Оқу
Жұмыс
КЕз келген ойын С:А.шмакованың
пікірінше келесілері мен ерекшеленеді;
Ойын бұл нәтижеге қарамай
адамның қиялын еркін дамытатын , іс-әрекеті
арқылы қанағаттандырады.
Ойын активті шығармашылық
процес
Ойын эмоционалдық күй жағдай
Ойынның құрамдас бөлігі
ретінде қатысады, тұрақтылықты
қажет етеді.
14 - лекция
Тақырыбы: Кіші мектеп психикалық
жас.
Жоспары.
Кіші мектеп жасындағы психикалық
қалыптасуы шарттарына жалпы
сипаттама.
Оқу іс-әрекетінің кіші мектеп
жасындағы психикалық қалыптасуы.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Негізгі:
Возрасная и педагогическая
психология Под.ред. А.В.Петровского
М; 1986г
Возрасная и педагогическая
психология Под.ред. М.В.Гамезо. М.В.Матюхинной,
Г.С.Михальнок М.1984г
Возрасная психология . Под.ред.
Л.Ф.Обуховой М.1971г
Люблинская А.А. Детский психология
М.1971г
Қосымша :
л.А.Першина “Возрасная психология”
м.2004г
Л.А.Головей, Е.Ф.Рыбалка “Практикум
по возрастной психологии” СПб,2002г
О.В.Ддарвиш. Возрасная психология,
М.2004г
Лекция
мәтіні.
Қазіргі
заманғы тәрбие жүйесінде бастауыш
мектеп шағы бала өмірінің
жеті жастан он бір-он екі жасқа
дейінгі кезеңді қамтиды. Бастауыш мектеп
жасындағы пайда болу экономикалық жағынан
дамыған елдерде жалпыға бірдей міндетті
толық емес және толық орта білім беру
жүйесінің шығуыммен байланысты. Баланың
психологиялық дамуындағы оның рөлі балабақшадан
бастап орта білім беру аяқталғанға дейін
балаларға қоғамдық тәрбие берудің тарихи
қалыптасқан жүйесіндегі бастауыш оқытудың
мақсаттары мен мазмұнының өзгеруіне
байланысты.
Жеті
жастан он жасқа дейінгі кезеңге
неғұрлым тән негізгі белгі
мынада: бұл жаста мектеп жасына дейінгі
бала мектеп оқушысына айналады. Бұл бала
өз бойында мектеп жасына дейінгі балалық
шақтың белгілерін оқушының ерекшеліктерімен
ұштастыратын өтпелі кезең. Бұл белгілер
оның мінез-құлқында, санасында күрделі,
ал кейде қайшылықты үйлесім түрінде түрінде
қатар жүреді. Кез-келген өтпелі күй сияқты
бұл шақ көзі ашылмаған даму мүмкіндіктеріне
бай, оларды дер кезінде байқап, қолдап
отыру маңызды.Адамның көптеген психикалық
қасиеттерінің негіздері тап осы бастауыш
мектеп жасында қалыптасады және әдетке
айналады.Сондықтан ғалымдардың назары
қазіргі бастауыш клас оқушыларын дамытудың
резервтерін анықтауға бағытталған. Бұл
резервтерді пайдалану балаларды одан
арғы оқу және еңбек қызметіне неғұрлым
табысты дайындауға мүмкіндік береді.
Бастауыш
сынып оқушыларының бұлшық еттері мен
сіңірлері жылдам қатаяды, олардың көлемі
ұлғаяды, жалпы бұлшық ет күші артады.Ірі
бұлшық еттер майдаларынан ертерек жетіледі.
Сондықтан да балалар салыстырмалы түрде
алғанда күшті де кең кұлашты қимылдар
жасауға көбірек қабілетті,алайда оларға
дәлдікті талап ететін ұқсас қимылдарды
орындау қиынрақ ссоғады. Саусақ сүйектерінің
қатаюы тоғыз-он бір, ал білек сүйектерінің
қатаюы он-он екі жасқа қарай аяқталады.
Егер осы жайды ескерсек, онда бастауыш
класс оқушысы неліктен әр кез жазбаша
тапсырмаларды үлкен күш жұмсап орындайтыны
түсінікті болды. Оның білегі тез талады
да, ол тез және тым ұзақ жаза алмайды.
Бастауыш сынып оқушыларына, әсіресе 1-2
сынып оқушыларына жазбаша тапсырмаларды
аса көп беруге болмайды.Балаларда көп
ұшырасатын графикалық жағынан нашар
орындалатын тапсырманы көріп алу тілегі
көпнесе нәтижені жақсартпайды. Бастауыш
сынып оқушыларының бұлшық еттері шап-шаң
өседі және ол қан мен жақсы қамтамасыз
етіледі, сондықтан салыстырмалы түрде
алғанда төзімді болады.
