Ыбырай Алтынсарин шығармалары арқылы бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру

    Мектепте  жүргізілген сауалнама нәтижесі бастауыш сынып оқушыларының  адамдық  қасиеттерді қалыптастыратын тек  біршама мақал-мәтелдерді білетінін  көрсетті.

    Осыдан  барып, мынадай қорытынды шығаруға болады: бастауыш сынып мұғалімдерінің оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеуіне байланысты Ыбырай Алтынсарин шығармалары жүйелі оқытылмайды;

    Оқушылардың жас кезінен (отбасы, балабақша) Ыбырай Алтынсарин шығармаларына жете мән  бермей, қызықпағандықтан, оқушылардың Ыбырай Алтынсарин шығармаларына деген қызығушылықтары төмен; мұғалімдердің Ыбырай Алтынсарин шығармаларын саралауда жас және дербес ерекшеліктері ескерілмейді; бұл саладан мұғалімдерге, оқушыларға арналған арнайы танымдық және әдістемелік құралдың жоқтығы деп ойлаймыз.

    Анықтау экспериментінің нәтижесін 1-кестеде  көрсетеміз. 

    1-кесте.  Анықтау экспериментінің нәтижесі 

    Бұл анықтау экспериментінің нәтижесін 1 – суретте көрсетеміз:

    Эксперименттің  екінші кезеңінде бастауыш сынып оқушыларын Ыбырай Алтынсарин шығармалары арқылы адамгершілікке тәрбиелеу мақсатында оқу-тәрбие үрдісінде Ыбырай Алтынсарин шығармаларын пайдаланудың жолдары қарастырылды. Ыбырай Алтынсарин шығармалары арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеудің тиімді әдіс-тәілдері қарастырылды.

• Ана тілі сабақтарында Ыбырай Алтынсарин шығармаларын пайдаланудың әдістемесі құрылды.

    Эксперименттің  үшінші кезеңінде ұсынылған әдістеменің  тиімділігін анықтау үшін сауалнамалар тест жүргізіліп, сұрақ-жауап, әңгімелесулер жүргіздік. Тексерулер қорытындысы бастауыш сынып оқушыларының адамгершілік қасиеттері анағұрлым кеңейгені, олардың Ыбырай Алтынсарин шығармалары туралы білімдерінің, түсініктерінің әлде қайда дамығандығын байқатты. Бақылау экспериментінің көрсеткішін кестеден көрсетеміз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    2-кесте.  Бақылау экспериментінің нәтижесі 

    Бұл бақылау экспериментінің нәтижесін 2 – суретте көрсетеміз:

    Егер  тәжірибелік экспериментке дейін  эксперименттік топтардың жоғары білім  деңгейін тек 19% оқушы көрсетсе, тәжірибелік эксперименттен кейін аталмыш деңгей көрсеткіші 40%-ға дейін көтерілді. Орта білім деңгейіндегі оқушылар 24 %  дан  39%-ға  дейін  жоғарлады.  Ал  төменгі  білім  деңгейі  57% -дан  21-%ға  дейін  төмендеді.  Бақылау топтарында  айтарлықтай  өзгерістер байқалмады. 

    Бастауыш  сынып  оқушыларын адамгершілікке  тәрбиелеуде  ана  тілі пәндерінің  алатын  орны  ерекше. Оқушыларды  Ыбырай Алтынсарин шығармалары арқылы адамгершілікке баулу мүмкіндіктері  бойынша қалыптастыру экспериментін жүргізген мектептегі  ана тілі сабағында оқушылардың айтылғанды қалай қабыл алғаны, қандай әсер қалдырғанын  байқадық. Адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі бағыттары  мынадай  басты  мәселелерді жүзеге  асырылуы  тиіс. Олар: адамгершілік  тәрбиесіне байланысты  озат  тәжірибедегі мүмкіндіктерді толық пайдаланып, оқушының жеке тұлғасына ықпал етудің жүйесін жасау, бастауыш сыныптарда негізгі пәндерді оқытуда және тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастыруға тірек болатындай сипатта, яғни сабақтастыра жүргізуге баса назар аудару, адамгершілікке тәрбиелеуде туған елін, жерін, Отанын сүюге баулуда жергілікті жердің батырлары мен елім деген ерлердің ерлік, батырлық  істеріне үлгі ету арқылы ұлттық намысын оятатын жұмыстарды ұйымдастыру.

  2.3. Зерттеу мәліметтерінің  сандық және сапалық өңделуі

  1. Л.Г. Почебуттың "Мәдени құндылық  бағдар" атты әдістемесінің негізіне  мәдениеттің үш типі жайлы  көрініс енгізілген .

