Стандарттаудың экномикалық тиімділігі

Жазда минимальды термометрдің күн радациясымен қатты қызып  істен шығып қалмауын қадағалау  қажет.Ол үшін бұлтсыз күндері тіңертеңгі бақылау мерзімінен кейін,ал оңтүстік ендіктерде күн шыққаннан кейін,алдымен  штифт көрсетуін өлшеп КМ-1 кітапшасына  жазған соң минимальды термометрді  алаңнан алу керек.Келесі бақылау  мерзімі графасына әспиртә қатарына сызықша қойылады.

Минимальды термометрді  қорапшасына салып көлеңкелі  жерде,оның шкаласының жоғарғы шегінен  аспайтын температура жағдайында сақтау керек.Минимальды термометр белдеулік  декреттік уақыт 20сағ-қа жақын бақылау  мерзіміне 10-20ми қалғанда қайтадан орнатылады,ал оңтүстік ендіктерде-одан кейінгі мерзімде.Ондай  жағдайда,бақылау мерзімінде КМ-1 кітапшасына  тек спирт көрсеткіші жазылады,»штифт»  графасына сызықша қойылады.

Өлшеу құралдрын бақылау  жүргізуге дайындау

Бақылау мерзімі алдында  метеорологиялық алаңды қарап шыққанда термометлердің дұрыс қойылуы менжұмыс істеуін тексеру керек.

Егер термометр бетіне шаң,қырау және шық,тұман,жауын ташылары тұрып қалса,термометрді алмай  өлшеуге дейін таза матамен сүрту  керек.Өлшеулер жүргізілгеннен кейін  термоетрлер мұқияттап сүртіліп орындарына қайта қойылады.

Максимальды термометр резервуарын  өлшеулер жүргізгеннен кейін сілку  алдында ғана сүртуге болады.Бақылау  мерзімдері арасында максимальды термометр  резервуарына тиюге болмайды.

Егер боран немесе қар  жауу бақылау мерзімінде тоқтамаса,мерзімге 10мин-қа дейін теормометрлерді бұзылмаған қар жамылғысы бетіне орын ауыстырып  қою керек.Мерзімде олармен өлшеулер жүргізген соң,КМ-1 кітапшасындағы «Ескерту»  графасына термометрдің резервуарына қармен жабылғандывғын көрсету керек.

Қар еру кезеңінде,ауа  температурасы минус 3 ºС және одан жоғары болған күндері,бақылау мерзімінен 10мин бұрын термометрлерді,олардың  резервуарларының қарға тығыздалып жартылай батырылып тұруына мән  бере отырып,тегіс қар жамылғысы  бетіне орын ауыстырып қою керек.

Минимальды термометр  капиллярындағы спирт үзілген болса,оны  басқа термометрмен ауыстыру қажет.

Термометрлердің байқалған  барлық бұзықтарын және олардың дұрыс  орнатылмаған жағдайларын,сонымен  қатар оларды жөңдеген туралы мәліметтерді КМ-1 кітапшасына жазу керек.

Дәл өлшеу мерзімі алдында  тақтай төсенішті ашып қою керек.

Өлшеулер жүргізу.

Топырақ және қар жамылғысы  бетінің температурасын өлшеу барлық бақылау мерзімдерінде жүргізіледі.

Өлшеулер жүргізу үшін термометрлерге солтүстік жағына тақтай төсенішпен бару керек.Өлшеу жүргізгенде  термометрді орнынан көтеріп  алуға болмайды.

Барлық термометрлермен  температура мәні 0,1 ºС дәлдікпен  есептелінеді.Алдымен топырақ бетінің  температурасын өлшейтін термометрмен,сосын  минимальды термометрдің спирт және штифті бойынша,соңында мксимальды термометр бойынша өлшеу жүргізіледі.Өлшеулер жүргізіп болған соң максимальды  термометрді сілкіп,одан кейінгі  мәні есептелінеді,минимальды термометрдің штифті спирт бетіне дейін жылжытылады.

Бақылаулар жүргізіп болған соң тақтай төсенішті жинап қою  керек.

Бір бақылау мерзімінде топырақ  бетінің температурасын өлшейтін термометрдің сілкінгеннен кейінгі,минимальды термометрдің спирт бойынша көрсетулері бір-бірінен 1,0 ºС-тан артыққа ауытқымауы тиіс.

Жаздық маусымда,минимальды термомет алаңнан алынып тасталғанда,бақылау  тек сынаптық термометрмен жүргізіледі.

Қыста өте төмен температура  жағдайында сынақтық термометрлер алынып тасталғанда,тек минимальды термометрдің спирті мен штифті бойынша өлшеулер жүргізіледі.

Сынаптық термометрдің шкаласы  жеткіліксізболған жағдайда топырақ  бетінің температурасын өлшеу үшін,бақылау  мерзімінде сынаптық термометрдің орнына минимальды термометрдің спирті бойынша  өлшенген мән жазылады.

Максимальды және минимальды ткрмометрлердің көрсетулері шкала  шектерінен шығып кеткен жағдайда олардың  шектік мәні жазылады және оның алдына үлкен немесе кішші белгісі қоцылады.Келесі бақылау мерзіміне мұндай термометрлер басқа шкала шегі кең термометрлермен  ауыстырылуы керек.

Топырақ бетінің 0,1,2,4 сандарымен кодталатын күйі беті ашық учаскемен  анықталады,кестедегі басқа сандар метеорологиялық алаң айналасындағы  топырақ беті күйін бағалау үшін қолданылады.1 саны дымқыл бірақ суды сіңіре алатын топырақ күйін бағалау  үшін қолданылады.2 саны суға қаныққан,әрі  қарай суды сіңіре алмайтын,бетінде  су тұрып қалып шалшық пайда болатын  топырақты сипаттайды.3 саны қар  еру,көктемдегі су тасу,ұзақ уақыттық жауын немесе нөсер,т.б. себептер нәтижесінде  станция маңының үлкен алқабын  су басып кеткен жағдайда көрсетеді.5 саны қар болмай мұз қабығы көрінетін маңайды 1 баллдан кем емес жауып жатқан топырақ бетінің күйін бағалау үшін қолданылады.

Қар жамылғысы пайда болған кезде станцияның көрінетін маңының  топырақ бетінің күйі 9.2 кестесі  бойынша,КН-01 кодының Е(0975) арналған кестесіне сәйкес кодталады.Егер станцияның көрінетін маңын 1 баллдан артық  мұз басып жатса Е=0 сипаттамасы  қолданылады.

Өлшеу нәтижелерін жазу және өңдеу

Термометрлер көрсеткіштері 0,1ºС дәлдігімен КМ-1 кітапшасының «Топырақ беті температурасы» бөліміне арналған жлдарына келесі тәртіппен жазылады:

-«Жедел» жолына топырақ  беті температурасын өлшеуге  арналған термометр көрсетуі  жазылады;

-«Спирт», «Штифт» жолдарына  минимальды термометрдің спирт  және штифт бойынша көрсетулері  жазылады;

-«Есеп», «Сілкігеннен кейін»  максимальды термометрдің сілкігенге  дейінгі және кейінгі көрсетулері  жазылады.

Өлшеу нәтижелеріне түзетулер  енгізілмейді.

Төселме беткейдің күйін  бақылау нәтижесі КМ-1 кітапшасының бесінші бетіндегі «Топырақ немесе қар беткейінің күйі» графасына  Кн-01 коды Е немесе Е* бойынша 9.1 немесе 9.2 кестелеріне сәйкес сөһзбен және санмен жазылады.ОГУ бойынша 00 және 12сағат бақылау нәтижелерін КМ-1 кітапшасының  бесінші бетіндегі  «Қар жамылғысының жату сипаты» және

«Қар күйінің сипаттамасы» графаларына жазылады.Ол жағдайда көрсетілген  атауларды «Топырақ беткейінің күйі»  қылып ауыстыру керек.Топырақ беткейінің күйін 00 және 12 ссғ бақылау нәтижелері ТКМ-де кодталмайды.

Төселме беткей күйін бақылау  нәтижесі КН-01 коды санымен Е үшін 9.1 кестесіне сәйке немесе Е* үшін 9.2 кестесіне сәйкес жазылады.Мысалы,егер

жер бетін түгелдей жауып  жатқан құрғақ сусымалы біркелкі қар  қабаты болса кітапшаға 7 саны жазылады,егер топырақ бетін қалың шаң қабаты толық басқан болса-8саны.

 

2.4Атмосфералық жауын-шашынды  өлшеу

 

 Жалпы нұқаулар

Осы әдістеме келесі анықтауды  қарастырады:

-жауған жауын шашын  мөлшерін;

-сұйық жауын-шашын жауу  қарқындылығын.

Жауын-шашын мөлшері-жауған жаңбырдан,сіркіреген жауыннан,мол  шықтан,тұманнан еріген қардан,бұршақтан,қиыршақтан және басқа гидрометоорлардан белгіленген  уақыт ралығында ағу,сіңу және булану болмаған жағдайларда горизонталь  бетте пайда болатын су қабатының  биіктігі.

Кейбір станцияларда плювиограф көмегімен сұйық жауын-шашынның жуу қарқындылығын деп уақыт  тіркеу жүргізіледі.

Жаңбырдың қарқындылығы деп  уақыт бірлігінде жауған жауын-шашын  мөшерін айтады;қарқындылық 0,01мм\мин  дейінгі дәлдікпен мм/мин-пен  есептелінеді.

Өлшеу әдістері

Жауын-шашынның мөлшері тұрақты  беткі қабылдау ауданы бар қабылдау ыдысына жауын-шашынның жиналуымен пайда болатын сұйық судың  көлемінен анықталады.

Сұйық жауын-шашынның қарқындылғын жылжымалы диаграммалық бланкіде аспаптың қалтқылы камерасында жаңбыр кезінде  жиналатын су деңгейінің өзгеруін тіркеу нәтижелері жиналатын су деңгейінің өзгеруін тіркеу нәтижелері бойынша  анықталады.

Жауын-шашынды өлшеуге  арналған аспаптар

Жауын-шашын мөлшерін есептеу  үшін 0-1 жауын өлшегіші қолданылады.0-1 жауын өлшегіші құрамына жауған жауын-шашынды  жинауға жэәне сақтауға арналған екі металл ыдыс,жауын шашын жинайтын ыдыстарды орнататын таған,жел  қалқаны және екі өлшеу стакандары кіреді.

Жауын өлшегіштің кейбір құрамдарының кейбір сипаттамалары төменде көрсетілген)сурет 12.1).

Жауын-шашын жинау қызметін биіктігі 40см,ішкі диаметрі 159,5мм және қабылдау тесігі 200см болатын цилиндр  формадағы ыдыс 1 атқарады.Ыдыстың  ішкі жағында ағын тесігі бар кесілген конус формадағы диаграмма 3 жабыстырылып бекітіледі.Диафрагма тесігі варонкамен жабылады.Жауын өлшегіш ыдысының сыртқы жағына,жиналған жауын-шашынды  төгіп тастауға арналған тұмсық 8 бекітіледі.Тұмсық ыдысқа шынжыр баумен 4 бекітілген қалпақшамен 9 жабылады.

Ішкі жағындағы кішкене  табаны бар таған жауын-шашын  жинайтын ыдысты қоюға арналған.

Жауын өлшегіштің желден қорғаушысы тең бүйірлі трапеция формалы  және арнайы шаблон бойынша иілген 15 планкадан 6 тұрады(сурет 12.2).планкалардың жоғарғы ұштары сыртқа қарай иілген;жиналған кезде олар бір горизонталь жазықтықта орналасады.Планкалардың металл сақина 5өткізілетін кесілген құлақшалары  бар (сурет12.1);сақина планкаларымен  жауын-өлшегіш орналастырылатын бағанаға үш қиғаштамаларымен белгіленеді;қиғаштамалар сақинаға әр бес планка сайын ілінеді.Планкалар  бір-бірінен бірдей қашықтықта орналасқан және олардың жоғары және төменгі  жақтары бір-бірімен шынжыр баулармен 7 тартылған.Жауын-шашын мөлшерін өлшеу  үшін 100бөлімі бар өлшеу стканы қолданылады(сурет 12.3).Стаканның бірбөлімі биіктігі 0,1мм жауын-шашын қабатына әйкес  келеді.

Сұйық жауын-шашынның қарқындылығын  өлшеу үшін қабылдау ыдысына,тіркеу бөлігінен және корпустан тұратын  П-2 плювиографы қолданылады.

