Стандарттаудың экномикалық тиімділігі

Ескерту-Осы мақсата  ұшында байлайтын жібі бар арнайы мактадан құндақ жасауға болады.Құндаққа термометр салынады да,жіптен ұстап  термометрді айналдырады.

Спирт бағанының ажырауын жөндеу үшін оны қыздыруға рұқат  етілмейді.Спирт бағаны жиі бөлшектенетін  термометрлер кездеседі.Ондай термометрлер ауыстырылуы керек.

Егер штифт спирт бағанынан  шығып кететін болса,онда оныв сілкілеу арқылы қайта кіргізуге болады.Егер термометр дұрыс горизонталь  жатқан болса,ал температура төмендеген кезде спирттің беткей пленкасымен  штифт қозғалмай,орнында қалып  қоятын болса,ондай термометр жарамсыз деп саналып ауыстырылуы тиіс.

Минимальды термометр  көрсеткіші екі түзетулермен өзгертіледі:

-аспапты тексеру сертификатында  көрсетілген түзетумен;

-қосымша түзетумен.

Қосымша түзету тәуліктің  түнгі жартысында жүргізілген бақылаулар нәтижесінде әр ай бойынша есептеледі.Түзетуді есептегенде түзеулері енгізілген құрғақ термометр көрсеткіші мен  минимальды термометр спиртінің  көрсеткіші арасындағы айырмашылық  табылады.Бұл айырмашылық КМ-1 кітапшасының 3б «Минимальды термометрдің қосынды  түзетуі» қатарына жазылады.Егер минимальды термометр спиртінің түзетілген көрсеткіші құрғақ термометрдің түзетілген көрсеткішінен төмен болатын  болса,онда айырмашылыққа (+)белгісі,ал жоғары болатын болса,онда минус (-)белгісі  қойылады.Егер айырмашылықтар арсында  біркелкі жүрісті бұзатын немесе көпшілікайырмашылықтардан 0,4 ºС-ден  жоғары өзгешелігі бар кейбір мәндер кездесетін болса,онда олар есептен  шығалылып тасталынады.Сосын бүкіл  ай бойынша оң және теріс таңбалы  айырмашылықтардың бөлек қосындылары  есептелінеді де үлкен қосындыдан кіші қосынды алынып,қалдыққа үлкен қосындының белгісі беріледі.Бұл қалдық есепке кірген барлық айырмашылықтар санына бөлінеді.Алынған сан осы ай минимальды термометрге қосымша түзету болады.Қосымша  түзетуді есептеу үшін құрғақ термометр  мен минимальды термометр спиртінің  көрсеткіштерін 40-50 рет салыстыру  жеткілікті.

Егер құрғақ термометр  мен минимальды термометр спиртінің  көрсеткіштерін салыстыру жеткіліксіз  болса,онда өткен айдың қосынды  түзетуі алынады.

Кейде минимальды термометрдің спирт және штифт көрсеткіштері  тексерілген шкаладан шығып кететін  болса,онда спирт және штифтің көрсеткіштеріне  шкаланың ең жақын тексерілген шегіне түзету енгізіледі,ал қосымша түзету есептелген кезде ол есеп ескерілмейді.

Егер минимальды термометр  басқамен ауыстырылған болса,онда қосымша  түзету темометрдің әрқайсысына  жеке есептелінеді.

Ескерту-Егер минимальды термометрді ауыстыру кезінде ай бпойы салыстыру саны ол үшін жеткіліксіз болса,онда қосынды түзету келесі айдың мәліметтерімен есептелінеді.

Бақылау мерзімдері арасындағы ауаның максимальды температурасын өлшеу үшін метеорологиялық максимальды  термометр ТМ1-1 ГОСТ 112-78 (минус 35-тен 50 ºС-ге дейінгі аралықта) және ТМ1-2 ГОСТ 112-78 (минус 20-дан 70 ºС-дейінгі аралықта) қолданылады.

Метеорологиялық максимальды  термометр-резервуар түбіне жіңішке  конусты шыны штифт жапсырылған  сынапты термометр (6.8 суреті).

Штифтің ұшы каналдың көлденең кесіндісін тарылтып капиллярдың басына кіріп тұрады,сондықтан температура  өзгерген кезде ол жерден сынаптың еркін өтуі қиындайды.

