Зооноздар каз

   Тер1 лейшманиозын жштелу классификациясы:

   1.                  Б1ршшшк лейшманиома:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ' -

   а.                 төмпешис кезенд;

   б.                жара кезенд;

   в.                 тыртықгану кезещ.

   2.                 Екшпплис лейшманиоз:

   3.                 Диффузды инфильтрациялы лейшманиома;                                                                                                                                                                                                                                                                                                       .

   4.                  Тер1 туберкулоид лейшманиозы.

   Қоздырушының  терЬге гарген жершде келем1 2-3 мм, үст1 тег1с к,ызғылт папула шығады, бұл  б1ршшшж лейшманиома. Ол тез үлкейш, фурункул сияқгы болып айналасында жайылады, б1рақ луырмайды. 1-2 апта өткен соң оның ортасында некроз басталып, колеш 10-15 см, кейде одан да үлкен жараға айналады. Жараның М1СТ1 жырымдалған тепе емес, серозды 1рщ1 көп, жш кдншымақ болшетш, сипап басканда ауыратын болады.

   Б1ршш1 лейшманиоманың айналасында көп  жағдайда уақ Г>||шеше түйшипктер шығып, бөр1 лейшманиомаға айналып, б1р1мен  Г)1р1 қосьшып жараның көлемш ұлғайтьш Ж1беред1. Лейшманио-малардьщ саны 10-15, кейде 100 ден көп болып шыкканы белгш. Лсйшманиомалар дененщ кшм жаппаған, ашық жерлерге (бет, қол, мяқкд) орналасады. Жаралар 2-4, кейде 5-6 аи өткен соң ғана тыртыктанып жазылады. Ауырмайтын түйшшектенген лимфангиттер, лимфадениттер пайда болып, жараға айналып, тыртыктанып 61тед1. Жасөсшр1мдер мен балаларда туберкулоид тер1 лейшманиозы жыл бойы жазылмайды, өршш жаналары қосьшып, үлкейш, тыртыктанады.

   Диффузды  инфильтрацияланған лейшманиома әредһс қарт адамдарда да кездеседь Жараға айналмай терзхе тарап, оны 1с1нд1рш калындатады. 1вшу ^ртшдеп тарап, тыртық бермейд1, дақ к;шуы мүмкш.

   ЛИСТЕРИОЗ

   Син.: невреллез, нөрестелердщ гранулематозы, Тшр озсп! ауруы. Листериоз (1л$1егю$18) - мононуклеарлы фагоциттер жуйсс1Н1ң  бүзылуымен жөне әртүрМ көршкпен өтетш, оның шпнде аңгтнпдгл - септикальщ, нервтпе түрлер1 жи1 болуымен сипатталатын зооношы инфекция.

   пуруы жыл бойы кездеседх. Кюшер кебшесе, бгрен-саран, кейде 'гоигап ауырады. Науқастардың непзй контингент! - ауыл түрп.шдары; мал бақташылары, ветеринарлар. Ерекше кауып тугьпатын топ - жүкп өйелдер, өйткен! олардың листерияларға карсы күрес1 темен. Листериоз Европаның барлық елдершде жөне Стека континенттердщ кеп елдершде кездеседх.

   11атологиялықдамуы  мен анатомиясы. Листериялар организмге  ас к,орыту жолы, тынысалу ағзадары, кеңырисгщ, (клегей қабықша), ко ММН клегей қабықшалары, жараққаттранған тер1 арқьшы енед! Дспсгс ирген листериялар лимфа және қан жолдарымен таралады. Лимфа бездер1 шошиды, бграқ, олар 1ршдемейд1. Олардың шла оргапдарда диссеминациялануы (ОМЖ, бездер, бауыр, бүйрек без1, кок бауыр т.б.) сол ағзадарда листерияның кебеюше өкеледд.

   Лурудың ауыр жүру1 листериозды сепсистщ дамуымен Оайлапысты. Сепсисте бауыр жөне көк  бауыр келем1 үлкейед1; оларда ретикулярлық, моноцитарлық клеткалардан, ядролы дсгрнтген  жөне өзгерген полиморфты ядролы лейкоциттерден күралған кептеген ақ-сұр жөне сарғыш түст1 некроз түшншһстер! ксчдссед!. Осы түЙ1ршпсгердщ (листериома) ортасыңца қоздырғыш-1Мр жиынтығы болады. Осыған ұқсас өзгер1стер лимфа бездершде, окнеде, бүйрек бездер!нде, нерв жүйесшде де болады. Нерв жүйсс]нде листериоманың пайда болуы менингиттщ, менингоэнце-филиттщ, энцефалиттщ клиникалық көрш1стерш беред1. Листерио-малар япру1 мүмкш, кейде абсцеске де айналады. Жүкт1 әйелдерде айтылғандардан баска плацентада (гранулема) түшршжтер пайда Полады, осы түшршжтерден қоздырғыштар қүрсақтағы бала организмше түсед1. Үрықка (плод) ауру жүғуы көбше жүктшктщ 4 5 айынан, кейде одан кейш басталады.