Баланың
психикалық дамуының әрбір кезеңі
оның іс-әрекетінің негізі, жетекші
түрі мен сипаталады. Мысалы, мектеп
жасына дейінгі балалық шақта
ойын іс-әрекеті жетекші болады.
Жеті жасар бала мектеп табалдырығынан
аттасымен-ақ оқушы болады. Оның
өмірінде ойын әлі маңызды орын алған
мен осы уақыттан бастап ол біртіндеп
басымдылық рөлін жоғалта бастайды. Бастауыш
сынып оқушыларының жетекші іс-әрекеті
оның мінез-құлық мотивтерін елеулі түрде
өзгертіп, оның танымдық және адамгершілік
күштерін дамытудың жаңа көздерін ашатын
оқу болады. Әсіресе мектеп өмірінің жаңа
жағдайларына алғаш енуін айқын аңғартады.
Балалардың көпшілігі бұған психологиялық
жағынан даярланған. Олар бұл жерде үймен
немесе балабақшамен салыстырғанда, әдеттен
тыс бірдеңелер кездестіруді күте отырып
мектепке қуана барады.
Бірінші сынып оқушылары
бастан кешетін қиыншылықтардың
негізгі түрлері. Көпнесе үш
типті қиыншылық жиі байқалады.Олардың
біріншісі жаңа мектеп режимі
ерекшелектеріне байланысты (дер
кезінде ояну және тұру керек,
сабақты жіберуге болмайды, барлық
сабақтарда тыныш отырну талап етіледі,
үй тапсырмаларын орындау қажет және т.б.).
Тиісті дағдылар болмаса, балада әдеттен
тыс шаршау оқу жұмысын бұзу режидік сәттерді
жіберіп қою пайда болады. Жеті жастағы
балалардың көпшілігі психологиялық-физиологиялық
жағынан қажетті дағдыларды қалыптастыруға
пайда болады.Тек қана мұғалім мен ата-анлар
бала өміріне қойылатын жаңа талаптарды
түсінікті де айқын жеткізу, олардың орындалуын
әрдайым тексеріп балалардың дара ерекшеліктерін
есепке ала отырып, мадақтау мен жазалау
шараларын қолданып отыруы қажет.
Баланың мектепке бару мен
оның отбасындағы жағдайы өзгереді.
Оның жаңа міндеттері пайда болады. Үлкендердің
қарым-қатынасын және олардың “мектеп
еңбектерінің” тілектерін дереу қанағаттандыруғы
дайын тұратындығын сезген кейбір балалар
өздерінің жағдайын өктем пайдаланып,
үйде өздері-оқушылар-басшы тұлға болатын
тәртіпті ораната бастайды. (Жалғасы жанарда.
Ал, бұл енді оқушының ерекше
өзімшілдігі пайда болуына әкеп
соғуы мүмкін. Сондықтан үй ішінде
бірінші класс оқушысына көңіл
бөлуді оған семьяның басқа
мүшелерінің де маңызы еш кем
емес мүдделері мен қамы-қарекеті
бар екенімен ұштастыру керек. Бал мен
санасып үй іштерінің жалпы ағымында өзінің
мектептегі қақтығыстарын шамадан көрсете
бермеуі керек.
Қиындықтардың үшінші типін
бірінші кластағы көптеген оқушылар
оқу жылының ортасына таман
сезіне бастайды. Алғашқы да олар
сабақ басталардан көп бұрын мектепке
қуана барды, кез келген жаттығуларға
ықыласпен кірісті, мұғалімнің берген
бағасына мақтанысты: олардың білімді
игеруге жалпы даярлықтары сезіліп отырады.
Бірақ 1ші сыныпта оқу процесі әдетте балалар
белгілі бір даяр білім мен анықтамадар
алып, оларды есте сақтап, қажетті жағдайларда
қолданатындай етіп жасалған. Әдетте,
бұл білімдерге деген қажеттілік қарастырылмаған.
әрине, мұндай жағдайлардабаланың ақыл-ой
ізденісінің өрісі тар, таным дербестігі
айтарлықтай шектеулі болады. Осыған ұқсас
сабақтарда оқу материалдарының өзіне
ықыласы нашар қалыптасады. Мектептің
сыртқы атрибуттарына үйрену дәрежесіне
қарай балада оқуға деген алғашқы құштарлық
өте бастайды да осының нәтижесінде селқостық
пен немқұрайдылыққа салынады. Мұғалімдер
кейде материалға қызықты элементтер
енгізе отырып оларды жеңуге тырысады.
