Зооноздар каз

   Түшлудщ үстамасы кезшде ауру есшен танып, дыбыс жэне көру галлюцинациялары елестейд!.

   Түйигу  басылған соң ауру тыныщтанады, ес1 юрш, ол өзш1ң қиналғаның айтады.

   Б1р-екд  күн өткен соң сшекей ағуы (сиалорея) көбейш азаптанады; ауру сшекейш жүтпайды, үнем! түирш отырады, немесе аузынан иегш бьшғап ағады. Ауруды жел1м сияқты жабысқақ суық тер басып, аяқ-қолы суыйды.

   Дене  қызуы жоғары. Тахикардия, тыныс  алу жэне жүрек-қан жүйесшщ өзгер1стер1 күшейед1.

   Қозу 2-3 күнге, сирек жағдайда 6 күнге созьшады. Егерде ауру түшлудщ үстамасы кезщде жүрек не тыныс тоқтауынан өлмесе, күтыру ақырғы сатысына көшед1. Бүл сатысы аурудың өлгеншше, 1-3 күнге созылады. Паралич кезең1 психиялық тыныштанумен сипатталады. Қүрысу, түйшу үстамасы тепе басылып, ауру жазылам деп үмггтенедд ("Үйрел1" тыныштық - дейдо).

   Солғындақ, апатия, саливация өрши беред1: аяқ-қолдың жэне мидың нервтершщ салдығы  пайда болады. Саддық жоғарылап өршитш Лаңдри туркмен жүред!. Жамбас органдарының жүмысы

   49

   хайуандардың  пстегеншде,  немесе  терцин; жаракаттанған  жерше сшекейш жаққанда адамға, сол сияқты басқа хайуандарга да жұғады.

   Ауырған адамнан басқа йоте ауру жүқпайды. Ауру жүққан дардың бәр1 ауырады. Құтырумен  ауыру көбшесе жазды күш, ауылдық  жерлерде жөне оның ндшде балалардың ауруы жш кездесед!. Құтыру жер жүзшде кездесетш ауру.

   Патогенез жөне патологиялық анатомия. Вирустың йретш жер1 жарақаттанған тер1 мен  шырыш қабат. Вирус периневральдық кещспкпен өрлеп орталық нерв жүйесше жетед! де, сопақша мидың, гипокамптың, ми астындағы түйшдердщ  және бел жүлынының нейрондарына бекш, көбейеда. Осының нөтижесшде рефлекторлық қозу күшешп, кейшен салға (паралич) айналады.

   Кезбе, тшжүтқыншақ жөне тшасты нервтершщ  зақымдануынан дем алу жөне жүтыну бұлшықеттер1 қүрысады. Симпатикалық нерв жүйесшщ тшркенушен сшекей мен тер  шығуы көбейед1. Жүрек пен қан айналасының жүмысы да бүзьшады.

   Жоғарғы нерв жүйесшен вирус өртүрл1 органдарға тарайды: сшекей бүйрек үст! бездерше, бүйректерге, өкпеге, бауырға, бүлшықеттерге, терке, жүрекке түсед1. Вирус сшекеймен  айналаға тарап, аурудың өр1 кдрай тарауына жағдай туады. Қүтырудан өлген адамдардың миы, ми қабығының кдбынғаны аныкталады және қабынулар сшекей жөне бүйрек бездерщде де болады. Миокардтың дистрофиясы, шырыш жөне с1р1 кабықтарға қан қүйылып, өкпеге қан толып кетедд.

   Гистологиялық зерттеуде ошақты энцефалиттщ белплер1 жөне қүтырудың түй1ндер1, әс1ресе 4-ми қарыншасының түбгнде апықталады. Қүтырудың түйшдерк нейроглияның пролиферациясы және гранулемалар. Гипокамптың Зоммер секторының, мишықтың Пуркинье клеткаларыңда, цитоплазмада Бабеш-Негри денеш1ктер1 табылып, диагнозды аныктайды.

   Клиникалық  көр1Н1стер. Қүтыру-өрши беретш нейровирустық  ауру. Ауру сатьшап өзгерш отырады: олар - инкубациялық мерзхм, бастапқы кез  немесе продром (депрессия), аурудың  қызуы (немесе қозу) жөне терминалдық (паралич) мерз1мдер1.

   Инкубациялық  мерз1м 10-нан 90 күнге дейш, сирек жағдайда 1 жылдан артық уақытқа созьшады. Мүндай болу әртүрл1 жағдайларға байланысты: қай жерд1 пстегешне (бас пен қолды  кдуып пстесе -инкубациялық мерзгм қысқа, егер де аякты пстесе үзақ); аурудың жасына байланысты (балаларда-инкубациялық мерз1М қысқа, ересектерде үзақ). Сонымен б1рге хайуанның тктегеш, мақроорга-низмньщ реактивтж хал-күй1, жараның тереңдш, жараға сщген вирустардың саны да инкубациялық мерз1мд1 өзгертед1.