   Луырып  жазьшғанда канның сары суында ]§,Ы, 1§О класына жататын листерияларға  қарсы антителалар шығады. Б1рақ, паукдстын сауығуына клеткалық иммунитеттщ маңызы зор.

   Клипикалық  көрш1С1. Инкубацияльгқ мерз1м кезең 3-45 күнге дейш со и>1луы мүмқш. Листериоз  непзп торт клиникалық түрге бөлшед!:

   1.                   Нерв жүйесгнщ қабьшуы;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  .:

   2.               Ангинозды - септикалық;

   3.                Үрық (құрсақтағы бала) пен жас  нәрестелерге болатын

   септико-гранулематоздық  түр1;

   4.                   Көзбен бездщ қабынуы.

   5.                                 Көбшесе өзара араласқан түрлер1 кездесед1. Листериоз жсдел, жеделдеу, созылмалы жөне аборивтж больш  өтетш түрлерге Гкминед!. Сонымен   катар ауырмай тек үзақ листериялар  сақтаушы Полти жағдайда белгМ.   Листериоздьщ барлық түрлер1   рецидив Осру|де мүмкш.

   Листериоздьщ  ең ЖИ1 кездесетш1 - ангинозды-септикалық түр1. Олар: а. қан формуласын өзгермейтш баспаньщ жеңш қатаралды жчпс фоликулаларлы  түршде етед1; б. жарасы кабыршактанған ангина болып, қанда моноцитарлы және мононуклеарлы реакция-

   105

   та

   ть

   К'

   41

   д

   /

   Л

   >:

   I

   У

   Халфес 1911 жылы микроорганизмнщ жаңа түрш ашыл, оны кейш листерия деп атаған. Э. Марри 1924-1926 жылдары қояндар мен  тендз доңыздарьшан септикалық аурулардың қоздырғышын тауып, оның непзп қасиеттерщ зерттедд. Ауру жануарлардың қанында 30-50 % моноцитоз болу&на «байланысты авторлар қоздырғышты Вас*епшп топосуто§епёз деп атаған. Дж. Пири Африкада 1927-жылы осы қоздырғышты кемхрупалерден, ал А.Нифельдт 1929-жылы моноцитозбен жүретш баспасы бар адам-дардан тапқан. Инфекцияны зерттеуде тағы б1р кезещ жас нәрестелер мен жас босанған аналарда осы қоздырғыштан пайда болатын ауруды сипаттау бодды (Берн К. 1935). Ауруды 1940-жылы листериоз деп атау үйғарылды.

   Листериоздың  қоздырғышы - Ыз1епа топосу1о§епе5, СогшеЬас1е-пасеае тұқымдасьша жатады. Жас өсщдшершщ көлем! 0,5-2 х 0,3-0,5 мкм, граммен боялатын таяқша, жгутиктер1 бар. Ол көдомп нейтральды немесе әлиз сштшк ортада жақсы өсед!. Листериялар жгутикт! Н- және денелж О-антигендер1 бар микробтар, өлгенде эндотоксинд1 белед!. Листериялардың 7 серовары бар, олардың барлығы ТМД елдер1нде кездесед!. Листериялар төменп температураны, қатуды, яғни мүздалуды, кебуд! жақсы көтеред!, қайнағанда 3-5 мин. шшзде өлед1. Листериялар қида, суда, сабанда, астық шг1нде, өаресе төменп температурада бхрнеше жыл бойына сақталады. Сутте жөне етте 4-6 град, яғни тамақтардың мұздатқышта сақталуында ете тез көбейед!. Оларға күнделисп жұмыста қолданьшатын кәд1мп дезинфекциялық заттар өлпре эсер етед1.

   Эпидемиологиясы. Листериоз табиғи ошақты ауру. Оның резервуары түрл1 кем1руш1лер (тышқандарда, су тышқаны, саршұнақ, тышқаншықтар, қояндар т.б.). Листериялар түлкщен, жейран, жабайы шошқадан, құрлардан бөлшш алынған. Жабайы жануарлардың көбшде листериоз жеңш түрде өтед!, ауруды жүқтыратын жануарлар қоздырғьппты сыртқы ортаға таратады. Кейб^р эктопаразиттердщ листериоздың табиғи ошағын сақтап қалуға қатысуы мүмкш, бұл жөншде листериялардың гамазды жөне иксодты кенелерден, бүргелерден, биттерден (кемхргшгтерден үстшен алынған) табылғаны куә болады. Листериозбен үй жануарлары да (қой, егша, шошқа, 1р! мал, жылқы, ит, мысьеқ, тауық, қаз, үйрек) ауырады. Коп жағдайда жас төл ауырып сепсистен өлед1. Ауру адамға үй жануарларынан алиментарлық жолмен жүғады. Ол жақсы тспеген, не ший сүт жөне ет тамақтарын пайдаланудан болады. Кем^рпштермен ластанған су және тағамдар да эпидел^иологиялық қауш туғызады. Ауырған жануарларды күткенде, ет шапқанда және терш өңдеу де ауру жүғуы мүмкш. Кене және басқа да қан сорушылар арқылы жұғу (яғни, трансмиссивп жол) әредис кездеседо. листериоздьщ аэрогенд1 жолмен жүғуы да мүмкш; мысалы ауру мал тұрған жерде қорада инфекциясы бар шаңмен дем алғаңда. Адамнан адамға жүғуы әз1рге белпаз. Ал, ауырған жүкт! әйелден шгтеп балаға жұғуы (тжедей) белгш.   Адамдардьщ

   104

   түршдепдей 7-10 күндей, одан кейш 7 күн бойына сульфани-памидты  дәршерд1 тағайындалады. Созылмалы  листериоздың орпйген жағдайында емдеу  жедел түршдегшдей жүрпзшед!.

   11рофилактикасы.  Листериозға қарсы арнаулы непзделген  алдын аи у өд1стер1 өз1рге жасалмаған. Қазхрп кезде бұған мал шируашылығыңца етизшетш санитарлық - ветеринарлық шаралар тна жатады.

   Лймақгарында  кем1ргш1терд1 (тышқан мен егеуқүйрықты) жөне к;ш1ыған мысық пен иттерд! жоюға  непзделген шаралар үнем1 жүрпзшеда. Листериоз ауруы болатын жерлерде сүтп 70 град, дейш қьпдырып, ысытып немесе оны 10 мин. қайнатып пайдаланған жен.

   Листериоздың  табиги ошақгарьшда қем1ргшггермен жүрпзш жопе листериялардың тасымаддаушысы болатьш қан сорушы жопдистердщ  шағуьшан сақтануға көңщ бөлу керек. Акушерлж лпммнезшде өзгер1стер1 болған жукп өйелдерд1 листериозға гскссру керек.

   ГЕМОРРАГИЯЛЫҚ ҚЫЗБАЛАР

   Геморрагиялық қызбалар (ГеЬпз һаетогга§1са) - жүғу мсханизмдер1 өртүрл1, дене қызуы көнет  көтершетш, интоксика-цпяиың дамуымен, жалпы капилляротоксикозбен, геморрагиялық  симптоммен сипатталатын жедел вирусты зооноз аурулары.

   1<^131рп  уақытта адамдар ауыратын 13 геморрагиялық  қызбалар Оелгш, олардьщ көб1  тропикалық аймақтар үшш эндемиялық  нурулар болып есептелед1. Бұрынғы  КСРО-да Конго-Қырым, ()мбы бүйрек  синдромды геморрагиялық қызбалары қездесед1.

   I'еморрагиялық қызбалардың қоздырушьглары арбовирустар (тоговирус жене буньявирус туыстасы), ареновирустар жөне (|)мловирустар экологиялық тобына юредД. Геморрагиялық қызбалар

   табиғи-ошақты инфекциялар: Қоздырушылардың непзп  речервуары болатын жануарлар-приматтар, кем1рудплер, 1р1 жөне үспқ қара малдар, кенелер жөне т.б. Бүлардың организмшде жү|1ст1н латент инфекция вирустардың үзақ сақталуын, яғни чизоотикалық ошақтарда қоршаған ортаньщ көп ластануын 1<;1мтамасыз өтедь Кейб1р жағдайда инфекцияның антропонозды түр1 Полуы мүмкш.

   Геморрагиялық қызбалардың жүғу механизмдер1 әртүрл1: арбовирус геморрагиялық қызбалары - трансмиссивт1; аэрогенд1, алиментарлы, ал, - ареновирусты геморрагиялық қызбалар қонтақт жольщен, кейб1р геморрагиялық  қызбалардьщ қоздырушылардың парентераддыжолмен бершу1 мүмкш. Дцамдардың геморрагиялық к,ызбалармен ауыруға беЙ1мдшг1 жоғары. Ауру тез жүғатын КЯУ1ПТ1 топтарға мамандығына байланысты жануарлармен немесе жабайы табиғат объектер1мен (ағаш кесушшер, геологтар, иуылшаруашылық, вивари жүмыешьшары жөне т.б.) қатысы барлар жагады. Аурудьщ ауыр түр! инфекция   ошағыңда   б1ршпп   рет

   109

   риг

   та  ть. к<

   4( ж д

   лимфоцит 34-38% - ке дейш көбейед! Дене қызуы әрұашан  жоғары. Ауру 1-3 айға созылады. Листериоздың созылмалы түршде клиникалык сипаттары көбшесе шамалы бшнед! Ауру өрцпгшде дене ыстығы аз уақытта көтершп, қатаралды көршютерхмен жалғасады, кейде ауру созылмалы лилонефрит түрщде өтед!, шамалы диспептикалық бузылулар жш байқалады. Тура осьщдай түрде листериоз жуки әйелдерде де болады.