жағдайларын  есептеу нәтижелерінің айырмашылықтары  арқылы алынады.Салмақшаның ленейка  шкаласымен бір бөлімге жылжуы салмақтың 5г-ға өзгеруіне,яғни жауын-шашын өлшеу  стаканының 0,5 бөлімі болатын жауын-шашын  мөлшерін су қабаты миллеметрімен анықтау  үшін таразы ленейкасы бойынша өлшеулер айырмашылығын 4-ке бөлку керек.

Ескерту- Осы есептеулерді әр өлшеу кезінде жүргізбеу үшін алдын-ала бос ыдыс салмағын есепке алған көмекші кестесін құрастыруға  болады.

Ыдыстағы салмағы өлшенген жауын-шашын еріп болған соң оның мөлшерін стаканмен өлшеу кәдімгідей жүргізіледі.Салмақты өлшеу нәтижесі тек жеделхат құрастыру үшін қолданылады.

Өлшеу нәтижелерін жазу және өңдеу

Стакан бөлімдерімен өлшенген жауын-шашын мөлшері 10-ға бөлініп,миллиметрлі  су қабатымен анықталады.

Стакан бөлімдерінің бүтін  сандары КМ-1 кітапшасындағы өлшеу  мерзімі көрсетілген қатарда  жазылады.Егер стакандағы су деңгейі  бірінші бөлімнің жартысынан төмен  болатын болса,онда кітапшаға нөл  жазылады,ал ортасына болса-1 жазылады.Егер ыдыста жауын-шашын болмаса,онда кітапшаға  еш нәрсе жазылмайды,графа толтырусыз қалады.

Әр өлшенген жауын-шашынның мөлшеріне жауын жинау ыдысының сулануына байланысты түзетулер  енгізіледі.Түзету мөлшері өлшенген жауын-шашынның мөлшерінежинау ыдысының сулануына байланысты түзетулер  енгізіледі.Түзету мөлшері өлшенген жауын-шашынның түріне және мөлшеріне  байланысты болады.

Сұйық және аралас жауын-шашын,жер  бетіне конденсациядан болатын жауын-шашын,тұман  бұршақ болғанда түзету,егер өлшеу  стаканында су деңгейі бірінші бөлімнің жартысынан төмен болса 0,1мм-ге тең,ал егер су деңгейі өлшеу стаканының бірінші бөлімі жартысында немесе одан жоғары болса,онда түзету 0,2мм-ге тең.

Егер атмосфералық құбылыстар қатарында жауын-шашын белгіленсе,ал жауын жинау ыдысы өлшеу мерзімі  кезінде бос болса,онда сулану түзетуі  енгізілмейді.Осы «Ескерту» қатарында  «жауын шашын байқалмайды» деп жазылады;»жауын-шашын  мөлшері» қатарында «бөлім» және «түзеу» графаларына сызықша  қойылады,ал «түзетілген мөлшер»  графасына 0,0 жазылады.

Қатты жауын-шашын болғанда,егер жауын жинау стаканында су деңгейі  бірінші бөлімнің жартысынан төмен  болса,онда түзету 0,0мм-ге,ал су деңгейі  бірінші бөлімнің ортасынд немесе одан жоғары болса түзету 0,1мм-ге тең болады.

Егер жауын-шашынды өлшеу  мерзімдері аралығында мұзды инелер белгіленсе,ал жауын жинау ыдысында өлшенетін жауын-шашын мөлшері  байқалса,онда сулану түзетуі қатты  жауын-шашын жағдайындағыдай енгізіледі.

Сұйық қатты немесе аралас және қатты жауын-шашын кезекпен жауғанда,егер жауын жинау ыдысының ішкі жағының бетінде жер бетіндегі  конденсацимя құбылыстары болтын болса,онда сулану түзетуі сұйық жауын-шашын  жағдайындағыдай енгізіледі.