Температура жоғарлаған кезде  капиллярға осы тарылған жерден өтетін жеткілікті күшпен сығылып шығады.Ал температура төмендегенде капилляр тесігінің тарылған жерінен кері өтуге сынаптың ішкі жабысу күші жетіспейді,содықтан сынап бағаны лезде екіге бөлінеді-бір  бөлігі резервуарға кетеді де,екіншісі капиллярда қалады.Осылайша мксимальды термометр бақылау мерзімдері арасындағы ең жоғарғы температураны көрсетеді.

Бөлініп шыққан сынап бағанын  резервуарда қалған бөлігімен қайта  қосу үшін термометрді резервуарымен  төмен ұстай отырып қолмен қатты  сілку керек.

Максимальды термометр өз «максимальдігін» жоғалтуы мүмкін,яғни температура төмендеген кезде сынап  бағанытарылған жерде тоқтамай кәдімгі  термометрдегідей резервуарға қайта  өтіп кетеді.Бұны ашық аспанды күндері  кешкі бақылау мерзімдері кезінде  термометр көрсеткіштерінен анықтауға  болады.Ол кезде бұзылмаған максимальды  термометрдің көрсеткіші құрғақ термометрдің көрсеткішінен жоғары болуы керек.Максимальды  көрсеткішті ұстап тұра алмайтын термометр өлшеуге жарамсыз болады және оны ауыстыру керек.

Кейде бақылаушы қатты  күш салып сілкігеннің өзінде көрсеткіші құрғақ термометр көрсеткішінен 0,5 ºС-ден жоғары болатын максимальды  термометрлер жиі кездеседі.Ондай  термометрлер де ауыстырылуы тиіс.Сондықтан  температура өзгерген кезде ол жерден сынаптың еркін өтуі қиындайды.

Метеорологиялық шашты гигрометр.

Ауа температурасы минус 10 ºС-ден төмен болған кезде ауа  ылғалдылығын өлшеу үшін метеорологиялық  шашты гигрометр ТУ 25-04-1862-72 қолданылады.

Шашты гигрометрдің жұмысы ылғалдылықтың өзгеруіне байланысты майсызданған адам шашыныың ұзындығының  өзгеру қасиетіне негізделген (сурет 6.9).

Гигорметдегі шатың 1 ұшы  рамканың 4 үстінде гайкалы 2 регуляторға  бекітілген.Шаштың басқа ұшы төмен  салмақшалы 10жұдырықшаға 9 бекітілген;салмақша шашты тартып ұстап тұрады.Жұдырықша  өзегінің 7 көмегімен осьпен 8 қосылған,ал оське тіл 6 бекітілген.Рамкаға шкала 5 бекітілген,оның бойымен тіл ұшы  жүріп отырады.Шкаланың бөлімдері  біркелкі емес,0-ден 100-ге дейінгі аралықта олдар жайлап азаяды.Бөлімдер әрбір ондық сайын санмен белгіленген.Шкаланың бөлім бағасы салыстырмалы ылғалдылықтың 1%-на тең.

Реттеушінің рейкасы 2 гигрометрдің тілін жылжытуға қызмет етеді.Гигрометрдің жұмыс жағдайында реттеушінің гайкасы  контргайкамен 3 бекітілуі керек.

Гигрометрдің тілін жылжыту  аспап дұрыс істеп тұрған жағдайларда  ғана жүргізіледі,бірақ ылғалдылық жоғары (90% жуық) болған кезде оның түзетуі 5%-дан жоғары және теріс таңбалы  болады (гигрометр тілі психрометмен анықталған ылғалдылывқтан жоғары мәнді  көрсеткенде).

Гигрометр тілін ауыстыру үшін контургайканы 3 босату керек те,гайканы 2 бұрай отырып ылғалдылылық 100% болған жағдайда тіл шамамен шкаланың 95-98 бөлімдерінде тұратындай етіп тілді  солға жылжытады. Мысыалы,егнр тіл  жүздік бөлімінен 6-7-ден артық емес бөлімге шығып кетсе,онда тіл  солға 10-12 бөлімге жылжытады.Ылғалдылық 70%-дан кем болған кезде тілді  жылжытуға болмайды.

Тілді жылжыту күздік-қыстық маусым түскеге дейін,гигрометр  мен психрометрді салыстыруға және ТМ-9 жаңа  графигін жасауға жеткілікті уақыт бар кезде жүргізілуі тиіс.

Қыста гигрометр ылғалдылықты өлшейтін жалғыз аспап болғандықтан оның тілін жылжытуға болмайды.Сонымен  қатар,график және ауыстыру кестесін жасау  үшін салыстырмалы өлшеулерді күзде  немесе көктемде жүргізген кездер де жылжытуғ,а болмайды.Егер гтгрометр  тілін аусытыру қажеттілігі станцияда  күздік-қыстық графигін жасайтын кезеңге  сәйкес жәек станцияняң қыста секнімді графиксіз қалуына күман болса,онда тілді жылжыту туралы шешімді  станция бастығы өзі шешіп,ол туралы ГМО-ға хабарлайды.Тілдіңң жылжытылғаны туралы гигрометр тілін ауыстырғанаға  диенгі және жылжытқаннан кейінгі мәндерін көрсете отырып «Станция тарихы журналы» мен КМ-1 кітапшасына жазылады.

Шаш созылмау немесе үзілмеу  үшін гигрометрді футлярдан шығарғанда немесе алып жүргенде абай болу керек.Осы  жағдайларда кауіпсіз болу үшін тілді  сол жақтағы шкаланың басына немесе шкаладан асыра қою керек.Тілді  шкаладан оңға қарай жылжытуға қатаң  тиым салынады.

Будкада гигрометр штативке екі бұрандамен рамканың жоғарғы  ждағындағы тесіктерге бұралып бекітіледі.

Гигрометр оңай бұзылатындықтан  және оны жылжыту үшін алдын-ала  психрометрмен салыстыруды қажет  еткендіктен будкада қосымша  гигрометрдің орнатылғаны дұрыс.Егер штативтің қосымша гигрометр  үшін арнайыв корнштейні болмаса,онда оны будканың артқы қабырғасының жоғарғы жағындағы горизонталь  ағашқа шегелер қағып орнатуға болады.Гигрометрді  шашты тек тек жаз айларында  ғана жуу керек.Жуу үшін бір стакан химиялық таза су,жайпақ тарелке,жұмсақ жаққыш дайындап қою керек.

Гигрометр тілі солға шкаладан асырылып қойылады,аспап штатифтен  түсіріледі де бөлмеге әкелінеді.Аспап  горизонталь жатқызылып,шаштың шеттері  босатылмай тұрып оның астына ішінде кішкене(1-2 ас қасық) суы бар жайпақ тарелка қойылады;осы жағдайда гигрометр рамкасының жоғарғы жағы тарелка шетіне тіреледі.Алдымен шашты кисточкамен сулап,сосын шашты бүкіл ұзындығы бойынша кисточка көмегімен таза сумен 4-5 рет суды ауыстыра отырып жуу керек.Шаш кисточка ұшымен жай тигізщіліп қана жуылады;шашты қолмен ұстауға тиым салынада.

Гигрометр жуғаннан 1-1,5 сағаттан кейін будкаға орналастырылады.Гигрометр  тілін психрометр көрсеткішіне сәйкес келтіруді жуып болған соң кемінде 6-8 сағаттан кейін жасау керек (өйткені  бастапқы бірнеше сағатта жуылған  шашөзінің қасиеттерін өзгертеді).Бір  тәуліктен соң тілді тексеріп,керек  болған жағдайда түзету керек.

Өлшеу нәтижелерін жазу және өңдеу

Психрометрлік термометрлерімен өлшеу нәтижелері КМ-1 кітапшасының осыған арналған қатарларына жазылады және оларға әр термометрдің тексеру  сертификатына алынған сәйкес түзетулер  енгізіледі.Түзетулер термометр  өлшеулеріне алгебралық жолмен қосылады.

Егер шыққан қосынды теріс  таңбалы болса,онда ол КМ-1 кітапшасында сол таңбамен жазылады.Температура  оң таңбалы болғанд плюс белгісі  қойылмайды.

Егер термометрдің сынап  бағаны тексеру сертификатында бар  түзету шегіне асып кетсе,онда ол өлшеуге  шкаланың ең жақын орналасқан нүктесінің түзетуін енгізу керек.

Құрғақ термометр істен  шыққанда және оны ауыстыруға мүмкіндік  болмағанда,сонымен қатар ткрмометрлегі  сынап бағаны шкаладан шығып кеткенде КМ-1кітапшасына құрғақ термометр  көрсеткішінің орнына минимальды термометр  спиртінің көрсеткіші немесе сілкілеуден  кейінгі максимальды термометр  көрсеткіші жазылады.Ол кезде КМ-1 кітапшасына  өткізіп алынған мәннің толықтырылғаны туралы жазып және ол туралы тіркеме  хатта көрсету керек.