   Продромальдық (период) мерзхм 1-3 күндей ғана. Аурудың б1рщши белгшер1 лстеген жерден бшшедк тыртық қайтадан 1сш, қызарады, қышиды, оның маңайында нервтер ауырады. Аурудың көңш-күш төмендеп, басы ауырады, шп бүзьшады, тамаққа зауьЕғы шаппайды, дыбыс пен жарыққа ттркену! күшейед!, дене ыстығы

   48 
 

     №8, 2006ж.

   I Л й Листериоз, иерсиниоз және тағы баска зоонозды I /1 Ц жүқпалар көп түрл! клиникалық симпомдармен |1|П сипатталады. Сондықтан арнайы сипаттагы тән белплер! * ' ' болмагандықтан зоонозды жұқпалардьи клиникалық нақтамасын қою өте қиынга түсед| й | Й/* Қорытынды нақтаманы зертханалық зерттеуден 1 Ыцгп кей1н қоюға болады. Б1рақ та барлық жерде /111 У* * зертханалық нақтама ретше қойылмағандықтан шЛ щ * " оларды анықтау өте қиынға согып отыр. ■ '                                                                                                                                  Мүндай науқастар басқа нақтамалармен өте үзақ

   уақыт әртүрл! маман-дәр!герлерде емделедк Лептоспирозды  және токсоплазмозды анықтәу және оларды лркеу жағдайы бүдан да қиын. Осы жүқпалардың барлық жерде таралуын ргк-рпш лл1 лр бплга олапга мән бео!лмей келед!. Сондықтан

   Ғ.Ғ.ҚҰТТЫҚОЖАНОВА,  профессор Х.Н.НҰРЖАНОВ,  профессор  Қ.ШИХИЕВА, Аәр/гер

   Зоонозды  жүқпаларды б|р-ек! ауыз сөзбен сипаттау, әрине, мүмкш емес. Өйткеш эр аймақтың өз1н!ң аса маңызды болып табылатын мәселелер! болады. Сол сияқты Қазақстан республикасы мен бүмл аймақта, сондай-ақ жарым-жартылай әлемдк көлемде ең жш қездесеш немесе басқа белплерше байланысты қиын мәселе туындататын да аурулар жоқ емес, Осындай зоонозды инфешиялдарға листерирз, и_ерсиниоз, псевдотуберкулез, лептоспироз, токсоплазмоз, сарып және тағы басқалары жатады. Келешекте қалай болатыны белг!аз, бұл жүқпалар зооноздар, жануарлардан адамға жүгатынын айтпағанда, қаз[рд!ң өз!нде адамнан адамға жыныстық қатынас арқылы, қарым-қатынас арқылы және қүрсақ 1шшк жолдар арқылы жүғатыны анықталып отыр.

   Бүл жүқпалардың маңыздылығы таралу жи1л1г1 мен нақтамалаудың қиындығында, созылмалы түрше ауысуының жшлеушде, емге оңай бер1лмеу1нде және диспансерл!к бақылаудың дүрыс орынга қойылмауында.

   Зоонозды  жұқпалардың көбею1не карамастан, сарыптан басқа зооноздар жөншде ресми  Т1ркеу жүрпз1лмеген. Жоғарыда атап кеткен жүқпалардыН жи1л!п жөншде Алматы қаласының балалар клиникалық жуқпалы  аурулар ауруханасының санақ мәл1меттерЫен бтуге болады.

   Соңғы 5 жылда зоонозды жүқпалармен ауруханада ем алған науқастарға таддау жүрг!з!лгенде, сарып ауруымен ауырған наука  ста рдың саны 3 есе, листериозга  шаллыққандардың саны 4 есе, иерсиниозбен ауырғандар саны 2 есе өсп.

   Листериоз ауруы қаз1р буш дүниежүзшде  гасыр дерт!не айналып отыр. Мысалы, соңғы жылдары АҚШ, Канада, Мексиқа, Ұлыбритания, Швейиарияда шдеттелген листериоздың тағам (балмуздақ, сары май, жумсақ сүзбелер) арқылы жүғуы кезшле осы жүқпаның \р'\ ошақтары мен жоғары өл1м қөрсеткш 33%-ға дейш лркелген.

   Тағамдық  жуғу жолынан листериоздың түжсу, аэрогенд!, траисмессивл, жыныстык, трансплаиентарлық  жүғу жолдары бар.

   Жоғарыда  атап қеткен жүқпалардың соңғы 10 жылда  қүрсақ 1Ш1Л1К жуғу жолымен кең  таралуы қаут тудырып отыр. Алматы қаласының патологоанатомдаарының мәл1меттер1не қарасақ, түс1қ тастау, өл1 туу 30% жағдайда жүкт! әйелдщ листериоз жүқпасына шалдығуынан болады.