Бірақ бұл әдіс аз ғана уақыт ықпал етеді.
Оқуға тоюды болдырмаудың
ең сенімді әдісі балалардыңсабақтарды
жеткілікті дәрежеде күрделі
оқу-танымдық тапсырмалар алуында,
тиісті ұғымдарды игеруді талап ететін
проблемалық ситуациялармен ұшырасуында
жатыр. Бұл шамамен былайша болады. Математика
курсында сандар ұғымының мәні зор. Ол
балаларға бірінші сыныпта беріледі. Олармен
танысу тәсілі мынадай. Балаларға бірнеше
затты көлемі немесе сан жағынан салыстыру
тапсырмасы беріледі, бірақ есептің шартында
мұны тура және тікелей орындауға болмайды.
Қалай істеу керек? Бірінші сынып оқушылары
бұған ұқсас есептерді шығарудың жалпы
тәсілін іздеуге мәжбүр болады. Бірқатар
азды-көпті сәтті әрекеттер жасап көрегн
соң, балалар мұғаліснің көмегімен мұндай
жағдайларды шешу, өлшеу, есептеу және
сан қажет екендігін анықтайды. Осылардың
көмегімен шамаларды жанама түрде салыстыруды
орындауға болады. Содан кейін балалар
өлшеуді және санауды үйренеді, сандар
ұғымының мазмұнын түсінеді. Осындай арнаулы
анықтаулар (тиісті ұғымдар қаншалықты
қажет және олардың шығу тегі қандай),
тәжірибе көрсетіп отырғандай, өмірлік
міндеттерді шешудің өзіндік математикалық
әдістеріне, осы оқу пәні сабақтарына
балалардың танымдық ынтасын қаклыптастыруға
көмектеседі.
Білім, іскерлік және дағды
ата-аналармен, құрбы-құрдастарымен
қарым-қатынаста, ойындар арасында,
кітаптар оқығанда және т.б
игереді. Еңбек тәжірибесінде
адам бай тәжірибе алады. Затында
оқу қызметінен игерудіңөзіндік
ерекшелігі неде? Бәрінен бұрын оның толық
жүзеге асу үшін жағдайлар тек қана мектепте
жасалынатынын есте ұстау керек, онда
балаларғы ғылым негіздерін оқытады, онда
олардың ғылыми дүние танымын қалыптастырады.
Оқу ісінің мазмұнынының өзгешеліктері
болады.Оның негізгі бөлімін ғылыми ұғымдар,
ғылыми заңдылықтар және соларға сүйенетін
практикалық міндеттердің шешудің жалпы
тәсілдерін құрайды. Қызметтің басқа түрлерін
игеру жанама тәсіл ретінде көрінеді.
15 – лекция
Тақырыбы: Оқу іс әрекетінің қалыптасуының
психологиялық заңдылықтары.
Жоспары.
Оқу мотивтерінің қалыптасуы.
Ақыл-ой әрекетінің сатылы
қалыптасу теориялары.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Негізгі:
Возрасная и педагогическая
психология Под.ред. А.В.Петровского
М; 1986г
Возрасная и педагогическая
психология Под.ред. М.В.Гамезо. М.В.Матюхинной,
Г.С.Михальнок М.1984г
Возрасная психология . Под.ред.
Л.Ф.Обуховой М.1971г
Люблинская А.А. Детский психология
М.1971г
Мухина В.С. Возрасная психология
М.1998г
Қосымша :
л.А.Першина “Возрасная психология”
м.2004г
Л.А.Головей, Е.Ф.Рыбалка “Практикум
по возрастной психологии” СПб,2002г
О.В.Ддарвиш. Возрасная психология,
М.2004г
Лекция мәтіні.
Оқу іс-әрекетінің белгілі бір құрылымы
болады. Оның құрамдас бөліктері мыналар
:Оқу ситуациялары, Оқу әрекеті, бақылау,
бағалау.
Оқу әрекетінің процесі бірқатар
жалпы заңдылықтарға бағынады. Алдымен
оқушы балаларды оқу ситуацияларына
жүйелі түрді тартып, балалармен
бірлесіпоқу әрекетін, тексерумен
бағалау әрекетін тауып, көрсетіп
отыру керек. Оқушыларда өзкезегінде оқу
ситуайияларының мәнін түсінуі және барлық
мәлімет ерді дәйекті түрде орындап отыруы
тиіс. Заңдылықтардың маңызы мынада :Бастауыш
сыныпта оқыту процесінің алғашында балаларды
оқу іс әрекетінің басты бөліктерімен
кең түрде таныстыру негізінде құралады
және балалар оларды белсенді түрде іске
ауыстырады. 1-2 сыныптағы оқу ситуацияларында
балалар мұғалімнің тікелей сырттай нұсқауларының
негізінде әрекеттенеді. Бірақ 2 сыныптан
соңы мен 3 сыныпта оқу іс әрекетінің кейбір
бөліктерін балалар өзіндік жолдармен
орындайтыны аңғарыла бастайды.