Жаяу борасын немесе жәй  борасын кезщінде жауын-шашын болмаған жағдайларда жауын жинау ыдысында жауын-шашын байқалатын болса,онда ол жалған деп есептелінеді;жауын  жинау мөлшері өлшенбейді және КМ-1 кітапшасына жазылмайды. «Ескерту»  графасында жауын жинау ыдысында жалған жауын-шашын байқалды деп  көрсетіледі.

Жаяу борасын немесе борасын  кезінде жауын-шашын өлшенеді және ол өлшем қатты жауын-шашын жағдайындағыдай  сулану түзетулермен түзетіледі.

Егер жалпы борасын  кезінде жер бетіндегі қардың көшуімен қатар жауын-шашынның жауып  жатқандығын анықтау мүмкін болмаса,онда жауын жинау ыдысында байқалған  жауын-шашын өлшенеді және оған қатты  жауын-шашын жағдайындағыдай сулануға байланысты түзету енгізіледі.

КМ-1 кітапшасында жауын-шашын  жазылған кезде әр өлшеу мерзімі  үшін үш графа берілген,олардың біріншщісі қсық сызықшамен екіге бөлінген.Оның жоғары бөлігіне өлшенген жауын-шашын  мөлшері стакан бөлімімен жазылады,ал төменгі бөлігінде жауын-шашын  мөлшері миллиметрмен сулану түзетуі,ал үшінші графаға түзетілген мөлшерлер  жазылады.

Км-1 кітапшасында «Жауын-шашын» қатарында тек жауын-шашынды стаканмен  өлшеу нәтижесі жазылады.Салмақ өлшеу  нәтижесі тек жеделхат құрастырғанда  ғана қолданылады.

Егер жауын-шашын өлшеу  кезінде ыдыстан су ағатын болса,онда өлшенген жауын-шашын мөлшеріне  сұрақ белгісі қойылады да «Ағу»  деп көрсетіледі.

Жауын-шашынның құндылығын өлшеу жағдайлары

Сұйық жауын-шашынның қарқындылығын  тіркеу метеорологиялық алаңгың  табиғи жағдайында,сұйық жауын-шашын  болатын кезеңде,яғни тәулік бойы ауа  температурасы 0ºС-ден төмен болмайтын  кезде плфвиограф көмегімен жүргізіледі.

Плювиограф бағанада немесе арнайы тіреуде,оның жэоғарғы шеті жер  бетінен 2м биіктікте болатындй  етіліп орнатылады.Қондыру деңгейді анықтау аспабы көмегімен,жауын-шашынды  қабылдау ыдысының жоғарғы шеті тек  горизонталь жағдайда болатындай етіліп жүргізіледі.Аспаптың сыртқы қорабы үш сым тартпаларымен бекітіледі.

Плювиографты ылғи таза жағдайда ұстау керек.Сифон түтігін жуу  үшін қысу гайкаларын бұрап алу керек,абайлап  сифон түтікшесін шығарып,оны бірнеше  рет бірінші сабынсумен,сосын  таза сумен жуу керек.Осыдан соң  түтікше орнына қойылады да,сифонның жұмысы тексеріледі.Түтікшенің жуылғаны туралы белгі сол күннің бланкісіне жащзылады.

Қажет болған жағдайларда  еріксіз құйылу механизмі құрғақ шүберекпен сүртіледі.

Айна кемінде екі рет  еріксіз құйылу механизімінің жұмысы әдейі су құю арқасында тексеріліп тұрады.Керек болған жағдайларда  механизм түзетіледі.

Еріксіз құйыу механизмі  уақытылы жұмыс дайындығын жасап,оны  бұрап қоюды талап етеді.Ол еріксіз  құйылуға әкелетін кәдімгі жаңбырлардан соң үнемі жүргізіледі.

Плювиографтың қаламұшы мен  сағат механизімін күтіп ұстау  тәртібі басқа өздігінен жазатын  аспаптардағыдай жүргізіледі.

Күзде,аяз түспей тұрып,аспапты  бөлшектеу керек.Ол үшін сағат механизмі  бар барабан,сифон түтікшесі,қалтқылы камера және бақылау ыдысы шығарылып,олар құрғақ сүртіліп,көктемге диен бөлмеде сақталады.Барабан осі вазелинмен немесе литолмен майланады.Қабылдау ыдысы қалпақпен жабылып,корпус құлыпталынады.Егер аспап өз уақытысында бөлшектенбесе,онда қалтқылы камерада судың қатуын байланысты ол зақымдануы мүмкін.

Көктемде алынған бөлшектер  аспапты жинау ережелеріне сәйкес орнына қойылады.Барабан осіндегі май  тазалануы керек.

Өлшеулер жүргізуге дайындық және өлшеулер жүргізу

Плювиографтың диаграммалық бланкісі күнделікті 20сағ. Белдеулік  уақытқа жақын мерзімнен кейін  ауыстырылып тұруы тиіс.Бланкілерді  ауыстыру басқа өздігінен жазатын  аспаптардағыдай жүргізіледі.Бланк  барабанға тығыз жатуы керек.Бланкінің  шеткі жақтарындағы горизонталь  сызықтар бір бірімен сәйкес келулрі  керек.Бланкілердің дұрыс кесілуі  қатаң тексеріліп тұруы керек.

Әр бақылау мерзімінде,яғни тәулігіне 8 рет өлшеу жүргізгенде,қаламұш  бекітілген қалтқылы вертикаль стерженді  төмен және жоғары жылжыта отырып диаграммалық бланкіге белгі салып  отыру керек.

Аптасына екі рет бланкіні ауыстыру кезінде сағат механизімін  бұрап тұру керек.

Егер өтке 24 сағатта жаңбыр жаумаса,ал плювиографта горизонталь  сызық жазылса,онда қабылдау ыдысына  өлшеу стаканының 5-10бөліміне сәйкес келетін су құйып болған соң блангкіні  келесі тәулікке қалдыруға болады.Осы  жағдайда ескі жазудың аяғына және жаңа жазудың басына міндетті түрде  уақыт белгісі түсіріледі.

Бланкіні ауыстырған кезде  оның жаңбырды жазуы жасанды төгу арқасында арқашаг тексеріліп тұруы  керек.Жасанды төгу жасау үшін:

-бақылау ыдысында судың  болу,болмауы тексеріледі;

-бақылау ыдысындағы су  плювиограф ыдысына құйылып алынады;

-өлшеу стаканындағы су  өлшеніп,бланкіге жазылады;

-өлшеу стаканындағы су  қабылдау ыдысына одан су төгіле  бастағанға диен құйылады;төгіле  бастаған кезде су құюы тоқтатылады;

-Алынған су мен стаканда  қалған су мөлшерінің айырмашылығы  бойынша плювиографқа құйылған  су мөлшері анықталады.

Өлшеулердің барлық нәтижелері бланкі барабанынан алынбай тұрып  бланкінің беткі жағына жазылады,осыдан кейін ол оның артқы жағына көшіріледі.

Жауын-шашынның барлық мөлшері 9,7+9,5+9,9+2,2=26,9мм.

12.9.4 Егер ұзақ құрғақ  ауа-райы болған кезде қаламұш  нөл сызығынан төмен түссе  бастаса қалтқылы камерадағы  судың булануы арқасында,онда  қабылдау ыдысына аздаған су  құйылады да ол туралы осы  күннің лентасына жазылады.

Егер жаңбыр жауған кезде  қаламұш бланкінің 10 саны көосетілген  бөліміне жетпее,бірақ оған жақын  орналасса,онда бланкінің ауыстыру мерзімін күтпей,жақын бақылау мерзімінде жасанды төгу жүргізу керек.Ол үшін плюгрофтың өлшеу стаканымен қабылдау ыдысына сифон іске қосылғанға диен жайлап су құйылады.Төгіп болған соң бланкінің бе жағына қосымша құйылған су мөлшері мен уақыт жазылады.Мысалы 11 сағ 25 мин 2,3мм қосымша су құйылды.Жасанды төгу жүргізгенде қаламұш лентадан ажыратылмайды.