Қабылдау ыдысы 2 (сурет 12,4)-қабылдау ауданы 500см-ге тең цилиндр болып  табылады.Ыдыстың түбі конус тәріздес және онда су ағуға арналған бірнеше  тесіктер бар.түбіне қалтқылы камерадан 8 келетін,воронка трубкасының 4 кигізілген ағызу трубкасы бекітілген.Қабылдау ыдысы темір цилиндрлі корпуспен 3 жалғасқан.Корпустың алдыңғы бөлігінде есікшемен 1 жабылатын ойық бар.Жұмыс жағдайында қабылдау ыдыс қалқақпен 1 жабылады.Аспаптың тіркеу құрылғысы корпустың ішінде горизонтальды металл сөреде 1  орналастырылған және ол қалтқылы камерадан 8,стерженде 9 бекітілген ленталы барабаны бар сағат механизімінен 6 тұрады.

Қалтқылы камераның ішінде стержені 5 бар қуыс металды қалтқы орналастырылған,оған лентаға жазатын  қаламұшты тіл 7 бекітілген.Қалтқылы камераның қақпағында тілді барабаннан кері тартатын арретир бекітілген.Қалтқылы камераның бүйіріне трубка бекітілген,оның ішіне гайкамен қысылған шыны стфон 11 орналастырылған.

Аспаптың төменгі бөлігінде  қалтқылы камерадан су құйып алынатын тексеру ыдысы 12 орналастырылған.

Қалтқылы камерадан жауын-шашынды  құйып алу шыны сифон арқылы жүргізіледі.Ықтиярсызтөгу  еханизмі плфвиографта сифонның бастапқы жұмысы ықтиярсыз төгу механизмі  көмегімен жүргізіледі.

Ықтиярсыз төгу механизмі (сурет 12.5) қалтқылы камернаың төбесінде  бекітілген және ол келесі бөлімдерден  тұрады:жұдырықтары бар иірімінен,екі  рычагтан,кішкене барабаннан және қалтқылы камераның төбесіне бұралған кронштейнге  бекітілген салмақтан.

ППланканың 9 жоғары бөлігіне осьте айналып тұратын тежегіш  құлақша 10 және рычаг ілгешек 11 бекітілген.Екінші рычаг 12 тіреу винтімен 13 қалтқылы камераның  төбесіне бекітілген.11 және 12 рычаг  иіндері қатты көлденең белтемірімен 14 шарнирлі қосылғн.Механизм иірім  осіне бекітілген барабанда 23 оралған  берік капрон немесе жіпке ілінген  салмақпен 15 іске қосылады.

Қалтқылы камераға қабылдағыштан  су аққан кезде оның ішіндегі су деңгейі көтеріледі.Сол кезде  қалтқы тік жоғары көтеріледі және қаламұш аспап лентасында қисық  сызық сызады.

Қалтқы тіреу винтіне 13 жеткен кезде рычаг-ілгешегі бар 11 тягамен 14 қосылған рычаг көтеріледі.Ол тежегіш құлақша механизімін  іске қосуға және тоқтатуға арналған.

Қалтқылы камера суға толған кезде рычаг-ілгешек тежегіш құлақша 10 тісімен ажыратылады да оны  босатады.

1-воронка түтігі,2-қалтқылы  камера,3-сағат механизмі,4-қалтқы  стержені,5-тіреу,6-кронштейн,7-бүйір  түтігі,8-сифон,9-планка,10-тежегіш құлақша,11-рычаг-ілгешек,12-рычаг,13-тіреу  винті,14-көлденең білік,15-салмақ16-жұдырықша,17-колодка,18-тіл,19-блок,20тіреу,21-гайка,22-вертикаль  тіреудің табандары,23-барабан,24-ролик,25-қалтқы,26-қаламұшы  бар тіл.

Тежегіш құлақша салмақ 15 әсерінен жапрты айналымға бұрылады да жұдырықшамен 16 стерженде 4 бекітілген колодкны 17 басады.Осы кезде қалтқы тез суға батады.Қалтқылы камерада қалтқымен шығарылған су деңгейі  лезде көтеріледі.Қалтқылы камерада қалтқымен шығрылған су деңгейі лезде көтеріледі.Қалтқылы камерадаг судың толық төгілуін сифонның тез толуы қамтамасыз етіледі.

Қалтқы төмен түскенде ол тіреу винтін 13 босатады, рычаг-ілгешек 11 қайтадан тежегіш құлақшаға тіреледі де,оны қалтқы камераның келесі толуына  дейін қозғалтпай ұстап тұрады.