   Сау адамдарға шартты-патогенд! қоздырғыш  бола тура, листерия және иерсиния непзжен  қау1п-қатер тобындағы адамдарды, яғни жүқп әйелдерд!, К1Ш! жастағы балаларды, қарт адамдарды және басқа дәрежедеп иммунды функционалдық бүзылыстары бар адамдарды зақымлайды. Каз1рг1 кезде зоонозды аурумен науқастану үшш жануарлардан жуғу немесе залалланған тағамды пайдалану шарт емес, себеб! олар топырак пен суда өст-өнет1н болғандықтан, адамға жүгу көз1 топырақ және су болып табылады, сондықтан листериоз бен иерсиниозды жүқпалар сапроноздар деп атала басталы.

   бүдан да қиын. Осы жүқпалардың барлық жерде таралуын ескер!п, әл1 де болса оларга мән бер(лмей келед!. Сондықтан да еалгырттыққа жол бермеу керек. Осындай салғырттықтың саддарынан 1998 жылы Өскемен қаласында лептоспироздың эпидемиялық түр| күтпеген жерден кездест!. Осы жердеН ауруды лептоспироздың "адамға зияны жоқ" Аи$1га11$ деген серотип!н1ң әсер!нен болганы анықталды.

   Сонымен, осы мәселен1н маңыздылығы бүрын  адамғ. зияны жоқ микроорганизмлердщ енд! адамға зиянды болуын. тағы б|р  мысал, иерсиниалар қатарындағы  бүрын шартты патогенд! болған мынадай  I. КпзГештп, I. 1гес1ег1к5еп|, 1шегтесЛа "сирек штаммдардың" кездесу!. Бүрын зооноздар мен шартты патогенд! деп есептел1п ■ келген хламидиялар да осы феноменге жатады. Қаз1рг1 жаңа нақтама, яғни ИФА сияқты әд!стерд|ң арқасында тсжсоплазмомы анықтау жағдайы жақсарды.

   Токсоплазмоздың дамуы жайлы жүқт! әйелдерд!, жаң. туған балаларды, өм!ршщ алғашқы жылындағы балаларды зерттеу мәл1меттерше сүйент айтуға болады. Бүл мәл(меттерлщ сандары әл! қатер төнд1ре қойған жоқ, себеб! токсоплазмоз және басқа да зооноздардың латентпк1 түрлер! клиникалық айқын түрлер^не қарағанда бао түседК

   Аталмыш зооноздардың шнде сарыптың есеб| мен  зертханалық анықталуы ретке  келт1р!лген, б!рақ та ол да 100% жетпейдк Ветеринарияда эпидемиялық бақылаудың нашарлығы (малдың жеқе қожалыққа өту1), жағдайдың нашарлауы ауру-сырқаулықтың өс1п-өну1не алып келд|. Қалаға тексеруден өтпеген мал шаруашылығы өн1мдер1н1ң қарқынды өсе түсу!нен сарыптың жүғу жишг! б|рт1ндеп қалаға ығыса бастады. Емшеқ жасындағы балалар да ауыра бастады.

   Сарып және басқа да зоонозды жүқпалардың емш антибиотикке резистентт! қоздырғыштар түрлер1н!ң пайда болуы қиындатады. Оеының бэр! аурудың созылмалы түрлер!не өтуше алып келед|. Г.К.Алшынбекованың мәл1меттер1 бойынша (2000 ж.) балаларда сарыптың созылмалы түрлер! 31% жағдайда, ал ҚазҰМУ-нщ балалар инфекииясы кафедрасының мәл!меттер1 бойынша 20% жағдайда кездесед).

   Балалардың  иерсиниозды инфекииясы Алматы қаласының  балалар клиникалық жүқпалы аурулар  ауруханасының мәл!меттер] бойынша 15,6-85,0% науқастарда созылмалы ағымда өтед!. Листериоз жүқпасының созылмалы түр! 5-8% жағдайда кездеседк

   Зоонозды  жүқпалар (б1ршш1 орында листериоз бен  иерсиниоз) кейб1р жағдайларда жүйел|қ  аурулардың (ювенильд! ревматоидты  артрит, жүйел! қызыл жеғ(, дерматомиозит, сараланбаған коллагеноз және т.б.) дамуына  туртк! механизмд1к рөл атқарады.

   Сонымен, аталған мәселелер, яғни жүқпалардың  кең таралуы, түрғындардың ең әлс!3 топтарының (балалардың, жүкт1 әйелдерд]ң, қарт адамдардың, иммунды тапшылықтағы науқастардың) дертке шалдығуы зақымдануы, қоздырғыштың т1келей жолмен беркушщ өсу], нақтама қоюдың қиындығы, үдер1ст1ң созылмалылығы, жүйел! ауруларға әкеп соғуы, антибиотиқтерғе түрақтылығы, алдын алу шараларынын жоқтыгы, қаз1рГ1 қезде, әс!ресе оңтайлы кезеңдеп шараларды ойлап табудың маңыздылығын көрсетед: