Жер қатынастарының мәні және олардың аграрлық қатынастар жүйесіндегі

пайдаланылады, екінші — дифференциалды рента, үшінші- жер салығы енеді. Нормативті баға бойынша жер жерде шаруашылық жүргізуге ниет білдірген адамдарға беріледі. Ал жер учаскелерін еркін сатқан жағдайда бағаны I нормативті бағадан кем емес сұраныс пен ұсынысқа тәуелді бекіткен жөн. Арендалық төлем ставкасының обьективті негізін жер рентасы мен жерге салынған капиталға процент құрайды. Арендалық төлемнің нарықтық ставкасы келісім-шарт негізінде жер учаскелеріне сұраныс пен ұсынысты ескере отырып бекітілуі тиіс және жер ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі қажет.

Сонымен жер  қатынастарының қалыптасуы мен дамуының қазіргі кезеңінде жер нарығын мемлекеттік реттеу жүйесі мен барлық жер пайдаланушылар үшін мотивациялық механизм құруға қабілетті экономикалық жүйе қажет. Мұндай жүйеде ренталық төлемдерді бекітудің ролі зор. Олар жерді пайдаланушылар арасында әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етіп, жер қатынастарын және жерді пайдаланудың экономикалық механизмін қалыптастырудың негізі ретінде көрінеді. Сондықтан да ренталық төлемдердің мөлшері ауыл шаруашылығында дифференциалды рента сомасын көрсететін жағдайды негізге ие болуы тиіс. Өйткені рента негізінен жер қатынастарын реттеу ортасын қалыптастырудың экономикалық алғышарттарын, өндіріске ҒТП-тің жетістіктерін енгізуді ынталандырудың негізін жасайды, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп өнімдеріне әквивалентті айырбастауды реттеудің, баға паритетінің негізі болып табылады. Жер нарығының қызмет етуін 3 схемадан көруге болады.

Жердің айналым  процесі (жер нарығының қалыптасуы)

Алғашқы нарық - Жер учаскелерін мемлекеттің жеке меншікке сатуы тұрақты жер пайдалану құқығын мемлекеттің сатуы жер учаскелерінің меншікке берілуі жер учаске -лерінің тұрақты жер пайдалануға берілуі жер учаскелерінің арендасы;

Екінші реттік нарық - Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігіндегі жер учаскелерін сатып алу-сату, жерді пайдалану куқығын сатып алу-сату жер учаскелерін және жерді пайдалану құқығын кепілге алу Жер учаскелерінің арендасы Жер және жерді пайдалану құқыгымен басқа да келісімдер;

Жерге төлем  түрлері - Жер учаскелері мен жерді пайдалану құқығын сатқанда жерге төлем, Аренда төлемі Жер салығы Жермен келісімдерден түсетін мемлекеттік салық Жер кодексіне сәйкес ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге жеке меншік құқығына тек ҚР-ның азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалар ие. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ түлғалар аталған жерді уақытша жерді пайдалану құқығында аренда шартымен 10 жылға дейінгі мерзімге ала алады.

Жеке меншік құқығы республика территориясының  тек бір бөлігіне ғана таралмауы  қажет. Жеке меншік құқығы шаруашылық жүргізу объектісі ретінде жер учаскелеріне ғана таралады. Сондықтан кодекспен жеке меншікке сатылмайтын жердің жекелеген категориялары бойынша жеке меншік құқығына шектеулер қарастырылған.

2006 жылдың 1 қаңтарынан  бастап жерді пайдалану құқығында  жер учаскелері бар тұлғалар  үшін екінші реттік жер пайдалану құқығы жойылады, яғни кодекске сәйкес мұндай құқыққа тек жер учаскесінің меншік иесі иемдене алады.

Ашық нарықтық экономика жағдайында азық-түліктің әлемдік нарығында қатаң бәсекелік күрес жүрып жатқанда ауыл шаруашылық өндірісін дамытудағы табысқа ең алдымен жерді максимальды тиімділікпен пайдаланатын елдер ие болатын болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қазіргі кезде  жаңа жер қатынастары қалыптасты, онымен қатар қатар жер қатынастарын жүзеге асыру механизмін қалыптастыруда ескеру қажет мәселелер туындап отыр. Сондай мөселелердің бірі ауыл шаруашылығында түрғындар ие болған жер үлестерінің пайда болуымен байланысты. Тағы бір маңызды мәселе жер үлестерін қамтамасыз етудің теңдік принципі мен жерде тиімді шаруашылық жүргізу талаптары арасындағы қайшылық. Ауыл шаруашылығы өндірісінде жүмыс істейтін азаматтарға жерді бөлу мәселесі бірінші маңызды мәселе — жер қорын тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге жауап бермейді. Сондықтан да қазіргі кезде жер үлестерінің нарығын қүру мәселесі қойылып жүр. Қандай шешім қабылданбасын барлық жағдайда да олар өндірістік айналымнан тыс қалмауы қажет

Әлемдік төжірибе көрсеткендей, аренда нарықтық экономикасы дамыған    елдерде    кең    тараған,    мүнда    ауыл    шаруашылығының тиімділігі     жерге жеке меншікпен байланысты емес. Дамыған елдердің агроөнеркәсіп     кешеніндегі арендалық катынастардың қалыптасуы мен дамуының талдауы әлемдік тәжірибенің бір бөлігі ғана, бірақ экономикалық қатынастардың,   өндірісті үйымдастырудың бұл   формасы   тиімді   екендігін   дәлелдеп   отыр.   Біріншіден,өндіріс тиімділігінің артуын жерге жеке меншікпен байланыстыруға негіз жоқ. Екінпііден, ортақ игіліктерді бөлумен байланысты мәселелердің шешілуі ренталық табыстарды бөлумен байланысты.

Біздің ойымызша қазіргі жағдайда жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншіктің үйлесімін, олардың қатар қызмет ету қажеттілігі туындайды. Меншік экономикалық категория ретінде меншік қатынастарының кез-келген типінің негізі болып табылады. Жерге меншік формасы жер қатынастарының даму мәні мен сипатын анықтайды.   Жерге меншік экономиканың аграрлық секторында саяси және әлеуметтік-экономикалық дамудың  факторы болған және болып қала береді.

Жүргізілген зерттеулер Қазақстан Республикасындағы жерге  меншік пен жерде шаруашылық жүргізу  формаларын жетілдіру бойынша реформалар елдің экономикалық дамуына оң ықпалын тигізбегендігін көрсетті..   Бүның негізгі себептері жерді пайдалану мен жерді иемденудің     алуан түрлі формаларының дамуын мемлекеттік қолдаудың жоқтығы болып табылады. Бүл жағдайда    мемлекетпен қабылданған заңды нормалар мен ережелердің кезектілігі маңызды роль ойнайды. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге жеке меншік қүқығының берілу нормасы бүгінгі таңда барлық шаруа халықты қамти алады деп айтуға толық негіз де жоқ. Осы олқылыққа жетелейтін негіздерді жер заңдарынан түбегейлі жою арқылы, тағдыры жермен тікелей 60 байланысты қарапайым халықтың тең Кұқықты жерге деген қажетті сұранысын өтей отырып қана, аграрлы мемлекетіміздің жер құқық қатынастарын дамытуға болады деп есептейміз. Сондықтан мемлекеттік емес жер пайдаланушылардың жерді түрақты пайдалану күқығына жол ашатын нормаларды тиісті заңда қайта қарау керек.

Сонымен жер қатынастарының  қалыптасуы  мен  дамуының қазіргі кезеңінде жер нарығын мемлекеттік реттеу жүйесі мен барлық жер пайдаланушылар үшін мотивациялық механизм құруға  қабілетті экономикалық  жүйе    қажет. Мүндай    жүйеде    ренталық төлемдерді бекітудің ролі зор. Олар жерді пайдаланушылар арасында әлеуметтік әділеттілікті    қамтамасыз    етіп,    жер қатынастарын және жерді пайдаланудың  экономикалық механизмін    қалыптастырудың   негізі ретінде көрінеді. Сондықтан да ренталық төлемдердің мөлшері ауыл шаруашылығында дифференциалды рента сомасын     көрсететін жағдайды   негізге ие болуы тиіс.  Өйткені   рента   негізінен жер қатынастарын реттеу ортасын  қалыптастырудың    экономикалық алғышарттарын, өндіріске ҒТП-тің жетістіктерін енгізуді ынталандырудың негізін   жасайды,   ауыл   шаруашылығы мен өнеркәсіп өнімдеріне әквивалентті айырбастауды реттеудің, баға паритетінің негізі болып табылады.

Жерді үтымды пайдалану мәселесін тек ғана меншік иелері мен жерді пайдаланушыларға жүктемеу керек.  Ауыл шаруашылық жерлерін пайдалану мен оларды қорғауды  ең алдымен мемлекеттік мәселе ретінде  қарастырған жөн. Жер өндірістің басты факторы ретінде адамдардың барлық ұрпағымен қүрылған және  келесі ұрпақ үшін  жарамды қалуы тиіс.  Сондықтан да ең алдымен мемлекет үлттық байлықтың   дұрыс пайдалануы мен қорғалуына мүдделі болуы тиіс.

Елдің жер ресурстарын ұғымды пайдалану жердің барлық категориясы жөнінде   объективті ақпаратты қүрмайынша мүмкін емес. Мұндай ақпарат олардың мемлекеттік кадастрлық бағасын жүргізу нәтижесінде алынады. Дамушы нарықтық қатынастар жағдайында жер меншік объектісі ретінде, жылжымайтын мүлік объектісі ретінде қарастырылып отыр. Сондақтан жерді бағалау саласындағы барлық күш-жігер жер нарығының, арендалық төлемнің, жер айналымымен байланысты басқа да мемлекеттік төлемдерді есептеу үшін оның кадастрлық құнын анықтауға бағытталуы тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Астанадағы Тәуелсіздік сарайында Қазақстанның Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиналыста Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сөйлеген сөзінен. Астана. 15 желтоқсан 2009жыл. www.akorda.kz

2. Жаңа он жылдық ­ жаңа экономикалық өрлеу ­ Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауынан. Астана 2010. www.akorda.kz

3. Қазақстан 2008 жылы. Қазақстанның статистикалық жылнамалығы. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі – Астана, 2009ж. 493 бет. www.stat.kz

4. «Қазақстан Республикасының әлеуметтік­экономкалық дамуы» қысқаша статистикалық бюллетені 2009 қаңтар­желтоқсан. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі – Астана, 2010ж. 72 бет. www.stat.kz

5. Байбараков Е. Планирование и прогнозирование в агропромышленном комплексе Казахстана (опыт и проблемы) // Проблемы агрорынка, 2004, с.30 Ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы статистикалық жинағы 1995, 2001-2007 жж.-Шымкент, 2008.- 58 б.
6. Оңтүстік Қазақстан облысы және оның өңірлері /Б.Ш.Шаймановтың редакциялық басқаруымен./ Статистикалық жинақ. - Шымкент, 2007.- 47 б.
7. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. М: Финансы и статистика, 1996.
8. Володин А.А. Справочник финансиста предприятия М:Инфра, 1996-368с.
9. Ю.Ваценко Т.В. Математика финансового менеджмента М: Перспектива, 1996г.
10. Волкова К.А. и др. Предприятия: стратегия, структура положения об отделах и службах, должностные инструкции. М:Норма, 1997.
11. 3ейнельгабдин А.Б. Финансовая система: Экономическое содержание и механизм использования. - Алматы: Қаржы-қаражат, 1995.
12. Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу: Оқу құралы - Алматы: Қазақ Университеті, 2003ж.
13. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқу құралы- Алматы, 2003ж.
14. Ильясов К.К., Идрисова Э.К. налоги развитых зарубежных государств
15. Алматы: Қаржы-қаражат, 1997.
16. Интыкбаева   С.Ж.   Финансовые   индикаторы   әкономического   роста.
17. Материалы международной научно-практической конференций. Сб. научных трудов - Алматы: Экономика, 1999.
18. Карагусова Г. Экономическая сущность налогов - Алматы, Қаржы-қаражат, 1994.
19. Уатхан Мизамбек. Нарық жағдайында агробизнестің дамуының ғылыми теориялық негізі. Автореферат. Алматы 2004ж.
20. Еркебалаева Венера Зейнуллақызы. Оңтүстік Қазақстан облысында. Шаруа (фермер) қожалықтарын дамытудың экономикалық проблемалары. Кандидаттық диссертация 20.«ҚР Республикасының Президентімен үкіметінің мемлекеттік актілер жинағы». Сонда: № 2003-1/26, 2005-1/85, 2007-1/122.
21. «Жаршы журналы». Сонда№ 2005-1/6, 2006-8/12, 2008-1/14.
22. «Егемен Қазақстан» газеті.2004-24 сәуір «Ауыл экономикасын көтеруге шақырамыз» 6223.0Қ0-да шаруа қожалықтарының дамуының кейбір мәселелері. Ғ. Успанова. «Әл-Фараби атындағы Қазақ үлттық университеті» Хабаршысы.