Егер термометрің сынап  бағаны және спиртті термометрдің көрсеткіші шкаланың шегінен асып кететін болса,ал термометр көрсеткішіесептеуге  келмитін болса,онда КМ-1 кітапшасында ең шеткі көрсеткіші жазылады да оның алдында > (үлкен) немесе < (кіші) белгісі  қойылады.

Мысал- Термометрдің 40,0ºС-тан 52,5ºС-қа дейінгі аралықтағы шкаласы  бар.Егер сынап жоғары шектен асып кететін  болса,онда жазу келесі түрле болады: >52,5 ºС.Егер сынап шкаланың төменгі  шегінен төмен болса,онда КМ-1 кітапшасында былайша жазу керек: < минус40,0ºС.

Температура минус 20 ºСжәне одан да төмен болғанда градусты термометрдің өлшеуі КМ-1 кітапшасында осындай температура  кезінде бақылау жүргізілмейтін «Суланған термометр» қатарының  сәйкес графасына «суланған» деген  сөзді сызып тастау керек.Төменградусты  термометрлер өлшеулеріне тексеру  сертификатындағы мәліметтермен түзетулер  енгізіледі.

Минимальды термометрмен өлшеулер «Минимальды термометр» қатарындағы  сәйкес графаларға жазылады және тексеру  сертификатындағытүзетулермен түзетіледі.

Спиртті термометрлердің  көрсеткіштеріне тексеру сертификатындағы түзетуден басқа қосымша түзету енгізіледі.Ол капиллярдың жоғарғы  жағындағы спирттің дестилляциялануы және спирт менискісі формасының өзгеруіне байланысты спиртті термометр  көрсеткішінің температураның нағыз  мәнінен ұдайы айырмашықта болуын есепке алады.

Қосымша түзету тексеру сертификатындағы түзету енгізілген психрометрлік термометрмен спиртті термометрдің паралель өлшеулері  нәтижелері бойынша есептелінеді.Әр түрлі температурада салыстырудың қажетті санын алу үшін тәуліктің  түнгі жартысындағы бақылаулар қолдануы қажет.

Төменградусты термометрдің көрсеткіштері станцияда өткен  ай бойынша немесе айырмашылық саны жеткілікті болғанда жүріп жатқан ай бөлігі бойынша есптелінген қосымша  түзетумен түзетіледі

Минимальды термометрдің көрсеткіштері станцияда КН-01 кодымен  жедел мәліметтерді жіберу үшін қосымша  түзетулермен түзетіледі.ЖЭЕМ-да бақылау  нәтижелерін өңдегенде орташа айлық  ретінде анықталады және осы айдың  берілген бақылау материалдарына енгізіледі.

Ескерту- Станцияларда жедел  мәліметтерді жібергенде сертификатты түзетуі есепке алынған минимальды термометрдің көрсеткіші өткен ай бойыншаесептелінген  және КМ-1 кітапшасында «Минимальды  термометрге қосымша түзету»  графасында жазылған қосымша түзетуімен түзетіледі.

Минимальды термометр  істен шыққанда және оныв ауыстыруға мүмкіндік болмағанда,сонымкен қатар  мнимальды термометр көрсеткіші шкаладан шығып кеткенде КМ-1 кітапшасына  минимальды термометр көрсеткішінің  орнына өлшеу мерзімдері аралығындағы және станцияда термограф болған жағдайда өтке мерзімдегі ауа температурасының минимальды мәні жазылады.Ондай жағдайда КМ-1кітапшасында өткізіп алынған  мәннің толықтырылғаны туралы жазып,ол туралы материалдарға тіркеме хатта  көрсету керек.

Максимальды термометр өлшеулері  КМ-1 кітапшасына жазылады және тексеру  сертификатынан алынған сәйкес түзетулермен түзетіледі.

Максимальды термометр істен  шыққанда және максимальды термометр  көрсеткіші шкаладан шығып кеткенде КМ-1 кітапшасына максимальды термометр  көрсеткішінің орнына термограф  бойынша өлшеу мерзімі  мен  өткен мерзім аралығындағы ауа температурасының максимальды мәні жазылады.Ондай  жағдайда КМ-1 кітапшасында өткізіп  алынған мәннің толықтырылғаны туралы жазып,ол туралы материалдарға тіркеме  хаттама көрсету керек.