Оқу ситуацияларында балалар
жұмыстың түрлі типтерін іс
әрекетінде құралады. Олардың арасында
оқу әрекеттері ерекше орын
алады. Сол арқылы оқушылар
міндеттерді шешудің жалпы әрекетінің
үлгілерін және оларды қолдану шарттарын
анықтауға жалпы тәсілдерді жалпы жаңғыртып,
игереді. Бұл әрекеттер пәндік те, ақыл-ой
шеберлігінде орындалады. Кейбір оқу іс
әрекетіне кез-келген оқу материалдарын
игеру, екіншілеріне берілген оқу материалдарының
көлемінде жұмыс істеу, үшіншілеріне жекелеген
кейбір үлгілерді қайта жаңғырту тән.
Сан ұғымдарын игеруде бала
оқу әрекетерінің бірқатар, ал
олардың ішінде мыналарды:заттық
әрекетті, ауызша әрекетті, ақыл-ой
әрекетін. Сабақ беру процесінде
мұғалім де жеке де оқу
әрекетерінің бәрінің жиынтығын білуі
қажет, оларды орындауда белгілі бір ұғымды
немесе есепті шешу жолдарын, оқу тараудың
белгілі бірін толық меңгереді. Бастауыш
сынып оқушыларына талап етілетін оқу
әрекетінің жүйесін арнайы және қалыптастыру
қажет. Оларсыз материалды игеру оқу ісінің
шеберлігінен тыс өтеді, ал немқұрайлы
таза ауызша сипаттамаларын немесе есептерді
шешу жолдарын жаттау жолымен жүреді.
Оқу ситуацияларының ерекшеліктері.
Оқу ситуациялары бір қатар
ерекшеліктермен сипатталады. Біріншіден,
мұнда оқушылар ұғымдардың қасиеттерін
бөліп алудың немесе нақтылы-практикалық
міндеттердің кейбір кластарын шешудің
жалпы тәсілдерін игереді. (ұғымсдардың
қасиеттерін бөліп алу нақытыл міндеттерді
шешу жайлы ғана сөз болады). Екіншіден,
осы тәсілдердің бейнелерін қайта жасау
оқу жұмысының негізгі мақсаты ретінде
көрінеді. Нақтылы-практикалық міндеттердің
тікелей өмірлік мазмұны болады және олардың
шешімі соншалықты өмірлік мәнді нәтижелерге
жеткізеді. Мұндвай міндеттерге оқып жаздыратын
жазу (жазу орфографиялық жағынан дұрыс
болуын талап тетеді), математикалық тексттік
есептерге жауап іздеу (өндірістің қандайда
бір ситуацияларына сай келетін қажетті
есептеулер), қағаздан ұсақ-түйек жасау
(елка ойыншықтары үшін қорапша керек)
т.б. жатады. Осы сияқты әр алуан міндеттерді
қайсыбір саланың (грамматикалық, математикалық,
практикалық) әрбір жекелеген міндетін
орындаудың ұзақ тәжірибесін жинақтау
жолымен шешіп үйренуге болады. Оның үстіне
біртіндеп мұндай міндеттер жағдайында
бағдар алу тәсілдері туралы түсінік жинақтала
бастайды. Алайда ішкі ситуацияларында
нақтылы-практикалық міндеттерді шеше
білу басқаша игеріледі. Мұғалім алдымен
бастауыш сынып оқушысын сол сыныптағы
барлық нақтылы-практикалық міндеттерді
шешудің ортақ тәсілін іздеу қажет болатын
жағдаймен бетпе бет қояды. Одан кейін
мұғалімнің басшылығымен балалар бұл
әдісті тауып, қалыптастырады. Оның жекелеген
операцияларын қайта жасау және осы әдісті
қолдану жөніндегі шарттар жүйесін игеру
– оқушылар жұмысының келесі кезеңі. Соңынан
тиісті нақтылы-практилық міндеттерге
кездесе отырып, оларды шешудің игерілген
жалпы әдісін бірден қолданып, оқу ситуациясы
жағдайына алдын ала қалыптасқан іскерлікті
байқайды.
16 - лекция.
Тақырыбы: Жас өспірімдік психикалық
жас.
Жоспары.
Отандық және шетел психологиясындағы
жас өспірімділік “дағдарыс” мәселелері.
Жас өспірімдік кезеңге өтудің
психологиялық алғы шарттары.