1. тип дәстүрлі мәдениет (ДМ)
2. тип қазіргі заман мәдениеті (ҚЗМ)
3. тип динамикалық дамып жатқан мәдениет (ДДМ)

1-кесте Моноэтностық және полиэтностық топтағы қазақ студенттерінің мәдени құндылық бағдарларының салыстырмалы көрсеткіштер 

   Сонымен, біз эксперименттің нәтижесінде  моно және полиэтностық ортадағы мәдени құндылық бағдардың ерекшелігінің  нәтижесін көрсеттік. Алынған мәліметтерден  мынадай қорытындылар шығып отыр. Дәстүрлі мәдениетке қазақ ұлты 75 % балл берсе, ал полиэтностық ортадағы топтар 55 % балл берген.

   Қазіргі заманның тез ағымы өмір салты мен дәстүрлерді де өзгеріске ұшыратуда. Аса көрнекті көрінбегенімен соңғы жылдары қазақ қауымының арасында шетел мәдениетіне еліктеу жүріп жатыр. Шыққан нәтижелерде осы әсердің полиэтностық топтарға емес, керісінше қазақ халқына әсер бар екендігін көріп отырмыз. Келесі типтің нәтижесіне тоқталып болсақ жоғарыда айтылып кеткен ойымызға дәлел табамыз, өйткені пайыздық жағынан "Қазіргі заман мәдениеті" қазақтар арасында үлкен орынды алып отыр, ал полиэтностық топ өкілдеріне керісінше төмен. Мұндай динамиканы басқа жағынан түсіндіруге болады. Сандық құрамы аз халықтар өз этносының ерекшелігін сақтау мақсатымен көбінесе өзіндік салт-дәстүр мәдениетке жақын жүреді Сондықтан да Қазақстандағы полиэтностық топ өкілдерінің көрсеткіші осындай нәтижелер көрсетіп отыр . Соңғы типтің көрсеткіштерінің айырмасы аса көрнекті емес, яғни динамикалық дамып жатқан мәдениет әсері әлі толық біздің елімізге толық ене қойған жоқ. Оның әсері болашақ уақыттарда сезілуі мүмкін. Өйткені бұл тип шетел халқының өмір салтына жақын келеді.

   Біздің  мемлекетіміз ондай даму қарқынына  әлі жете қойған жоқ. Сондықтан оның белсенділігі де төмен. Осындай ауытқу кезеңдерінде тұлғаның өзіндік қатынасының деңгейі де жалпы этностық "Менге" әсері туралы сұрақ туындайды.

   Зерттеу нәтижелерінің көрнекілігін қамтамасыз ету мақсатында алынған мәліметтерді "Мәдениет типтері" гистограммасына  орналастырамыз.

    Зерттеудің  келесі кезеңінде топтағы нормалық қалауларды анықтау үшін О.И.Комиссарованың "Топтағы нормалық қалауларды өлшеу" атты әдістемесін алдық. Берілген тест индивидтің әртүрлі нормалардың қалауын зерттеуге арналған. Тест нормативті қалаулардың екі түрін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Бөлінген нормативті қалаулардың негізінде топтағы индивидтерде нормативті үміттердің екі типі қалыптасады және олар қабылдаудың субъектісіне беріледі. Комуникативті және функционалды. Нормативті үміттерді білу зерттеушіге басқаны қабылдаудағы пайда болатын қателіктерді түсіндіруге және топтағы мінез-құлықтың әлеуметтік реттеу процесін адекватты сипаттауға мүмкіндік береді.

    Кесте 2 Моно және полиэтностық топтағы бастауыш сынып оқушыларының нормативті қалауларының салыстырмалы көрсеткіштері. 

   Кестеде екі топ өкілдерінің нормативті қалауларының көрсеткіштері берілген.Ең алдымен іскерлі қалаулар сферасын алып қарайтын болсақ қазақ ұлтының пайыздық саны көп яғни ол бізді мынадай қорытындыға әкеліп отыр. Жаңа мемлекет ерекше заман талаптарын қойған кезде адамдардың қалаулары өзгеріске ұшырайды. Өзіміз байқап отырғандай тілімізбен бірге қазіргі кезде мәденетіміз, дініміз маңызды орын алып жатыр. Осы процестер қазақ ұлтының жалпы іскерлігін де арттырып оларды алдыға итермелеуде. Полиэтностың ортаның мүшелері қарқынды топтан қалмай келеді бірақ сандық көлемінің аздығына байланысты олардың пайыздық жағы төмен болып отыр. Ал екінші нормативті қалауда коммуникативті белсенділік полиэтностық ортада басым. Оның себебі ұлттық метелды ерекшеліктермен түсіндіріледі. 

3 кесте Моноэтностық және полиэтностық топтағы қазақ студенттерінің өзіндік қатынастарының салыстырмалы көрсеткіштері