Егер станцияда плюгрофтың өлшеу стаканы болмаса,онда жауын  өлшегіш стаканын қолдануға болоды.Осы  жағдайда бөлімді миллиметрге ауыстыру үшін бөлім саны 0,04-ке көбейтіледі.

Мерзім кезінде жаңбыр қатты жауып тұрса,бланкіге белгі  салынады да бланкі барабанда қалдырылады.Егер жаңбыр ұзақ болса,ал жазу бланкінің  оң шетіне жетсе,онда қаламұш серіппе  үстінен өткізілуі керек.Ол үшін бланкіге белгі салынып,уақыт жазылады,қаламұ ажыратылады,барабан бұралып,қаламұш  серіппе үстінен өткізіледі де бланкінің  сол бөлігіне жазылған уақытқа сәйкес жеріне қойылады.Жаңбыр тоқтаған соң  бланкі ауыстырылуы тиіс.

Кейде жаңбыр бірнеше қатар  күн жауатын болса,онда бланкіні ауыстыру үшін жаңбырдың бәсеңсіген уақытына жақын мерзімде таңдау керек.Ондай  кезде жасанды төгу жүргізілмейді  және бланкіде бірге өңделеді.

Плюгрофтың бланкілер  келесі тәртіппен өңделеді.Бланкінің  бет жағында төмендегілер көрсетіледі:

-қаламұты орнату және  жазудың біту күні және дәл  уақыты;

-тексеру ыдысы бйынша  жауын-шашын мөлшері;

-қосымша құйылған су  мөлшері.

Бланкінің артқы жағында  келесілер көрсетіледі:

-жоғары және сол жақ  бұрышында бланкіні алып,салу  уақыттары;

-бланкінің орта жағында  станция аты,айы,жылыіаспап нөмері;

-жоғарғы оң жақтағы  бұрышында жауын-шашын өлшегішімен  анықталған және жасанды төгу  жүргізгенге дейігі және жүргізгенен  кейіңнгі тексеру ыдысымен тексерген  жауын-шашын мөлшері,қосымша құйылған  су мөлшері,тексеру ыдысындағы  жауын-шашынның барлық мөлшері  және бланкі бойынша барлық  жауын-шашын мөлшері жазылады.Сонымен  қатар бланкінің бетінде аспаптың  жұмыс істеуіне байланысты барлық  ескертулер жазылады және бланкіні  салған және алған бақылаушының  қолы қойылады.

Өлшеулер нәтижелерін  өңдеу

Плювиогроф нәтижелерін  өңдеу жаңбыр қарқындылығы туралы мәліметтері  алу мақсатымен жүргізіледі.

Өңдеуге аспаптың дұрыс істеп  тұрған кезіндегі,жаңбыр жауған кездегі  жауын-шашын мөлшері тек 2,5мм немесе одан жоғары болғандағы бланкідегі жазулар  қарастырылады.

10мин.уақыт аралығы бойынша  жаңбырдың толық кезеңі өңделеді  және ол келесі кезеңдерге  бөлінеді:

-жаңбырдың басталу және  аяқталу уақыттарын анықтау;

-жаңбыр жау бастаған  уақыттан бастап әр 10мин уақыт  аралықтары біткенге диен жауын-шашын  мөлшерін өлшеу.Кейбір жағдайларда,басталу  немесе аяқталу 10мин уақыт  аралықтары ішінде болса,онда  жаңбырдың басталу немесе аяқталу кезіндегі,сонымен қатар үзілісті жаңбырдың басындағы және аяғындағы уақыт аралығы 10минуттан кем болады;

Төгу,түзету,есептеу және оны енгізу.

Жауын-шашын мөлшері бланкі бойынша,яғни оның бір вертикаль  бөлімінің бағасы 0,2мм-ге иең болуына  сәйкес анықталады.

Егер жаңбыр 1сағат немесе одан кем уақытта үзіліспен жауса,ондай  жаңбыр бүтін ретінде саналады.

Егер жаңбыр үзіліссіз 1сағат  артық болса,онда үзілістің алдындағы  және соңындағы жаңбырлар бөлек  саналады.